א ברייטע אויפקלערונג איבער די פראבלעם בנוגע חינוך

[פארדעם]

איך האב געזעהן מיט מיינע אויגן, די אריגינעל חתימות ידם פון עטליכע פון דעי רבנים אויף דעם קול קורא.

סו דעס מיינט קראנט?

[עפל קאמפאוט]

''קאמאן קאר'' איז א מיטל אדער א סטאנדארט? ווי איך פארשטיי פון וויקיפעדיע איז ''קאמאן קאר'' פשוט א סטאנדארט ווי מען וויל די תלמידים זאלן האלטן נאך יעדע יאר אין שולע. יעדער קען נוצן זיינע אייגענע מהלכים, אבער די ציל דארף זיין אנצוקומען צו די סטאנדארטן.

פארשטיי איך ריכטיג? אויב אזוי וואס איז די טומל?

לגבי דא שאלה אויב גמרא קען זיין קריטיקל טינקינג. די תירוץ איז אז יא, אבער ווען מען לערנט אמר אביי זאל מען אריינטראכטן גוט אויב אביי רעדט צו די זאך. אויב סמאכט סענס וואס אביי זאגט. אויב סאיז וועליד.
.

און וואס האלטסטו? וויאזוי דארף מען לערנען? דארף מען נישט פארשטיין וואס אביי זאגט און צו עס שטימט? וואס טוען די טויזנעטער ספרים כל הש''ס אויב נישט פרעגן אויף אביי און פרובירן צו ענטפערן.

עס איז נאך אלץ אמת אז מיר דארפן האבן רעספעקט פאר רבותינו האמוראים, אז אפילו אויב מיר טרעפן נישט דעם תירוץ, גלייבן מיר נאכאלץ אז ער האט נישט גערעדט אין די וועלט אריין. אבער אוודאי דארף מען פרובירן צו פארשטיין, פרעגן, ענטפערן, ''זעהן צו עס מאכט סענס''.

עס איז דא א פתיחה דרשה פון רבינו הקדוש מסאטמאר וואס ער זאגט דארט כהאי לישנא (בערך, איך שרייב פון אויסעווייניג אבער כמעט דאס איז זיין הייליג לשון) "איך זאג אלעמאל, אויף אלעס ברויך מען האבן אמונה, חוץ ווען מען לערנט דארט דארף מען נישט גלייבן אז ווען תוספות פרעגט עפעס מיז זיין אז עס איז טאקע שווער, נאר מען דארף זיך אליינס' פלאגן ביז מען פארשטייט אליינס אז עס איז טאקע שווער"

[אורח הכבוד]

איך האב געזעהן מיט מיינע אויגן, די אריגינעל חתימות ידם פון עטליכע פון דעי רבנים אויף דעם קול קורא.

דאס איז לגמרי אנדערש ווי די פריערדיגע ידועה ברורה

איך ווייס בידועה ברורה אז ס'איז אמת און וואר א יעדע חתימה וואס שטייט דא האט געחתמ'ט בחתימת יד קדשם, וויסנדיג פונקליך וואס ס'שטייט און נאכן גוט אדורך טוהן דעם גאנצן ענין און מושג.

[לייטער]

איך האב געזעהן מיט מיינע אויגן, די אריגינעל חתימות ידם פון עטליכע פון דעי רבנים אויף דעם קול קורא.

די עטליכע קען איך מיך פארשטעלן, די איבעריגע איבערהויפט די 2טע דריטע 4טע שירה איז קלאר פאלטש

[אורח הכבוד]

unnamed (62).jpg (586.21 KiB) געזען 3013 מאל

unnamed (63).jpg (563.85 KiB) געזען 3013 מאל

[אורח הכבוד]

unnamed (64).jpg (433.34 KiB) געזען 3001 מאל

unnamed (65).jpg (524.03 KiB) געזען 3001 מאל

unnamed (66).jpg (488.45 KiB) געזען 3001 מאל

[חינוך הטהור בארהב]

בריוו פון הגה"צ ר' הילל וויינבערגער שליט"א מ'סערדאהעלי

[גיוואלדיג]

בעזהשי"ת


הנה בוודאי שאין אני בא בזה לחוות דעה שלי, אשר היא לא מעלה ולא מוריד לדיון הדברים, וכבר ישבו גדולי דורינו שליט"א, מנהיגי הקהילות על זה וגילו את דעתם, ומי אני שאבוא אחרי המלך את אשר כבר עשהו.
אבל כיון שנשאתי ונתתי בענין הזה עם כמה רבנים ובקיאים, לקיים את ציווי ה' "ודרשת וחקרת היטב". ובהמשך הזמן נתברר לי כמה פרטים וכללים בידיעת המציאות והמסתעף, על כן אפרוש את הדברים כשמלה. ואקוה כי יהיו דברי אלה לתועלת מבקשי האמת.

דעת גדולי ישראל אודות לימודי חול

הנה לעצמו של ענין הלימודי חול, הרי ידוע דעתם של גדולי ישראל שאסור ללמדו עם תינוקות של בית רבן, ובדורות שעברו לחמו נגד כל אותן שרצו ללמד את תשב"ר שום חכמה חוץ מתורתינו הקדושה, וגם כתב ולשון לא הסכימו ללמדן. וגם בזמן שהממשלה רצה לכפות, שילמדו עם בנ"י את לימודיהם הזרים, השתדלו גדולי ישראל בכל עוז, כמה שיכלו, להעביר את רוע הגזירה.

אונס רחמנא פטריה

אבל היה זמנים שבהם הממשלה עמדה על דעתם, ולא היה שום ברירה, והוכרחו ללמוד כפי החוק. וגם אחרי חורבן אירופה שאבותינו ורבותינו באו לארה"ב, אנוס על פי הדיבור, ועל פי חוק המדינה הוצרכו ללמוד בבתי הספר לימודי חול במשך מספר שעות, הונהג ללמוד את מה שהוכרחו, ובאופן שהוכרחו.

המצב במשך השנים

המורים ללימודי חול היו גוים או יהודים מלומדים (לכאורה היו כולם קאלעדזש גראדואירטע), והספרים שבהם למדו, נתחברו על ידי שפילי אומות העולם. ואף שידוע כי כח הפועל בנפעל, וכל כותב משים את מחשבתו בתוך ספרו, וגם בעת שכפי הנראה אינו כותב דברים פסולים, אעפ"כ בקרבו ישים ארבה וכו', עם כל זה מחמת ההכרח למדו בספרים כאלו, ורק במקום שנכתב דברים אסורים להדיא אז מחקו את זה כידוע.

תיקון גדול למען עתיד דורותינו

בשנים האחרונות נתהווה תיקון בענין הספרים האלו, והתחילו גם להשתמש בספרים שנתחברו ע"י יראי השם בדמים, תרתי משמע, במטרה שישתמשו בהם בבתי הספר של החרדים לדבר ה'. וכמובן שזהו תיקון גדול לטהרת ישראל וחינוכן.

ערעור על ה'קאמאן קאור'

אבל נתהווה ערעור על ספרים כאלו מצד אחר, והיא שהספרים האלו נבנו על יסוד ה"קאמאן קאור", וכמה תלמידי חכמים העירו את לבות יראי השם שהדרך הזה מביא לבסוף לידי כפירה בהשי"ת ובתורתו הק', וגזרו אומר לאסור איסור על כל הספרים שנכתבו ברוח ה"קאמאן קאור", ולדיון הדברים נרחיב קצת את הדיבור בענין הזה, בין לגופו של ענין, ובין להעיר על מה שנכתבו ונתפרסמו בימים האחרונים בקונטרסים שבאו תחת ידי.

'קאמאן קאור' מהו

אין יאר 2009 האבן די נאציאנאלע גאווערנערס פאראיין צוזאמענגעשטעלט א קאמיטע פון פראפעסארן וועלכע זאלן צוזאמענשטעלן קלארע פארשטענדליכע סטאנדארטן, וואס די סטודענטן דארפן צו לערנען אין די נושאים פון די שפראך און מאטעמאטיק. די סטאנדארטן זענען געצילט אז נאך וואס די תלמידים ענדיגן די לימודים ביי די ענדע פון זייערע שולע יארן, זאלן זיי זיך קענען באנוצן מיט וואס זיי האבן געלערנט לעובדא ולמעשה.

דעיוויד קאולמאן

מה שהפיצו ש"דעיוויד קאלמאן" הינה ה"מייסד" של ה"קאמאן קאור" בשקר יסודה. דעיוויד קאולמאן היה אחד מחברי ה"קאמיטע" שעבדו לחבר סטאנדארטן ללימוד הענגליש. וצריך לציין שהוא אינו בכלל שנה ופירש, כמו שניסו להציגו בכמה קונטרסים, כי אם שהוא מגזע ישראל, ונולד במשפחה שלא שמרו על תורה ומצות.

ביאור קריאת השם

די נאמען פון די סטאנדארטן האבן זיי א נאמען געגעבן "קאמאן קאור" וואס טייטשט א "געמיינזאמע מיטל-פונקט", וואס מיינט אז טראץ וואס אלע שטאטן און שולעס קענען אין אלגעמיין לערנען זייערע לימודים וויאזוי זיי ווילן, זאל אבער זיין א "געמיינזאמע מיטל-פונקט", וואס דאס איז אז די סטודענטן זאלן אנטוויקלען זייערע קענטעניסן אין שפראך און מאטעמאטיק צו דעם קאמאן קאור סטאנדארט.

הפירוש של "קאמאן קאור" הוא מבואר מעצמו, וכן מבארים הם בעצמם. ולמה לנו לדחוק את עצמינו לפרש פירושים זרים וכוונות נסתרות בתוך השם של "קאמאן קאור" כמו שראיתי בקונטרסים.

מטרת ה'קאמאן קאור'

די ציל פון די קאמאן קאור סטאנדארטן איז אז די סטודענטן זאלן זיך קענען באנוצן מיט די שפראך און מאטעמאטיק אין דעם טאג-טעגליכן הלוך ילך נאך וואס זיי פארענדיגן זייערע שולע יארן, וואס דאס רופן זיי אן "קאלעדזש און קאריער רעדי". דאס איז געקומען צו פאררעכטן דאס וואס פילצאליגע סטודענטן האבן געענדיגט זייערע שולע יארן, און ווען זיי האבן געזאלט נוצן למעשה דאס וואס מען האט זיי געלערנט, האבן זיי זיך דערזעהן אז זיי ווייסן נישט וויאזוי זיך צו באנוצן למעשה דערמיט.

