ווען לוינט צו צוזאמשטעלן ווערטער?

[המברך יתברך]

ב"ה
שלום וכט"ס.
איך וויל עפענען א שמועס איבער'ן נושא פונעם לעצטיגן סטייל צו צוזאמשטעלן ווערטער, כדי צו מאכן דעם שריפט אינטערעסאנט און פליסיג, אבער נישט אלע ווערטער שטעלן זיך למעשה גוט צוזאמען.

יעצט אט די נושא וויל איך איבערשמועסן. למשל: וועלכע צוזאמשטעלער זענען -לדעתכם - א סוקסעס און וועלכע א דורכפאל?

צי איז שייך צו שטעלן כללים איבער דעם?

א ליסט פון צוזאמגעשטעלטע ווערטער:
איבער-שמועסן
בעט-געוואנט
געלב-זיכט
האנט-טוך
נאכ-דעם
צוזאמ-געשטעלט

[תנא-קמא]

המברך יתברך

לעצטיגן סטייל? דאס איז א חלק פון שפראך, און איז שוין אזוי אלט ווי אידיש גופא.

עס זענען פארהאן צוויי סארטן צאמשטעלן. ממש צאמשטעלן און מאכן דערפון איין ווארט, אדער לייגן א מקף ("-") אינצווישן צוויי ווערטער.
געווענליך, די מער איינגעגעסענע פעלט שוין נישט אויס די מקף, ווידעראום די פרישע לייגט מען נאך א מקף.

עס זענען פארהאן טויזנטער אזעלכע ווערטער.
דורכ-פאל
שריפט-שטעלער
שפריכ-ווארט
אויס-דרוק
אויס-לייג
קיינ-מאל

[המברך יתברך]

המברך יתברך

לעצטיגן סטייל? דאס איז א חלק פון שפראך, און איז שוין אזוי אלט ווי אידיש גופא.

קודם כל א יישר כח פאר אייער תגובה און אייערע משלים.

איר זענט גערעכט אז ס'איז אזוי אלט ווי אידיש גופא, און מ'טרעפט עס זיכער אין אנדערע שפראכן אויך (לכאורה אויסער לה"ק). מיין כוונה איז געווען אז לגבי די אלטע איינגעגעסענע ווערטער איז דאך נישט קיין נפקא מינה, ווייל קיינער דערקענט זיי שוין נישט אלס צוזאמגעשטעלט. אבער די שאלה איז נאר לגבי די נייע צוזאמשטעלעכצער וואס האלטן זיך אינמיטן אנטוויקלען, וויאזוי מ'מאכט א געלונגענע צוזאמשטעל.

יעצט לגבי אלטע ווערטער וואלט איך צוגעלייגט:
אבער-וואס (אן אלטע אויסשפראך פון ביטול, אזויווי "נו, און?")
אויס-שפראך
זא-גאר

[המברך יתברך]

און איר זענט באמת ראוי צו זיין א תנא קמא אין דער נושא, כאטש איך האב געעפנט דעם אשכול לתועלת הרבים. איך בין אבער נישט ראש המדברים, וויבאלד איך בין נישט אזא בקי אין דעם פעלד. (א זייטיגע שאלה: פארוואס איז ר' מאיר געוווענליך דער תנא קמא, ווען ר' יהודה איז באשטימט געווארן אלס ראש המדברים בכל מקום?).

[המברך יתברך]

צופרידן שטעלן, צורעכט מאכן, צושטאנד ברענגען, צושטאנד קומען, צוליב טון

אזוי קומט עס? אדער איין ווארט

צופרידנשטעלן, צורעכטמאכן, צושטאנדברענגען, צושטאנדקומען, צוליבטון

[המברך יתברך]

און ס'איז נישט נאר א חילוק לגבי די ווערטער אליין, אויב ס'לוינט זיי צו צוזאמשטעלן אדער נישט, ס'איז אויך תלוי און "וואו" מ'ניצט די ווערטער. למשל:
"אין דעם" ווערט טאקע געווענליך צוזאמגעשטעלט צו "אינעם", אבער ס'ווענדט זיך אין די כוונת הדברים.
פלוני האט אריינגעווארפן אלע זיינע איבעריגע פאפירן "אינעם" ים

אבער
גיי ווייס פארוואס פלוני האט באשלאסן צו אריינווארפן אלע זיינע איבעריגע פאפירן דווקא אין "דעם" ים

[פאר'מוח'ט]

ס’איז דא אמאל ווען ס’איז לכאורה זיכער גוט אריינצולייגן א מקף, דאס איז ווען צוויי אותיות טרעפן זיך צוזאם אין א צאמגעשטעלטע ווארט.
לדוגמה: צוריק-קערן

[גרשון]

דער כלל איז אז ווען מ'ניצט צוויי ווערטער אלס איין זאכווארט, שטעלט מען עס צוזאם. ד"ה אז מ'ניצט עס גענוג אפט אז דאס ערשטע ווארט ווערט אויס אדיעקטיוו און ווערט א חלק פונעם זאכווארט.