סכנת חיים רוחניים על ידי ה"קאלעדזש" ו"שטודירן"

המערערים על סכנת ה"קאמאן קאור" מראים באצבע על מה שהמטרה של ה"קאמאן קאור" היא להכין את הילד להיות מוכן ל"קאלעדזש", ובזה מסכנים את עתידם של התלמידים להיות מעותדים ליכנס לשאול תחתית רח"ל.
ואחרים עוד מרחיקים ללכת וטוענים שמטרת ה"קאמאן קאור" הוא להפוך את הבית ספר (שולע) עצמו, ל"קאלעדזש". והכל בכוונה נסתרת לבא במחתרה, ולחדור דעות של "ליבעראליזם" בתוך לבות התלמידים.

אין אלו אלא דברי תימה

אבל במעט התבוננות במציאות, בהעלמת עין מהתפעלות של כרוזים המרעישים, נראה כי אין שום ממש בטענה הלזו. ונפרטם אחת לאחת.

ראשית כל, מטרת הסטאנדארטן הוא להכין את הילד להיות מוכן "להתחיל" את הקאלעדזש, אשר זהו כוונת המילים של "קאלעדזש ענד קאריער רעדי". דהיינו תחת שיוצאי הבית ספר ייאלצו לבלות עוד כמה חדשים ללמוד האיך לכתוב ולחשב, הם יהיו מוכנים להתחיל תיכף את הקאלעדזש.
מתעלמים מזה שהמטרה הוא גם להכין את הילד להשתמש עם הידיעות לצורך המשא ומתן, אשר זה הוא דבר טוב, לאותם הילדים שיצאו לאחר החתונה לפרנס את בני ביתם.
וגם מה שרוצים שיהיו מוכנים לה"קאלעדזש" הוא מטעם כי חלק ניכר של הגוים נכנסים אחרי הלימודים בבית ספר לה"קאלעדזש", ואין לראות בזה מטרה נסתרת לחדור דעותיהם.
וחוץ מזה הלא גם הלימודי חול שלמדו עד היום בבתי החינוך ברחבי ארה"ב היו מכינים לה'קאלעדזש'. רק שלאחרונה נכחו לדעת שהדרך הקודמת אינו עושה פרי, ועל כן מינו את הפראפעסארים לייסד את ה'קאמאן קאור'. אין כאן שינוי כוונה, רק שינוי של דרך הלימוד.
וכל זה הוא גם אילו היינו לומדים אותן הלימודים שהגוים לומדים את בניהם להבדיל אא"ה. אבל באמת לא קרב זה אל זה. כי להיכנס ל"קאלעדזש" צריך התלמיד להשתלם-להתחסר בעוד לימודים שונים, כמו "סייענס" והדומה לזה, אשר אין אנו מלמדים לבנינו. ומי שאינו בקי בלימודים ההם, ממילא אינו בכלל "קאלעדזש רעדי".
ובנוסף לזה אין התלמיד נעשה "קאלעדזש ענד קאריער רעדי" רק אם לומד את כל סדר הלימודים עד אחר סיום כל ה"הויך שולע". והלא אצלינו אין אנו מלמדים הלימודי חול בשנות הישיבה, כן יעזור ה' להלאה.


ערעור על ה'קריטיקל טינקינג'

ועכשיו נבוא לדון בענין ה"קריטיקעל טינקינג" אשר על זה גזרו אומר לאסרו באיסור חמור, כי לדבריהם הוא מביא את מי שלומד אותו, לדרך הכפירה בהשי"ת ובתורתו הקדושה רחמנא ליצלן. ונקדים בביאור קצר במהות ה"קריטיקל טינקינג" והאיך זה מתחבר ללימודי ה"קאמאן קאור", ובהמשך נאריך יותר בהשקפת הענינים במציאות ההווה, ובמקורות תורתינו הקדושה, שבכתב ושבעל פה.

קריטיקל טינקינג וקאמאן קאור

ווי געשריבן פריער שטרעבט די קאמאן קאור סטאנדארט צו דערגרייכן אז ווען די סטודענטן וועלן ארויסקומען נאכן פארענדיגן זייערע שולע יארן זאלן זיי זיין גרייט צו קענען ווייטער זיך פאראויסרוקן אין זייער לעבן, און זיין גרייט צו ווערן טרענירט פאר א דזשאב אדער גיין אין קאלעדזש.

צוליב דעם האבן די ערציאונג פראפעסארן פארשטאנען אז עס איז נישט גענוג אז מען זאל זיי לערנען די לימודים פון ענגליש און מאטעמאטיק, נאר מען מוז זיי אויך אויסשטאטן מיט די נויטיגע געניטשאפטן-סקילס-חושים, וואס אן דעם קען מען נישט זיין קיין געלונגענער ארבייטער אדער קאלעדזש סטודענט.

איינע פון די גאר וויכטיגע סקילס וואס פעלט זיך אויס פאר א מענטש אין געשעפט אדער אין זיינע שטודיעס איז "קריטיקעל טינקינג". אן דעם איז כמעט אוממעגליך אז א מענטש זאל האבן הצלחה אין פריוואטן לעבן, אדער אין פראפעסיאנאלן לעבן.

מהותה

צו פונקטליך באשרייבן וואס עס מיינט "קריטיקל טינקינג" פעלט זיך אויס אן אריכות, אבער אין קורצע ווערטער איז דאס די "מעגליכקייט צו קענען אריינטראכטן טיפער אין די אינפארמאציע וואס מען האט באקומען". די תכלית דערפון איז אז ווען דער סטודענט וועט עווענטועל ארויסגיין אין די גאס, זאל ער קענען ריכטיג אפשאצן די אינפארמאציע וואס ער זוכט.

תועלתה

די וויכטיגקייט דערפון איז אין יעדן אספעקט פון לעבן. א ביזנעס מאן דארף דאס נוצן נישט צו אריינפאלן אין א שלעכטע ביזנעס דיעל, א קאר סערוויס דרייווער דארף דאס נוצן אויף די שאסיי צו באשליסן ווען ער קען זיך אריינרוקן אין די אנדערע ליניע, א פאציענט ל"ע דארף דאס נוצן צו באשליסן וועלכע דאקטער צו געטרויען און נישט אריינפאלן צו געלט גייציגע וואונדער-דאקטורים, און א מחנך דארף דאס נוצן צו זיך דערגרינטעווען וואס עס באדערט פאר זייער תלמיד און שטערט אים פון וואקסן.


תיאור של טעות במהות ה'קריטיקל טינקינג'

וטרם נמשיך הלאה, אדבר על מה שכתבו בקונ' צלם בהיכל השם כי "קריטיקל טינקינג" הוא המהלך המחשבה של האוניווערסיטעט, שאין שום דבר בעולם שהוא ודאי וכו' עיי"ש. וההנחה הזאת אינה נכונה. ואם כי נכון הדבר כי מהלך מחשבה הרווחת בה'אקאדעמיע' הוא שכל מה שלא הוכח בקנה המידה שהחליטו הם עצמם, הרי הוא מוטל בספק. והוא דעתם של הכופרים בהשי"ת ותורתו הקדושה. וגם נכון הוא כי המינים ואפיקורסים משתמשים עם 'קריטיקל טינקינג' (קרי: שכלם), לכפור בסיבה הראשונה, אבל עצם ה'קריטיקל טינקינג', הוא יותר רחב מזה, וכולל הרבה יותר, ובפרט ה'סטאנדארטן' שרוצים להכניס לבתי ספר על ידי ה'קאמאן קאור', הוא סוג אחר לגמרי.

פון גאר איינפאך ביז גאר קאמפליצירט

קריטיקל טינקינג איז זייער א ברייטע פעלד, און טוט ארייננעמען אונטער זיך פון די מערסט-פשוטע חשבונות, ווי לעזן א סודאקא פאזל, ביז די מערסט-קאמפליצירטע חשבונות, וואס פראפעסארן ארבייטן יארן צו לעזן.

די שרייבער פון די "קאמאן קאור" סטאנדארטן האבן געוויס נישט פארלאנגט אז א ניין יעריג קינד זאל נאר גלייבן אין וואס ער טוט זיך "אליין איבערצייגן". די "קאמאן קאור" סטאנדארט טוט נישט פארלאנגען אז עלעמענטרי אדער אפילו הויך שולע סטודענטן זאלן "נאר גלייבן אין וואס זיי איבערצייגן זיך", אין די צייט וואס עס זענען פאראן פיל טיפע חכמות, וואס איז זייער שווער צו פארשטיין פאר א מאיאריטעט פון סטודענטן.

וואס עס וויל אויסלערנען איז אז דער מענטש זאל קענען אפשאצן אינפארמאציע וואס ער באקומט, און פארשטיין אויב דאס איז קראנט. און דאס איז שייך צו אויסלערנען פאר יעדן קינד לויט זיין יארגאנג.

אונז לערנען אלע אויס געוויסע "קריטיקל טינקינג" מעטאדן פאר אונזערע קליינע קינדער. אין א משל פון די אידישע וועלט; לערנען מיר אויס אונזערע קינדער אז זיי זאלן נישט אויטאמאטיש אננעמען די הוראה פון יעדן ספר, נאר אויב ער ווייסט שוין פון פריער אז דער מחבר איז געווען א צדיק מפורסם, אדער אויב דער ספר האט הסכמות פון ריכטיגע גדולי ישראל.

רוב קינדער שפילערייען טוען אויסשארפן די קריטיקל טינקינג חושים פון דאס קינד. פון לעגא שפילערייען, קארד געימס און באהאלטן ביי קליינע קינדער, ביז סטראטיגא, סודאקא און שאך ביי גרעסערע קינדער.


הכופרים משתמשים בהשכל לכפור רח"ל

עד כאן דיברנו בהגדרת הדבר לפי מושגים היותר פשוטים. אכן כמו עצם הלימודי חול, גם הלימוד על פי המעטאדע של קריטיקעל טינקינג צריך זהירות יתירה שלא יבא מזה מכשול על בנינו ועל דורותינו.

והיא על כמה פנים: אם לומדים הלימודים ההם מפיהם, או מפי כתבם של מינים ואפיקורסים אז בוודאי לא ימלט שלא יפול בו דברי מינות וכפירה בכל הקדוש לנו, כי ארסם טמון בתוך ספריהם.

וגם אם אין לומדים הלימודי חול בתוך ספריהם, רק שעיקר ורוב לימוד הלימודים הוא בלימודי חול על פי דרכי הגוים, אז זה עצמו הוא סכנה גדולה, אף אם אין לומדים שום דבר המנוגד לדעת תורתינו הקדושה.

והוא הדבר אשר עליה לחמו כל גדולי עולם שלא ללמוד שום לימוד בלתי תורתינו הקדושה טרם מילא התלמיד את כריסו בש"ס ופוסקים. עיין דרשתו הנלהבה לרבינו החת"ם סופר בספרו תורת משה, פרשת בשלח, שביאר שם כי "חיש קל מהרה יהפך לב האדם לשוב להמונם אם לא ירחק מהם בתכלית הריחוק" ועל כן אם ילמדו בנינו וזרעינו בשנות נעוריהם לימודי חול, אז טרם יגדלו וילמדו תורת השם "כבר בחרו בהפקירא, וכפרו בה' ובתורתו".

העיקר שלא לעשות טפל לעיקר

ואם כי היה זמנים שבהם לא היו יכולים למנוע לגמרי מללמוד לימודים זרים, על ידי פקודת וגזירת הממשלה, עם כל זה נלחמו גדולי ישראל שעל כל פנים יהיה עיקר לימודינו בכתבי קודש.

וכמו שכתב בזה הגאון רבי עקיבא אייגער זצוק"ל לשתדלן הנאמן ר' שלמה פלעסנער ז"ל, "והעיקר אשר אנו רוצים שלא לעשות טפל לעיקר. ומה תועלת בלימוד גמרא באותן שעות והילדים עייפים מלימוד שארי דברים". וזה כל עסקינו בחינוך בנינו לשעבד את נפש רוח ונשמה של הנער לקדושה וטהרה, ש''גם כי יזקין לא יסור ממנה'.


קריטיקל טינקינג לעומת חכמת התלמוד להבדיל בין טומאה לטהרה

אבל האמת הוא כי כל אופני השימוש בהשכל אשר חכמי אומה"ע מכנים אותם תחת השם "קריטיקעל טינקינג" כבר נזכר בתורתינו הקדושה, ובפרט בגמרא רש"י ותוספות. והלומדה מרגיל את עצמו לחשוב בדרך של עיון. ונפרט קצת מהעולה על מחשבתי: מנא לן הא, מאן יימר, לאו מר בריה דרב אשי סמיך עליה, (מרגיל את התלמיד שכל דבר צריך שיהיה לו מקור מוסמך). אדרבה, איפכא מסתברא (מרגיל את התלמיד לחשוב באופן הפוך ממה שחשב מקודם), וכן כל הי"ג מדות של ר' ישמעאל. ולאמיתו של דבר, כל לימוד הגמרא הוא מרגיל את התלמוד להבין את הסוגיא על בוריו.

חכמת עם ישראל

ואשר על כן בני ישראל לדורותיהם, עד לדורותינו אלה, הם עם חכם ונבון, ואי אפשר לפתות אותם בפיתויי הבל כמו אומות העולם הסכלים בדעתם. וידועים ונשנים סיפורים רבים על החכמה של בני ישראל, ובפרט כפי שקראו אצלינו הלומד בתלמוד, "גמרא קאפ". ומן התימה שיחשבו שעל ידי השימוש בספרי כתב, לשון וחשבון באופן של הבנה עי"ז יפקחו עיני שכלם, בזמן שכל עיקר של הלימוד שלנו הוא מפקח את שכלם, ומפתח את הבנתם במדריגה גבוה.

מלמדי תינוקות חידדו את הבנתם של הילדים

על כן מה שאומרים המעררים כי אין להרגיל את התינוק להשתמש בשכלו, ועוד אומרים כי זה דרך המובילה לכפירה ומינות, כמה יש בזה מן ההוצאת לעז על תורתינו הקדושה ואמונתינו האמיתית ועל סדר החינוך שלנו המסורה לנו מדור דור עד ימות ר' יהושע בן גמלא לומר עליה שהתכלית שלה הוא להרגיל את הנער שלא להשתמש בשכלו, רק להאמין לכל דבר שאומרים לו כמו פתי המאמין לכל דבר, והתורה צווח ואומר ושיננתם לבניך, שיהא דברי תורה "מחודדין" בפיך, באופן של חידוד ושינון לפקח עיני שכלו.

וכמה הרבו מלמדי תינוקות שלנו לחדד את שכלינו בהציע לפנינו "חידות" ו"היכי תמצי" הרבה יותר זמן מקודם שחכמי אומות העולם הציעו את תכנית הלימודים שלהם, להבדיל בין טמא לטהור וכו'.

מי פתי יסיר הנה חסר לב אמרה לו

וכמה מן הבזיון לדברי תורתינו הקדושה אשר הוא נותן "לפתאים ערמה לנער דעת ומזימה (משלי א')" לומר שחכמי יון הם הם שהמציאו והעמידו הדרך האיך לחשוב באופן שלא יהיה פתי יאמין לכל דבר, בה בזמן שכל הלומד בספרי קודש ובפרט בש"ס ומפרשיה הרי הוא מרגיל את עצמו בזה בחריפות המח במעלה גבוה ממה שנקרא אצל חכמיהם היום "קריטיקעל טינקינג".

סוקרטיס מחכמי יון

ומה שהם אומרים שהמייסד של המהלך מחשבה הזה היה סוקרטיס מחכמי יון, הוא משום שהם לא רוצים להכיר בעליונות של תורתינו הקדושה, והאיך לא נבוש אנחנו מלשנן את השקר הזה. האם עד שלא גילה סוקרטיס ימ"ש את חכמתו לא ידעו חכמינו ז"ל את הדרך האיך לנתח סוגיא על בוריה ואמיתתה, אתמהה. הלא חכמי אומה"ע מייחסים גם תורת המידות טובות לחכמי יון, (עיין ברטנורא מס' אבות). וכי נסכים אנחנו לדבריהם, לא ולא. כי כל העמים ילכו איש בשם אלהיו ואנחנו נלך בשם ה' אלוקינו לעולם ועד.

תלמידי רבן של ישראל הרה"ק מסאטמאר זצוק"ל

ובפרט אנו תלמידי רבן של ישראל מרן הגה"ק מסאטמאר זצ"ל, בוודאי שאנו ממילא מורגלין שלא להאמין רק בדברים אמיתיים, וכמו שכתב בספריו הקדושים ויואל משה, על הגאולה ועל התמורה ודברי יואל, שלא להאמין בנסים, לא להתחשב בסיפורי מעשיות ולא לרמות את עצמו, רק לבדוק כל דבר לאמיתתו על פי דרכה של תורה.

אלוקים עשה את האדם ישר והמה ביקשו חשבונות רבות

ובקצרה: ה"קריטיקל טינקינג" (אשר באמת כפי הנראה אסור לקראו בשם זה אשר בדו להם המינים) הוא חוש אשר עמה יוכל האדם להשתמש, וכמו כל דבר בעולם הזה, כן גם כאן "צדיקים ילכו בם, ופושעים יכשלו בם". הצדיקים משתמשים עם הבנת השכל לעיון התורה ובדרך ארץ, ולהבדיל אלף אלפי הבדלות, הרשעים משתמשים עמה להחריב את העולם ע"י העיון בענינים אשר אי אפשר לשכל האנושי המוגבל להשיג ואכמ"ל.

תמים תהיה עם ה' אלוקיך

והנה בוודאי שאין אנו רוצים חלילה וחס שהבנים שלנו יתחנכו "רק" באופן של הבנה עצמאית וחריפות, כי אנו צריכים לחדור בלבם תמימות ואמונה פשוטה בהשי"ת ותורתו הקדושה אף אם קשה על דעתו של אדם להבינו. וזה בדיוק מה ש'מצדיקי הרבים ככוכבים, אלו מלמדי תינוקות', מכניסים בלב הילדים בעת הלימוד של חומש רש"י, גפ"ת, הלכה ומנהג, וסיפורי צדיקים.

ירא ושלם

וכמו שאנו לומדים להתשב"ר לשמוע לקול חכמי הדור וגדוליה, ובאותו זמן גם לומדים אותם ש"במקום שיש חילול השם אין חולקין כבוד לרב", כן גם בענין השימוש עם השכל, אנו מחדדין את הבנתו להשתמש בו להבין את דברי תוה"ק, ולהבדיל בין קודש לחול, גם לימודי חול המוכרחים, אבל בו בזמן גם אנו לומדים אותו "תמים תהיה עם ה' אלוקיך" ולהבין כי "אם הראשונים כמלאכים אנו כבני אדם וכולהו".


בענינים של חול אין שום תועלת להאמין לכל איש

מה גם שהלימוד הזה של ה'קאמאן קאור' הוא בלימודי חול המוכרחים, אשר שם בוודאי אין אנו רוצים להרגיל את בנינו להאמין לכל, כי "השכל לעניני האנשים וענינים הארציים הוא מעלה גדולה ביתר שאת" אם כי "בעניני אלקים יוכל להביא את האדם לפעמים לידי עבירה שיסמוך על דעתו ולא יעשה המצוה כמאמרה (דרשות מהר"ם שיק, דרשה ד')". ובני ישראל לדורותיהם היו חכמים מופלגים גם בעניני משא ומתן, כי התוה"ק חידד את מוחם כידוע, והמפורסמות אין צריכין ראיה.