דער יוצא מן הכלל איז ווען דאס צוזאמגעשטעלטע ווארט איז צו לאנג אדער צו פרעמד פאר'ן אויג. איז אזא פאל ניצט מען דעם מקף און מ'לאזט צוויי ווערטער.

א מקף מאכט עס נישט פאר איין ווארט. אויב דאס ערשטע ווארט ענדיגט זיך מיט מנצפ"ך, קומט אן ענדע-אות.

[המברך יתברך]

דער כלל איז אז ווען מ'ניצט צוויי ווערטער אלס איין זאכווארט, שטעלט מען עס צוזאם. ד"ה אז מ'ניצט עס גענוג אפט אז דאס ערשטע ווארט ווערט אויס אדיעקטיוו און ווערט א חלק פונעם זאכווארט.

דער יוצא מן הכלל איז ווען דאס צוזאמגעשטעלטע ווארט איז צו לאנג אדער צו פרעמד פאר'ן אויג. איז אזא פאל ניצט מען דעם מקף און מ'לאזט צוויי ווערטער.

א מקף מאכט עס נישט פאר איין ווארט. אויב דאס ערשטע ווארט ענדיגט זיך מיט מנצפ"ך, קומט אן ענדע-אות.

איך פארשטיי דווקא וואס דו שרייבסט, און לכאורה זאגסטו עס גוט (פון ווערטער בוך?...), אבער צום עולם דא האסטו גערעדט כינעזיש.

[המברך יתברך]

א מקף האט זייער שיטערע כללים. נישט נאר פון איין שפראך צו דער צווייטער, און נישט נאר אין שוואך-עטאבלירטע שפראכן, נאר אויך אין ענגליש זענען נישט דא געהעריג אוועקגעשטעלטע כללים אויף דעם. ייווא, למשל, לייגט א מקף ביי יעדע צוויי ווערטער וואס פארמירן איין זאכווארט -- עפעס וואס פאר אונז וואלט זייער פארשווערט דאס ליינען. ווי ביי אלע פונקטואציע כללים, איז גוט צו ניצן ווען ס'פעלט אויס, אבער צופיל איז גארנישט בעסער ווי צו ווייניג.

ווען צוויי ווערטער ווערן צוזאמגעשטעלט צו איין באדייט, איז מיין פערזענליכע מיינונג מ'זאל עס פארמירן אלס איין ווארט ווען מעגליך. פאסטטרעגער, פאסטקעסטל, שרויפנציער. מ'דארף אבער זיכער מאכן אז דאס ווארט ליינט זיך נארמאל און געשמאק; אויב נישט דארף מען עס אפטיילן. דא קומט א מקף אריין, ווען מ'וואלט עס באמת צוזאמגעשטעלט צו איין ווארט, נאר היות ס'איז צו לאנג און ס'קוקט נישט אויס גוט צעטיילט מען עס און מ'לייגט א מקף אינצווישן.

נאך א פאל ווען מ'שטעלט צוזאם צוויי ווערטער מיט א מקף ווערט גערופן Compound modifier אויף ענגליש. דאס איז ווען צוויי ווערטער דינען אלס אדיעקטיוו פאר איין זאכווארט. דער ציל פונעם מקף ביי דעם איז צו פארמיידן א פאטענציעלע צעמישעניש.

צב"ש ווען איינער וועט שרייבן "אמעריקאנער פוסבאל שפילער". דאס קען זיך ליינען אויף צוויי וועגן: 1. פוסבאל שפילער וואס וואוינען אין אמעריקע. 2. שפילער פון אן אמעריקאנער ווערסיע אין פוסבאל. די עצה איז צו לייגן א מקף ביים צווייטן אופן, און שרייבן אמעריקאנער-פוסבאל שפילער.

למעשה, נישט אייביג וואלט דער ליינער זיך פארמישט, און דארט איז נישט אייביג וויכטיג צו לייגן. פאר מער זע דא און דא.