להסיר הלעז והתלונה

אשר על כן, כפי מה שמצא ידי במטרת ה'קאמאן קאור' וכוונת ה'קריטיקל טינקינג' בתוך לימודי כתב ולשון וחשבון, כפי רצון הממשלה, אין שום יסוד לערעור שהלימוד הזה מביא לידי כפירה.
ולצורך הבהירות, נחזור בקצרה על כל הנקודות שנזכרו. ודי בזה להסיר הלעז והתלונה מעל הספרים שנתחברו לצורך הלימודי חול, על ידי יהודים יראים ושלימים, ולצורך תינוקות של בית רבן, ובמטרה להציל את החינוך הטהור במדינת ניו יארק, מהזדים הקמים עלינו.

עם המעטאדע של 'קריטיקל טינקינג' יכולין להשתמש באופן המועיל לצורך מסחר ודרך ארץ, ובדרך שאין בה שום היזק לתורתינו ואמונתינו הקדושה, ובאופן הזה הוכנסו לתוך ספרי הלימודי חול, שנתחברו לצורך בתי חינוך החרדים לדבר השם.
אנחנו בני ישראל הם עם חכם ונבון, ומלומדים בחוש הביקורת, להכיר בין אמת לשקר, עוד מלפני אלפי שנה. ואי לזה אין שום חשש שעל ידי הלימודים ההכרחיים באופן של הבנה, יהיה בה משום היזק לתוה"ק ואמונתינו הקדושה. ואף שהיו בני ישראל מתמיד חכמים ונבונים, עם כל זה, באותו זמן גם היו תמימי לב עם השי"ת.
עם המעטאדע הזה משתמשים רק אצל הלימודי חול, אשר שם אין שום פגם ב'קריטיקל טינקינג', כי בעניני העולם בוודאי אנו מחויבים להשתמש עם מידת החכמה.
עם המעטאדע הזה משתמשים רק אצל הלימודי חול שהוא רק חלק קטן מן היום, אבל בחלק הארי של היום מלמדין את בנינו תורה ודרשות חכמינו ז"ל באמונה פשוטה.
הספרים האלו נתחברו על ידי יראי השם, ועל כן גם ה'קריטיקל טינקינג' נעשה באופן הכשר, אשר אין לחשוב כי תחת אחד השיטין מסתתר דעות של מינות וכפירה. וכיון שמחברי הספרים הם אנשים כשרים, והם מתייעצים עם רבנים מנהיגי הקהילות, ברור הדבר כי כל הערה נכונה יתקבל בכובד ראש, ויתוקן, אם יחליטו כן אנשים יראי השם הממונים על זה.

מעולם חלו שינויים באופן הלימוד של לימודי חול

ומלבד זה אומר, שמסתבר כי אופן הלימוד שלמדו כתב, לשון וחשבון, לפני כעשרים שנה, לא היה אותו אופן הלימוד שלמדו כלפני מאה שנים וכן הלאה, כי אופני הלימוד אצל חכמי האומות משתנים בכל תקופה, עם מעטאדעס חדשות. ומעולם לא שמענו ולא ראינו כי גדולי ישראל ילחמו בעד ה"דרך הישן" בו למדו הלימודי חול.
הרי גם הלימודי חול על פי "דרך הישן" לא למדו עם נערי ישראל מחמת שהיה להם איזה "מסורה" בדבר, כי אם מחמת רצון המלכות, הרוצה שילמדו אותן הלימודים. ואם כן גם באופן הלימוד חלו בה שינויים מדור לדור, באין פוצה פה ומצפצף. מה שאין כן אצל לימודי קודש, ידוע דעתם של גדולי ישראל שלחמו בעד שינוי קט בצורת הלימוד.
ובפרט שעל ידי הלימוד באופן שהממשלה רואה לנכון, מקווים שיהיה בזה הצלה רווחה ליהדות החרדית בארה"ב מחמת המציק, של התערבות בכל הקדוש לנו היה לא תהיה, בוודאי שאין להתעקש ללמוד לימודי החול דוקא ב"דרך הישן", ולסכן בזה את עתיד דורותינו רח"ל.

צורת החדר

וראיתי בא' מהקונטרסים שטוען שה'קאמאן קאור' רוצה לשנות את הצורה של החדר, בשינוי מקום של המחנך, מאופן הנהוג עתה. ומלבד שכפי הנראה בשקר יסודה, טוב לדעת כי עצם הצורה הנהוג עתה בחדריםנאין יסודתה בהררי קודש והוא חיקוי של הבתי ספר של הגוים. ובחדרים הישנים הצורה היה שונה לגמרי ואכמ"ל.

ולא תחללו את שם קדשי

ולאידך גיסא המערכה נגד ה"קריטיקל טינקינג", הוא חילול השם שאין למעלה ממנו, לפרסם קבל אומות העולם כי אמונתינו מפחדת מזה שימצאו אנשים שישתמשו בשכלם, בה בזמן שתורתינו הקדושה מעיד על אומתינו "ואמרו רק עם חכם ונבון הגוי הגדול הזה", והספורני מפרש על אתר כי "אם יחשבו אתכם העמים לסכלים יהיה חלול ה' באמור לכם עם ה' אלה". ומן המותר להוסיף שמה שנוגע לאמונתינו אין אנו משגיחים על דעתם, עיין שם בהמשך בפירוש הספורני, והדברים מובנים למבין.


את מי אתם מחליפים עם מי
וראו והתבוננו את מי מחליפים עם מי, דהיינו לעודד את הלימוד בתוך ספרי הלימודי חול שנתחברו על ידי שפילי אומות העולם, תחת מלהשתמש עם ספרים שנתחברו על ידי יראי השם וחושבי שמו. ומרן רבינו הקדוש מסאטמאר זצוק"ל כבר העיד על ספרי אומות העולם בתוך דרשה מוצ"ש וישלח תשכ"ו, וזה לשונו הקדוש: "לא ימלט זייערע אלע ביכער זענען פיל מיט גיפט. ס'ליגט דערין מינות מיט דעות נפסדות". ורק שבשנים שעברו לא היה ברירה, והוכרחו ללמוד בתוך ספרים של גוים, אבל כהיום, שכבר נתקן קצת הפירצה בענין הזה, מי הוא שיקח האחריות על כתפיו שבהרשאתו ילמדו עם בני ובנות ישראל בתוך ספרים כאלו אשר רבינו הקדוש מאור הגולה הגדירם כ"מלאים עם מינות".

ועל ידי ההשתמשות עם ספרים שמתחברים על ידי אנשים יראים, הלא יכולין יראי השם וחושבי שמו לעורר, אם רואים שם דברים הצריכים תיקון, תחת אשר הדבר אי אפשר בספריהם של גוים, אשר מלאים ארס, תחת כל שורה ושורה, עיין בארוכה בספר טהרת החינוך.

הוכח תוכיח את עמיתך ולא תישא עליו חטא

ישראל קדושים הם, ואין שום טענה על מי שרוצה לעורר בדברים הצריכים תיקון. אדרבה זהו קיום היהדות בגלותינו המר, ואם אין קול תוכחה וישימו יד לפה אז תפוג תורה מישראל. אבל בו בזמן אי אפשר לשתוק כאשר רואים איך פתחו במסע הכפשה ובזיון על גדולי הרבנים ושתדלנים, שהשליכו נפשם מנגד זה שנים רבות, יום ולילה לא ישבותו מלעסוק בהצלת ישראל בכלל. ובפרט בעמדם בראש מערכות ישראל נגד גזירות על הדת בין בארה"ב ובין בארצינו הקדושה.

ואיש אחיו לא ידחקון

ולאחרי כל אלה הנני עומד ותמה האיך נתבלבל הענין עד ככה, שלא יחושו מחומר הענין של מקפח פרנסתו של חבירו. הלא ממחברי ספרי לימודי חול האלו הם יהודים יראים ושלמים, חסידים ואנשי מעשה. והשקיעו אלפים ורבבות של ממון, ושנים על גבי שנים של עבודת פרך, להוציא לאור ספרים באופן היותר מובחר וכשר.

ועכשיו הם מורים לבתי חינוך לבנים ולבנות להרחיק הספרים האלו מגבוליהם, אתמהה. איך לא יחושו לדברי חז"ל "המקפח פרנסת חבירו כאילו יורד לחייו ולחיי אשתו ובניו, ויעויין נא מה שכתוב בספה"ק היכל הברכה להרה"ק מקאמארנא, בראשית ט' ה' על הפסוק מיד איש אחיו, דברים נוראים ומבהילים, ה' ירחם. וגם על פי ההלכה מחויבים אנחנו לקנות הספרים מישראל מצד החיוב של "וכי תמכרו ממכר לעמיתך או קנה מיד עמיתך" ואכמ"ל.

נאמנות המומחים

וצריך לדעת כי לא כל המכריז על עצמו כמומחה, ויודע לדבר שפת מומחה הוא אכן בקי בענין. וכמו שאין להאמין לכל מי שמכריז על עצמו כדיין ומורה צדק, ויודע לדבר כתלמוד חכם, רק אם אכן יש לו סמיכה מרבנים מובהקים. וכמו שאין להאמין לכל מי שמכריז על עצמו כרופא, עד שיהיה לו הרשאה מיוחדת מרופאים מובהקים. כי ישנם כאלו שמראים פנים כבקיאים, ולאיש מן השורה קשה להבחין בין מומחה למומחה.
כן גם בדבר הזה. ישנם כאלו שהכריזו על עצמם כמומחים בדבר, ולאיש שאינו בקי בתהלוכות המדינה, ותכסיסי חוקות המדינה, אי אפשר להבחין בין אמת לשקר, וה"מומחים" ההם מוליכים שולל את יראי השם, ומוכרים להם שקרים וכזבים.
ולדוגמא אציין למה שאמרו שבית המשפט הגבוה בארה"ב פסק שה"עימיש טאון" אינם צריכים ללמוד מה שהמדינה רוצה, משום שהם אינם מקבלים כספים להחינוך שלהם מן הממשלה.
אבל צריך לדעת כי זהו שוא ושקר. כי בפסק הבית משפט כתבו השופטים, שאין שום צורך שהממשלה יתערב לחנך את ילדיהם. כי כל עיקר כוונת החינוך הוא שהילדים האלו יגדלו להצליח בחייהם. והלא רואה הוא כי אנשי ה"עימיש טאון" עובדים ומשכירים משכורת גבוה, והם אינם מקבלים שום "סאציאלע פראגראמען" כמו "מעדיקעיד", "פוד סטעמפס", "היעפ" וכו'. אין שום רמז כל דהוא של כספי חינוך. ולא ללמד על עצמו יצא אלא ללמד על הכלל כולו יצא. ואכמ"ל.

השתדלות בדרך אבותינו ורבותינו

ולעצם הגזירה הנוראה השורר פה במדינת ניו יארק, אין כוחינו אלא בפה, בתפילה ותחנונים לבורא עולם, ובריצוי ופיוס לפני שרי המדינה. לך נא ראה בקורות הדורות, באיזה ריצוי ופיוס, בכי' ותחנונים הלכו גדולי עולם לפני שרי ורוזני המדינה.
ועיין במכתב של הרב הקדוש לוחם מלחמות השם רבי הילל קאלאמייער זצ"ל מה שכתב בתוך הדברים בענין גזירות החינוך: מנהיגי אמת צריכים להיות קשה עורף כחומה, ולא לפתוח ולרצות להם "מיד", אלא לעשות כנ"ל, משום גזירא עבידא לבטלא, "אבל לא למרוד במצות המלך חס וחלילה", משום דכללא הוא אם ישראל עושים את שלהם, צועקים אל ה' בתפילה ותחנונים וכו' עד כאן לשון חכמים מרפא.
אין כאן צעקה של עזות ומחאה נגד שרי המלוכה, כי לשונות כאלו רק מסייע לכיתות הפורקי עול הרוצים לחתור תחת יסודות החינוך ודרך החיים של תורתינו הקדושה, ולהלשין לפני האומות כי בני ישראל אינם מתחשבים בחוקות המדינה, ותוצאותיו מי ישורנה.

השתדלות בהשכל ובדעת

ובמכתב של הארגאניזאציע המייצג את בתי החינוך החרדים לפני העמים והשרים כתבו כי הלימודי קודש מחנך את התלמידים ב'קריטיקל טינקינג', ומטרת הדברים לשדל ולפתות לב מלכים ושרים כי יש תועלת גדול להתלמידים בלימוד התלמוד.
וכעין זה עשה הגאון רבי עקיבא אייגער זצוק"ל כאשר שרי המלוכה גזרו על חינוך הטהור, מינה את ידידו החכם מו"ה שלמה פלעסנער ז"ל, לקבץ את עדותן של חכמי אומה"ע שמעידים בתועלת היוצא מלימודי קודש על פי דעתם הטמאה, והדפיסן בקונטרס "עדות לישראל" בלה"ק ולהבדיל בלשון דייטש. בין והתבונן.

וכל העוסקים עם הציבור יהיו עוסקים עמהם לשם שמים

והשי"ת יתן חן בעיני העוסקים לשם שמים להגן בעד חינוך הטהור, ומובן היטב הכרעתם של מנהיגי הקהילות, שהתחשבו עם דעת השתדלנים הבקיאים בענין, שמוכרחים להוסיף קצת באיכות או בכמות הלימוד אם על ידי זה יעצרו את הממשלה מלהתערב בחינוך בנינו כרצונם עתה, הס מלהזכיר.

ועיין בספר מאורן של ישראל, תולדות רבי עקיבא אייגער זצוק"ל, שאחר שהצליח הרב הקדוש לבטל גזירה על החינוך בפוזנא, הגזירה נשארה בתוקפה בשאר מחוזות הממשלה ואז "בא בדברים עם הר"ר אהרן משה פולד מפראנקפורט, שהיה רב חרדי, בר דעת ובעל השפעה. ליצור קשר בין רבינו להבארון פאן ראטשילד, ויחדיו נשאו ונתנו איך להשפיע על ממשלת פרוסיה, בהצעת תכנית לימודים שלימה (קוריקולום). אבל לא הצליח הדבר".
(ומעוניין לציין שגם שם הגזירה היה במקורה ממלשינות יהודים פורקי עול. עיי' אגרות סופרים מכתב כ"ב שכתב הגאון רעק"א לחתנו החת"ם סופר: "בענין לימוד התשב"ר באמת השרים אין מרשיעים, ותה"ל דברי נשמעים להם. אבל שטן אחד מעמינו הוא עומד ומרשיע וכמש"כ רש"י בפסוק ורדו בכם שונאיכם").

יש סייעתא מלעילא שלימודי חול המוכרחים לא יזיקו לחינוך בנינו

ודברים קילורים לעין בזה כתב הגאון הקדוש בעל תורת אלף משאפראן זצוק"ל בתוך מכתב נלהב נגד לימודי חול וז"ל: ובוודאי אנו מקבלים גזירת המלכות שבצילם אנו חיים. אך ידוע שזהו מהמדה הגדושה של נסיונות ששולח לנו חי העולמים ית' בגלות המר. "וכלל גדול הוא דכל מה שמצד ההכרח בודאי תעמוד לנו עזרתו מקודש" (חלק ג' מכתב כ"א). עיי"ש כי דבריו מאירין את העינים.
ועיין גם בספה"ק לב העברי ח"ב שהתנצל שם על "חטאת נעורי ופשעי בעסק מעט בחכמת חיצונים אשר בילדותי מסרו אותי לידם מחק המדינה", ומצא לו תקנה ממה שכתוב בפסוק כל באיה לא ישובון. "כל עוסקיה, כל לומדיה, לא נאמר. כי אם כל באיה. היינו אלו שבמזיד באים שעריה".

גזירת שמד

ושמעתי אומרים כי צריך למסור נפש על שינוי כל דהוא במערכת החינוך, עכשיו שהוא שעת הגזירה, ודינו כערקתא דמסאני. ואם נאמרו הדברים לעורר לבבות יראי השם להתפלל ולעשות פעולות נגד הגזירה הנוראה, אז מה טוב ומה נעים, שיתלהבו הלבבות לעמוד מנגד באש דקדושה.
אבל רואני שיש גם כאלו שחושבין כי כן הוא להלכה ולמעשה, וטוענים מנגד על העוסקים לשם שמים להשתדל לביטול הגזירה על ידי פעולות הנצרכות.
ואם כי פשוט הדבר כי אין כאן גזירת שמד, שהוא גזירה על שמירת התורה והמצוה. ושרי הממשלה עכשיו אין גוזרים להעביר את ישראל על דתם.
אבל מחמת בלבול המוחין וטשטוש הגבולין, אציין לאיזהו מקומן שמבואר משם, בגזירת קל וחומר, כי נידון דידן לא נקרא שעת השמד להיות אסור לשנות הערקתא דמסאני. עיי' שו"ת צמח צדק יו"ד סי' צ', ובשו"ת אמרי נועם ח"ב סי' ט"ז. עיי"ש בפנים.
וצריך לציין כי גם שם היה הגזירה בסיבת המשכילים ימח שמם שהלשינו לפני הממשלה בכוונה להשוות בין עמי הארץ לעם ישראל היל"ת. עיין בספר זכרון יעקב (דף 136) נוסח התלונה שהגישו המשכילים לפני שרי המדינה, וזה לשונם בין השאר "ואם ישתוו הבגדים ישתוו גם הלבבות". ועם כל זה היה דעתם של גדולי ישראל כי אין בזה שינוי של ערקתא דמסאני.
ועוד אציין כי גם הרה"ק בעל חידושי הרי"ם והרה"ק מטשעכאנאווי זצוק"ל אשר היה דעתם כי גזירת הלבוש, שכללה גם גילוח הזקן והפיאות, נכנס תחת גדר גזירת השמד (עיין בספר מאיר עיני ישראל, תולדות החידושי רי"ם), עם כל זה כאשר הממשלה היתה מוכן להתפשר ולהניח לברור בין מלבושי דייטש ומלבושי רוסיא, הסכימו אז לשנות קצת מלבושיהם, והוא הצורה הידוע אצלינו כלבוש של חסידי פולין. וזה הוא לימוד לדורות כמובן.
ועיין עוד בשו"ת צמח צדק יו"ד סי' צ', ובשו"ת אמרי נועם ח"ב סי' ט"ז דמה שאסור לשנות גם הערקתא דמסאני היינו באופן שלא יכול הממשלה לכפות לקיים את הגזירה בכח ממשלתם, אבל באופן שלא יהרגו הממשלה, רק ישתמשו בכח החוק והזרוע לקיים את גזירתם, אין שם איסור לקיים מעצמינו את ציווי הממשלה.
וצרף לזה גם מה שמצדד רביה"ק בשו"ת דברי יואל ח"א סי' ט"ז שכתב שם כי באופן שלשון החוק כולל גם את הגוים, עם כי כוונתם הוא רק על ישראל, לא נקרא זה שעת הגזירה. ואם כי אינני מורה הוראה בישראל, עכ"ז ראיתי לעורר בזה לב תלמידי חכמים, שכפי הנראה לא שמו לב לעיין בזה לדינא בספרי הפוסקים ראשונים ואחרונים.

ואני תפילתי לך ה' עת רצון

ועלינו להתפלל כי יתקיים גם בזה הדיון מה שדרשו חז"ל על הפסוק על כן יאמר בספר מלחמות ה' את והב בסופה וכו' אינם זזים משם עד שנעשים אוהבים זה את זה. ובפרט לעת כזאת אשר רשעי עמינו הכריזו מלחמה נגד תורתינו הקדושה "על עמך יערימו סוד ויתיעצו על צפוניך". ועכשיו מוטל עלינו להתאחד ולהטות שכם אחד, עם כל יראי השם להילחם נגד מפירי התורה. ויקוים בנו הפסוק "האמת והשלום אהבו".

[בנציון יאזעפאוויטש]

שטארקע מאמר. ווען איך וואלט געווען די רב הכותב וואלט איך מיך ארויסגעשטעלט מיט מיין עכטע נאמען.

אפשר האט ער מורא פון א פראטעסט ביי די אנטי-מענטשן

[גיוואלדיג]

אויב איינער קען דאס מאכן מיט שענערע גראפיק, וואלט דאס געווען א תועלת. יישר כח.