דעשעס זע אינעם לינק וואס איך האב געשטעלט אין יענער תגובה. די ארץ ישראל'דיגע שרייבערס ניצן דעם דעש אביסל אנדערש, לויט די כללים פון העברעאיש.

[המברך יתברך]

איך בין זיכער אז ס'זענען פארהאן אסאך דא, וואס האבן וואס צו צולייגן. אלזא, דער עולם איז מכובד!

(אפילו אויפצוברענגען שאלות ווען מ'ווייסט נישט די תירוצים, איז אויך אפריציאנירנד...
און די לעצטע הערה איז שוין געווען פשוט פראוואקירנד...).

[וועלטס מבין]

סדא נאך א שטאפל פון צאמשמעלצן ווערטער אזויווי מזאגט עס. אשטייגער ווי מיין גאנצע מעסעדז דא אין מלאזט אויס אותיות אין כללים. אשטייגער ווי שולשידעס, חולומועד.
א שריפטשטעלער וואלט קיינמאל נישט געשריבן אזוי, אפשר באציט זיך @המברך יתברך צי דעם סטייל.

[המברך יתברך]

סדא נאך א שטאפל פון צאמשמעלצן ווערטער אזויווי מזאגט עס. אשטייגער ווי מיין גאנצע מעסעדז דא אין מלאזט אויז אותיות אין כללים. אשטייגער ווי שולשידעס, חולומועד.
א שריפטשטעלער ווואלט קיינמאל נישט געשריבן אזוי, אפשר באציט זיך @המברך יתברך צי דעם סטייל.

ניין, דער תכלית דא איז צו העלפן די מענטשן וואס ווילן זיך לערנען צו שרייבן פראפעסיאנעל, אויף אן אופן וואס סיי די פובליצירערס און סיי די ליינערס זאלן אי"ה הנאה האבן. עס שטעלט אויך צו א באזונדערע הנאה פאר די וואס זענען שוין פראפעסיאנעל, עס צו קענען אויסשמועסן, סיי כדי צו מיטטיילן, און סיי לתועלת זיך אליין אויסשארפן.

א יישר כח פאר דיין תגובה, סיי-ווי-סיי.

פון צייט צו צייט, האב איך אויך אמאל הנאה צו שרייבן אומפראפעסיאנעל, כדי זיך צו אויסלופטערן.

[זשוליאנע]

המברך יתברך

לעצטיגן סטייל? דאס איז א חלק פון שפראך, און איז שוין אזוי אלט ווי אידיש גופא.

עס זענען פארהאן צוויי סארטן צאמשטעלן. ממש צאמשטעלן און מאכן דערפון איין ווארט, אדער לייגן א מקף ("-") אינצווישן צוויי ווערטער.
געווענליך, די מער איינגעגעסענע פעלט שוין נישט אויס די מקף, ווידעראום די פרישע לייגט מען נאך א מקף.

עס זענען פארהאן טויזנטער אזעלכע ווערטער.
דורכ-פאל
שריפט-שטעלער
שפריכ-ווארט
אויס-דרוק
אויס-לייג
קיינ-מאל

אפשר קען מען מאכן א חילוק צי דער צוזאמענשטעל איז פון צוויי זאך-ווערטער, און דעמאלטס קומט טאקע אריין דער מקף?

[המברך יתברך]

המברך יתברך

לעצטיגן סטייל? דאס איז א חלק פון שפראך, און איז שוין אזוי אלט ווי אידיש גופא.

עס זענען פארהאן צוויי סארטן צאמשטעלן. ממש צאמשטעלן און מאכן דערפון איין ווארט, אדער לייגן א מקף ("-") אינצווישן צוויי ווערטער.
געווענליך, די מער איינגעגעסענע פעלט שוין נישט אויס די מקף, ווידעראום די פרישע לייגט מען נאך א מקף.

עס זענען פארהאן טויזנטער אזעלכע ווערטער.
דורכ-פאל
שריפט-שטעלער
שפריכ-ווארט
אויס-דרוק
אויס-לייג
קיינ-מאל

אפשר קען מען מאכן א חילוק צי דער צוזאמענשטעל איז פון צוויי זאך-ווערטער, און דעמאלטס קומט טאקע אריין דער מקף?

דער כלל איז אז ווען מ'ניצט צוויי ווערטער אלס איין זאכווארט, שטעלט מען עס צוזאם. ד"ה אז מ'ניצט עס גענוג אפט אז דאס ערשטע ווארט ווערט אויס אדיעקטיוו און ווערט א חלק פונעם זאכווארט.