[בנציון יאזעפאוויטש]

איך האב געהערט א דרשה אין די אנטי האטליין ווי איינער זאגט אז ''ח"ו אז די קינדער וועלן לערנען קאממען-קאר וואס מוטיגט צו טראכטן, וואס וועט ח"ו זיין אז א קינד וועט פרעגן ''ווער זאגט ס'איז געווען א מתן תורה'' ח"ו. איז דאך עק וועלט!" וויל זיך איינער חלילה אנשטויסן מיט אזא קשיא?!" ע"כ.

איז אזוי. גראדע כ'האב פונקט געהערט א סידי פון ר' דוד הירשלער שליט"א, זאגט ער אז ס'איז דא א שרעקליכער טעות ביי מענטשן וואס ס'מיינט אמונה פשוטה. מענטשן מיינען ס'איז 'ווייל ''מיין'' טאטע האט מיר געזאגט אזוי, ואבי מאביו און אזוי ארויף. שוין. און מ'פרעגט נישט און מ'טראכט נישט אויף דעם. מ'טאר נישט.

זאגט ער נאך פון ---
הערט פון וועם, ''פון תולדות אהרן'' רבי זצ"ל, א חסיד (און תלמיד?) פון רבי'ן זי"ע אז ס'איז א "גרויסער טעות". יא, ס'איז גוטע ווערטער אבער ס'איז באמת אסאך טיפער און ס'איז עפעס וואס די שכל קען און דארף קלאר 'פארשטיין'. אז נישט פעלט פון די אמונה!!

די תולדות אהרן'' רבי זצ"ל געבט א משל, "קיין איין נארמאלע מענטש וועט נישט זאגן אז די כותל האט גארנישט מיטן הר הבית וביהמ"ק". ר' דוד געבט צו אן אנדערע משל, ''קיין איין נארמאלע מענטש מיט א טראפ שכל אין קאפ וועט נישט זיין מסופק אז ס'איז געווען א איד ''דער בעשה"ק".

איי מיר האבן עם קיינמאל נישט געזען, און נישט געהערט פון קיינעם וואס האט עם געזען, איז אבער ברור ווי היינט איז דאנערשטיג אז מ'קען נישט איינרעדן מיליאנען מענטשן אז ס'איז געווען א בעל שם טוב אין מעזבוז.

ער איז מסביר אפילו- אז ס'איז נישט מעגליך צו זאגן אז ס'איז נישט געווען קיין אותו האיש ימ"ש. מיליאנען מענטשן קען מען נישט איינרעדן א זאך וואס ס'איז קיינמאל נישט געווען. ס'איז זיכער געווען א אותו האיש ''און אוודאי זיכער האט 'ער אליינס געזאגט' אז ער געזען און אז ער טוט און מאכט וכו'. נו, יא, ס'איז אמת. א מענטש האט אליינס געזאגט... א מענטש האט געזאגט. ער איז א שיכור און פערטיג. און די נארישע גוים האבן אפגעקויפט די לאקשן זיינע. אבער מ'קען נישט לייקענען אז ס'איז געווען אזא מענטש און אז ער האט פארקויפט לאקשן. אוודאי האט ער פארקויפט. ס'איז אבער לאקשן.

די זעלבע מיט מוחאמאד. ער האט אליינס געזאגט אז ער איז א נביא.

משט"כ אידן '' איז לאמיר לערנען די הייליגע ווערטער פון פסוק "פנים בפנים דיבר ה' - מיט וועם 'עמך' מיט דיר! די פסוק זאגט אין די תורה ''עטץ אלע, עטץ האטס געזען''. נישט משה רבינו האט ענק פארקויפט אז ער האטט גערעדט צו מיר. "די פסוק איז מאריך! "השמע 'עם' -א גאנצע פאלק אינאיינעם! ''קול אלוקים מדבר מתוך האש??!


קריטיקל טינקינג. דאס דארפן מיר טון. טאקע אין די נושא פון מתן תורה!

[בריווח]

אסאך האבן שוין געשריבן, און אני הקטן האב אויך שוין געשריבן, מער ווייניגער זענען זאכן שוין אויסגעשמועסט, אבער עס איז דאך כדי אפשר נאך אביסל צו שמועסן, צו מאכן קלארער פאר די וואס ווילן פארשטיין, צו אפשר טוישן די מיינונג פון געוויסע וואס זענען אנגעהערט און אנגעהעצט, און אפשר צו בארואיגן ערליכע אידן וואס האבן אפגעקויפט דעם נזיד עדשים פון די אפאזיציע און זענען באמת באזארגט.

--

איך וויל דא אדרעסירן איין פונקט וואס איז אויפגעקומען אין די רודעריי, די פונקט פון "קאלעדזש ענד קעריער רעדי".

לויט די אפאזיציע איז דאס איינע פון די גרויסע פראבלעמען מיט'ן "קאמען קאור". דאס אז די ציל פון די "קאמען קאור" איז צו מאכן די סטודענטן וואס לערנען מיט די מהלך אלס "קאלעדזש ענד קעריער רעדי". דאס איז עפעס וואס די עקספערטן פון קאמען קאור אליינס שרייבן.

לויט זיי איז דאס א פראבלעם. עס איז א פראבלעם פון צוויי זייטן.

די ערשטע זאך, איז די פשוט'ערע, וויאזוי קענען אונז לערנען מיט אונזערע קינדער א לימוד וואס מאכט זיין "גרייט פאר קאלעדזש"? ערשטנס דאס קען ברענגען אז מער קינדער זאלן טאקע וועלן גיין אין קאלעדזש, און צווייטנס עס איז נישט אויסגעהאלטן לויט השקפת רבינו מסאטמאר זצ"ל וואס שרייבט קלאר אז מען טאר נישט לערנען אין א שולע וואס "גרייט אן פאר קאלעדזש".

די צווייטע פראבלעם איז, אז זיין "גרייט פאר קאלעדזש" מיינט אז מען לערנט אויס דעם מענטש צו "טראכטן ווי קאלעדזש סטודענט", און דאס טוט מען מיט קריטיקל טינקינג. א "קאלעדזש סטודענט" טראכט מיט קריטיקל טינקינג, און די סארט מהלך המחשבה קען ברענגען צו דאס ערגסטע.

דאס זענען די צוויי טענות.

--

וואס איז גיי נישט דא אדרעסירן איז די "קריטיקל טינקינג" פונקט פון די טענה אויב דאס איז טאקע א פראבלעם צו נישט, ווייל דאס איז נישט די ציל דא, און בכלל כ'מיין אז דאס האט מען שוין היפש אויסגעשמועסט.

איך וויל אויסשמועסן די "גרייט פאר קאלעדזש" פונקט. עס איז דא עטליכע סוב-פונקטן וואס איך וויל אויסשמועסן אין די זאך.

--

ערשטנס איז אזוי.

אויב איז דאס אזוי, אז ווען די וואס שרייבן א מהלך הלימוד שרייבן, אז די ציל איז אז די קינדער זאלן זיין "קאלעדזש רעדי" איז א פראבלעם, אויב דאס אז ווען מען זאגט די קינדער וועלן זיין "קאלעדזש רעדי" מיינט דאס אין אנדערע ווערטער אז זיי זאלן "טראכטן ווי א קאלעדזש סטודענט" און "דאס מיינט" טראכטן באופן וואס קען פירן חלילה צו כפירה, איז אויב אזוי, פארגעס פון קאמען קאור!! דיין פראבלעם איז פיל טיפער!

די ציל פון די סדר הלימודים בעפאר קאמען קאור, לאנג בעפאר קאמען קאור, איז אלס געווען די זעלבע! צו מאכן די סטודענטן "קאלעדזש ענד קעריער רעדי"! אזוי שרייבן זיי אליינס, די וואס האבן פארגעשריבן די אלטע סדר הלימודים אויך. דאס איז נישט אויפגעקומען מיט די נייע סדר פון "קאמען קאור". דאס איז אלס געווען די ציל לויט זיי. און אויב אזוי ממה נפשך, איז דאס א פראבלעם איז דאס א פראבלעם פאר אלע לימודים לאז אפ קאמען קאור, איז דאס נישט קיין פראבלעם איז דאס נישט קיין פראבלעם אויך נישט מיט קאמען קאור.

און נאך מער.

אויב איז אמת איז זיין "קאלעדזש רעדי" "מיינט" צו "טראכטן ווי א קאלעדזש סארט מענטש", די שעדליכע וועג פון טראכטן, די וועג וואס רופט זיך "קריטיקל טינקינג", און אז "דאס איז קאמען קאור" דהיינו אין קאמען קאור לערנט מען אויס טראכטן די מהלך, אויב אזוי, וויאזוי קען זיין אז אלע יארן נאך לאנג בעפאר קאמען קאור האט מען שוין געשריבן אז די "ציל פון די לימודים איז צו זיין "קאלעדזש ענד קעריער רעדי"? וויאזוי איז מען "גרייט פאר קאלעדזש" אן די סדר פון טראכטן פון "קאמען קאור-קריטיקל טינקינג"?

מוז מען קומען צו די החלטה, אז עס קוקט אויס אז "קאלעדזש ענד קעריער רעדי" האט גארנישט מיט קאמען קאור, דאס איז עפעס וואס די סדר הלימודים האבן אלס געהאט פאר א ציל, דאס איז די ציל פון יעדע סארט לימוד ביים גוי.

פונקט נומער צוויי.

לאמיר זאגן אז די סדר וואס די קאמען קאור שטעלט אראפ איז טאקע צו מאכן גרייט פאר קאלעדזש (שפעטער וועט מען צוריק קומען צו עס איז טאקע אזוי.)

איז דער וואס האט געמאכט דעם סדר פון קאמען קאור זאגט "אויב וועסטו לערנען מיט דעם סדר, וועסטו זיין "קאלעדזש רעדי". און דאס איז א פראבלעם, זינט מען טאר נישט שיקן די קינדער אין א שולע וואס גרייט אן פאר קאלעדזש ווי פריער ארויסגעברענגט.

אבער די טענה איז זייער זייער נישט ריכטיג.

אפילו מען זאל זאגן אז די קאמען קאור גרייט טאקע אן פאר קאלעדזש, איז דאס פארשטייט זיך אויב לערנט מען טאקע די סדר וואס די קאמען קאור שטעלט פאר. מען לערנט 12 קלאסן, מען לערנט די גאנצע טאג די לימודים, מען לערנט די אלע סובדזשעקסט וואס מען לערנט אין די גוי'שע שולעס, איז אויב לערנט מען דאס אלעס מיט די סיסטעם פון "קאמען קאור" זאגן זיי אז דאס וועט ברענגען אז מען זאל זיין מער "קאלעדזש רעדי".

אבער קען מען דאס זאגן אויף אונזערע חדרים?

אז מען לערנט מאקסימום זעקס ביז אכט קלאסן, אז מען לערנט אנדערהאלבן ביז צוויי שעה א טאג, אז מען לערנט בעיקר נאר די דריי סובדזשעקסט פון "לייענען שרייבן און רעכענען" - עכ"פ געהעריג לערנט מען דאס, און נאך צוויי דריי סובדזשעקסט ווי היסטאריע געאגראפיע אויף "יוצא צו זיין" – קען מען זאגן אז מען דארף חושד זיין אז דאס מיינט "אנגעגרייט פאר קאלעדזש"?

דאס איז ווי צו זאגן, אז איינער זאגט פארן אנדערן, "אויב וועסטו דורכלערנען גאנץ ש"ס, וועסטו זיין א תלמיד חכם"! לערנט יענער איין מסכת, און קומט צוריק מלא טענות.... הייתכן איך בין נאכנישט קיין תלמוד חכם, אמער איך האב געלערנט פון וואס דו האסט מיר געהייסן...

נאך מער.

אויב קען מען אין אנדערהאלבן ביז צוויי שעה, מיט דריי סובדזשעקסט, מיט זעקס ביז אכט קלאסן זיין "גרייט פאר קאלעדזש", וואס מוטשען זיך די אלע גוי'שע שולעס מיט 12 קלאסן? דעם גאנצן טאג? אלע 12 סובדזשעקסט? עס איז ממש א שאד די צייט און געלט....

לערן צוויי שעה, אין זעקס ביז אכט קלאסן, לערן נאר איבער "לייענען שרייבן און רעכענען" און פארטיג!

נאך וואס דען, אפילו מען זאל זאגן אז לערנען די מהלך פון קאמען קאור מאכט טאקע גרייט פאר קאלעדזש, איז דאס ווען מען לערנט טאקע זייער מהלך. מען לערנט די אלע קלאסן, שעות און סובדזשעקסט, דארף מען אפשר לשיטתם חושד זיין, אבער וואס האט דאס מיט אונזערע חדרים?

פונקט נומער דריי.

ווי געזאגט, שרייבן די אפאזיציע אז די קאמען קאור איז די ציל צו מאכן די סטודענטן "קאלעדזש רעדי". און דאס איז פראבלעמאטיש ווי דערמאנט.

אבער דאס איז א יסוד אראפגעשטעלט, געבויט אויף א איינפאכע פאלשע יסוד. די יסוד איז אדער פאלש אהערגעשטעלט מעגליך בטעות, פון נישט פארשטיין, אדער מעגליך אפילו בכוונה פארדרייט צו מאכן די מענטשן צומישט.

די לשון וואס עס שטייט איבער די ציל פון קאמען קאור – און פון די אנדערע לימודים בעפאר דעם אויך ווי פריער דערמאנט – איז אז די סטודענטן זאלן זיין "קאלעדזש ענד קעריער רעדי".

די אפאזיציע האט אראפגעשטעלט ווי געזאגט צי בכוונה צו צוליב חוסר הבנה , אז "קאלעדזש ענד קעריער" איז איינס און די זעלבע זאך. זיי אליינס וועלן זאגן אז דארט שרייבן די וואס האבן געמאכט קאמען קאור אז די סטודענטן זאלן זיין "קאלעדזש ענד קעריער רעדי", אבער ווען זיי שמועסן אויס די טענות איבער דעם, באציען זיי זיך נאר אויף די "קאלעדזש רעדי" כאילו נאר פון דען רעדט מען.

די פאקט איז אבער נישט אזוי!

"קאלעדזש רעדי" און "קעריער רעדי" זענען צוויי באזונדערע זאכן. עס זענען טאקע דא געוויסע קאריערעס וואס מען דארף זיך האבן געלערנט אין קאלעדזש, אבער עס איז פונקט אזוי דא וואס מען דארף זיך נישט האבן געלערנט.

אין פאקט, עס איז אין די פאראייניגטע שטאטן דא א גאנצע באוועגונג אז מען זאל דוקא נישט קיין אין קאלעדזש נאר אויב וויל מען זיך טאקע לערנען א פאך וואס מען מוז גיין אין קאלעדזש, אנדערש ווי עס איז איינגעפירט ביז יעצט אז גיין אין קאלעדזש גייט מען סיי ווי אין די גוי'שע וועלט, אפגעזען וואס מען וויל טאן נאכדעם. ביזנעסער פארלאנגען דאס אסאך מאל בעפאר זיי נעמען אויף ארבעטער. מען הייסט מער א געלונגענע מענטש אז מען האט א קאלעדזש דעגרי וכדו'.

זיי זאגן אז אויב וויל מען איינפאך גיין ארבעטן אין עפעס וואס מען דארף נישט קיין קאלעדזש איז דאס א שאד. עס קאסט טויזנטערס וואס מען מוטשעט זיך צו באצאלן פאר צענדליגער יארן, און עס ברענגט נישט גארנישט. און זיי האבן א קאמפיין צווישן מענטשן נישט צו גיין אין קאלעדזש, און צווישן ארבעטס געבער אז זיי זאלן דאס נישט פארלאנגען. און געוויסע גייען שוין צום עקסטרעם אז זיי פארלאנגען דוקא אז די ארבעטער זאלן נישט האבן קיין דעגרי, ווייל אזוי לערנען זיי זיך די פאך שנעלער און גרינגער, נישט אז זיי האלטן אז זיי ווייסן שוין אלעס פון פריער און נאך בעסער ווי דער בעל הבית....

עכ"פ א "קאריערע" און "קאלעדזש" זענען נישט דוקא פארבינדן.

אין פאקט גייט עס נאך טיפער.

אין די אקאדעמישע וועלט אין די וועלט וואו מען שטודירט חינוך אין די גוי'שע וועלט, זענען דא פילע דעבאטעס און פארשונגען אויסצוגעפינען, צו ווען א מענטש איז "קאלעדזש רעדי" איז ער אויך "קאריער רעדי" צו נישט. און די זעלבע פארקערט. אויב איז ער "קאריער רעדי" איז ער אויך "קאלעדזש רעדי" צו נישט.

און דאס ברענגט אויך ארויס זייער שטארק, אז עס איז איינפאך נישט ריכטיג צוזאמענצושטעלן די ביידע זאכן. אמת אז אין געוויסע סארטן קאריערעס איז דאס פארבינדן, אין געוויסע סארט קאריערעס דארף מען האבן קאלעדזש, אבער אין אנדערע נישט!

און ווען מען זאגט "קאלעדזש ענד קעריער רעדי" איז דאס נישט איין זאך דוקא. און אז מען קוקט איבער די פאפירן וואו מען רעדט פון די נושא פון "קאלעדזש ענד קעריער רעדי", קען מען טאקע אסאך מאל זעהן אז דאס ווערט אראפגעשריבן ווי "קאלעדזש אר קעריער רעדי", דאס הייסט "קאלעדזש אדער קאריער גרייט". עס ווערט נישט באטראכט ווי איין זאך.

אצינד, אויב איז אמת דאס וואס די אפאזיציע זאגט - ווי געברענגט אנהייב ארטיקל – אז זיין "קאלעדזש גרייט" מיינט "טראכטן ווי א מענטש פון קאלעדזש" דאס הייסט "טראכטן מיט קריטיקל טינקינג" און דאס מיינט "קאלעדזש רעדי" וויאזוי ברענגט מען דאס צוזאמען מיט "קאריער רעדי"?

אז מען דארף קענען טראכטן די "מהלך פון קאלעדזש" צו גיין אין קאלעדזש – אויב איז דא אזא זאך – און דאס איז וואס קאמען קאור לערנט אויס, וואס האט דאס מיט א קאריערע? פארוואס זאלסטו דאס אויסלערנען פאר איינעם וואס גייט נישט קיין אין קאלעדזש? פארוואס פעלט עס אויס? פארוואס מוטשען מענטשן אומזינסט?

אויב "זיין קאלעדזש ענד קעריער גרייט" מיינט "קענען טראכטן גרייט פאר קאלעדזש", פארוואס זאגן די שרייבער פון קאמען קאור אז דאס מאכט "גרייט פאר קאלעדזש און קאריערע" ווען די צוויי זאכן זענען נישט דוקא פארבינדן, ווייל פאר קאריערע - עכ"פ געוויסע סארטן קאריערע - פעלט עס נישט אויס?

און עס גייט נאך טיפער.

אסאך פלעצער וואו די ענין פון "קאלעדזש ענד קעריער רעדי" ווערט אויסגעשמועסט, לייגן זיי צו איין ווארט וואס מאכט א ריזיגע נפק"מ. זיי זאגן "קאלעדזש, קעריער ענד לייף רעדי". דאס הייסט "קאלעדזש, קאריערע און לעבן גרייט".

אצינד קען מען דאך זיכער נישט זאגן אז דאס איז איין זאך. ווען מען רעדט פון "קאלעדזש ענד קעריער רעדי", קען מען נאך ווילן צוזאמענשטעלן, ווייל נאך אלעמען זענען דאך טאקע דא אסאך קאריערעס וואו מען מוז האבן קאלעדזש בעפאר.

אבער ווען מען רעדט פון "לעבן" אז א מענטש זאל זיין "גרייט אויפ'ן לעבן" איז דאך דאס זיכער נישט פארבינדן מיט קאלעדזש. צו בויען א שטוב, צו קענען אפלייענען א בריוו, צו קענען גיין איינקויפן אא"וו אלעס וואס א מענטש דארף האבן "צום לעבן" לויט זייער פארשטאנד, האט גארנישט צו טאן מיט'ן "קאלעדזש".