דער יוצא מן הכלל איז ווען דאס צוזאמגעשטעלטע ווארט איז צו לאנג אדער צו פרעמד פאר'ן אויג. איז אזא פאל ניצט מען דעם מקף און מ'לאזט צוויי ווערטער.

א מקף מאכט עס נישט פאר איין ווארט. אויב דאס ערשטע ווארט ענדיגט זיך מיט מנצפ"ך, קומט אן ענדע-אות.

[בגתן]

די שמועס דא האט מיר געמאכט פארשטיין (עכ"פ אזוי דרינג איך ארויס) פארוואס אין די דייטשע (ימ"ש צושמאלצעןזאלןזייווערען) שפראך זעהט מען גאר אפט עקסטער לאנגע ווערטער

סוכ"ס רוב יידיש וכלליה נעמט זיך פון דייטש

הערה בעלמא..

[זשוליאנע]

און וואס טוט זיך מיט דריי ווערטער, ווי, צו אריינצוברענגען/אריינצוברענגען, צו איבערגעבן/איבערצוגעבן?

[המברך יתברך]

און וואס טוט זיך מיט דריי ווערטער, ווי, צו אריינצוברענגען/אריינצוברענגען, צו איבערגעבן/איבערצוגעבן?

ביידע זענען אויסגעהאלטן, ס'ווענדט זיך אין דער גיסטע פונעם שרייבער.

[המברך יתברך]

צ'ק
דער-איבער.

[עושה רושם]

היבש אינטרעסאנט, למעשה וואס זענען געבליבן דער הלכות?
(ווי איין און ווי אויס)

[היסטאריש]

און וואס טוט זיך מיט דריי ווערטער, ווי, צו אריינצוברענגען/אריינצוברענגען, צו איבערגעבן/איבערצוגעבן?

ביידע זענען אויסגעהאלטן, ס'ווענדט זיך אין דער גיסטע פונעם שרייבער.

'נישט ריכטיג, דער כלל איז אז "צו" קומט אלעמאל צום לעצט. ארויסצוגיין, אריינצוגיין, חתונה צו האבן, תשובה צו טון, נישט צו ארויסגיין, צו אריינגיין, צו חתונה האבן, צו תשובה טון.'

פון @למדן וצדיק, דא.

[היסטאריש]

צ'ק
דער-איבער.

יא, 'דעריבער'.

[המברך יתברך]

און וואס טוט זיך מיט דריי ווערטער, ווי, צו אריינצוברענגען/אריינצוברענגען, צו איבערגעבן/איבערצוגעבן?

ביידע זענען אויסגעהאלטן, ס'ווענדט זיך אין דער גיסטע פונעם שרייבער.

'נישט ריכטיג, דער כלל איז אז "צו" קומט אלעמאל צום לעצט. ארויסצוגיין, אריינצוגיין, חתונה צו האבן, תשובה צו טון, נישט צו ארויסגיין, צו אריינגיין, צו חתונה האבן, צו תשובה טון.'

פון @למדן וצדיק, דא.

איך פיל זייער אסאך מאך א הכרח צו אפנויגן פונעם כלל (למשל דא...), אפשר קען מען אפירזוכן א היתר?...!

[יחליצך]

און וואס טוט זיך מיט דריי ווערטער, ווי, צו אריינצוברענגען/אריינצוברענגען, צו איבערגעבן/איבערצוגעבן?

ביידע זענען אויסגעהאלטן, ס'ווענדט זיך אין דער גיסטע פונעם שרייבער.

'נישט ריכטיג, דער כלל איז אז "צו" קומט אלעמאל צום לעצט. ארויסצוגיין, אריינצוגיין, חתונה צו האבן, תשובה צו טון, נישט צו ארויסגיין, צו אריינגיין, צו חתונה האבן, צו תשובה טון.'

פון @למדן וצדיק, דא.

איך פיל זייער אסאך מאך א הכרח צו אפנויגן פונעם כלל (למשל דא...), אפשר קען מען אפירזוכן א היתר?...!

וואספארא הכרח ברענגט דיך אפצונויגן פונעם כלל? (וואס פעלט אין מיין זאץ ?)
היתרים אין יודישע כללים און ספעלינג קעמען זייער שנעל באקריגען, קיינעם באדערט עניוועיס נישט וויזוי די שראבסט...