נאר וואס דען. ווען זיי שרייבן "קאלעדזש ענד קעריער רעדי" אדער "קאלעדזש, קעריער ענד לייף רעדי" מיינט דאס א אלגעמיינע געדאנק פון "זיין א מענטש צווישן מענטשן"! זיין א מענטש וואס איז "גוט און צום זאך". בכלל נישט "טראכט ווי איינער פון קאלעדזש".

פארשטייט זיך אז אין די גוי'שע וועלט איז א טייל פון "זיין א מענטש" פון "אנקומען צום תכלית" גיין אין קאלעדזש, און דעריבער איז דאס עפעס וואס זיי דערמאנען ווען זיי וועלן ארויסברענגען "זיין א מענטש". פונקט ווי האבן א קאריערע איז טייל פון "זיין א מענטש" און "זיין גרייט אויפ'ן לעבן" איז דאס זיכער פשט "זיין א מענטש צווישן מענטשן". אבער נישט אז "קאלעדזש ענד קעריער רעדי" מיינט "דוקא און נאר קאלעדזש".

דעריבער מוז מען קומען צו די החלטה, ווי געזאגט אז די גאנצע "פשט" אין "קאלעדזש ענד קאריער רעדי" איז בכלל נישט וויאזוי זיי האבן עס אראפגעלייגט. עס מיינט בכלל נישט "אויסלערנען טראכטן ווי א קאלעדזש סארט מענטש" אפילו אויב זאל מען זאגן אז "טראכטן ווי א קאלעדזש סארט מענטש" טראכטן מיט קריטיקל טינקינג – אפילו ביי זאכן וואו מען מעג חוקר זיין - איז א פראבלעם. (ווי געזאגט איך גיי נישט דא אריין צו עס איז טאקע א פראבלעם צו נישט.)

"קאלעדזש ענד קאריער רעדי" אדער "קאלעדזש, קעריער ענד לייף רעדי" מיינט איינפאך, "זיין א מענטש"! קענען עפעס, "קענען גיין ווייטער אין לעבן", צו איז עס אין קאלעדזש, צו א פשוט'ע קאריער, אדער איינפאך צו קענען אנגיין אין לעבן, לייענען א בריוו וואס קומט פון די טעלעפאן קאמפאני, רעדן צו מענטשן, איינקויפן אין א געשעפט אא"וו אלע איינפאכע זאכן אין לעבן.

--

אויף צו ענדיגן די דריי פונקטן אין קורצן.

1) די גאנצע זאך פון "קאלעדזש ענד קעריער רעדי" האט זיך נישט אנגעהויבן מיט קאמען קאור, דאס איז אלס געווען די תכלית פון די גוי'שע עדיוקעישאן לויט ווי זיי אליינס שרייבן אלע יארן. דעריבער אויב איז דאס א פראבלעם איז דאס א פראבלעם מיט סיי וועלכע פון די סטאנדארטן פון לימודי חול.

2) אפילו מען זאל זאגן אז לערנען קאמען קאור "מאכט גרייט אויף קאלעדזש" איז דאס נישט נוגע פאר אונזערע חדרים וואס לערנען נאר א קליינע טייל פון די לימודים סיי אין צייט און סיי אין ענינים.

3) "קאלעדזש רעדי" און "קעריער רעדי" זענען צוויי באזונדערע זאכן. און דעריבער קען מען נישט זאגן אז ווען זיי שרייבן אז פון קאמען קאור וועט מען זיין "קאלעדזש ענד קעריער רעדי" מיינט דאס "זיין גרייט פאר קאלעדזש" אין די זין וויאזוי די אפאזיציע וויל עס אראפלייגן כאילו "טראכטן ווי קאלעדזש מענטש".

--

און נישט פארגעסן א זייער וויכטיגע פונקט!

דאס אלעס געשריבן אין דעם ארטיקל, איז אלס געזאגט געווארן אפילו מען זאל זאגן און אננעמען אז "קאמען קאור-קריטיקל טינקינג" איז באמת א פראבלעם פאר אלגעמיינע – נישט אמונה – סארט ענינים. קומט די ארטיקל אויסשמועסן אז עס קומט נישט אריין אלס א טענה ביי אונז קעגן נוצן קאמען קאור.

אבער די אמת איז אז דאס אליינס איז זייער נישט ריכטיג, אבער ווי געזאגט דאס איז א באזונדערע שמועס און נישט דאס איז די פונקט דא, עכ"פ נישט יעצט, און אנדערע האבן דאס שוין אסאך אויסגעשמועסט.

[Think and Thank]

איך האב געזעהן מיט מיינע אייגענע אויגן, די אריגינעלע חתימות ידם פון עטליכע פון דעי רבנים אויף דעם קול קורא.

אויף דעם זאגט שוין תוספות און כתובות אז א חתימה קען מען נאכמאכן, וכ"ש ווען דו קענסט נישט גענוי זייערע חתימות, וכ"ש היינט ווען מיט צוויי קליקס קען מען נעמען פון דא און לייגן דארט.
נישט נאר קיין ידיעה ברורה איז עס נישט, סיז ניטאמאל א פלעינע ידיעה.

[יואל שרייבער]

את מי אתם מחליפים עם מי
וראו והתבוננו את מי מחליפים עם מי, דהיינו לעודד את הלימוד בתוך ספרי הלימודי חול שנתחברו על ידי שפילי אומות העולם, תחת מלהשתמש עם ספרים שנתחברו על ידי יראי השם וחושבי שמו. ומרן רבינו הקדוש מסאטמאר זצוק"ל כבר העיד על ספרי אומות העולם בתוך דרשה מוצ"ש וישלח תשכ"ו, וזה לשונו הקדוש: "לא ימלט זייערע אלע ביכער זענען פיל מיט גיפט. ס'ליגט דערין מינות מיט דעות נפסדות". ורק שבשנים שעברו לא היה ברירה, והוכרחו ללמוד בתוך ספרים של גוים, אבל כהיום, שכבר נתקן קצת הפירצה בענין הזה, מי הוא שיקח האחריות על כתפיו שבהרשאתו ילמדו עם בני ובנות ישראל בתוך ספרים כאלו אשר רבינו הקדוש מאור הגולה הגדירם כ"מלאים עם מינות".

ועל ידי ההשתמשות עם ספרים שמתחברים על ידי אנשים יראים, הלא יכולין יראי השם וחושבי שמו לעורר, אם רואים שם דברים הצריכים תיקון, תחת אשר הדבר אי אפשר בספריהם של גוים, אשר מלאים ארס, תחת כל שורה ושורה, עיין בארוכה בספר טהרת החינוך.

די פערלס ביכער זענען געשריבן געווארן דורך היימישע אידן?
פון דעם אינטערוויו מיט אבי גרינשטיין זעהט אויס אז זיי זענען געגאנגען צו די גרויסע טעקסט בוק קאמפאניס אז זיי זאלן עס שרייבן.

ועוד, איך מיין אז רוב מוסדות נוצן סייווי שוין ביז היינט די palmtree בוקס וואס זענען אויך געמאכט דורך היימישע אידן.
(דער טהרת החינוך האט טאקע אויך עפעס א פראבלעם מיט די palmtree בוקס וואס איך פארשטיי נישט פונקטליך, אבער איך גלייב אז די פערלס בוקס זענען נישט בעסער.)

[חינוך הטהור בארהב]

אפשר צו בארואיגן ערליכע אידן וואס האבן אפגעקויפט דעם נזיד עדשים פון די אפאזיציע און זענען באמת באזארגט.

איך און דו און אינז אלע עסן אסאך עדשים על חשבונו פינעם הכשר מאת הגה"צ מ'סערדאהעלי שליט"א פארשידענע סארט פון גאר אסאך קאמפעניס
ער געהערט נישט אין א אפאזיציע און מען איז בארעכטיגט צו חייש זיין לשיטתו.

[גבריאל]

לגבי דא שאלה אויב גמרא קען זיין קריטיקל טינקינג. די תירוץ איז אז יא, אבער ווען מען לערנט אמר אביי זאל מען אריינטראכטן גוט אויב אביי רעדט צו די זאך. אויב סמאכט סענס וואס אביי זאגט. אויב סאיז וועליד.
דאס איז פון ני סטענדערד.

Students are engaged and open-minded—but discerning—readers and listeners. They work diligently to understand precisely what an author or speaker is saying, but they also question an author’s or speaker’s assumptions and premises and assess the veracity of claims and the soundness of reasoning.

נישט דאס פארלאנגט יעדער מלמד און מגיד שיעור פון די תלמידים?

"באמבל נישט נאך" האב ארויס די סברה און פרעג אריין אויב ס'שטימט נישט.

מען טאר שוין נישט טראכטן.. גאנץ למודי קודש איז א שטיק "קריטיקעל טינקינג"
ווי למשל:
וואס איז געווען די הוו"א, ווי אזוי איז עס פארענפערט אין די מסקנא.
וואס איז פשט אין די סברה, וואס איז די סברת המחלוקת, במאי פליגי,
וויפיל מהלכים איז דא אין די סוגיא,
און אויב פארשטייט מען נישט, פלאגט מען זיך, מען האט עמילות בתורה צו פארשטיין,

[שטארקע חסיד]

אפשר צו בארואיגן ערליכע אידן וואס האבן אפגעקויפט דעם נזיד עדשים פון די אפאזיציע און זענען באמת באזארגט.

איך און דו און אינז אלע עסן אסאך עדשים על חשבונו פינעם הכשר מאת הגה"צ מ'סערדאהעלי שליט"א פארשידענע סארט פון גאר אסאך קאמפעניס
ער געהערט נישט אין א אפאזיציע און מען איז בארעכטיגט צו חייש זיין לשיטתו.

יעדער רב און ת״ח איז בארעכטיגט צו זאגן דעת תורתו, אבער לאמיר דיר נאר פרעגן עפעס די פרעגסט אים דיינע הלכה שאלות ?

[פארפרוירן]

ירא הקהל וישפוט
https://www.criticalthinking.org/pages/ ... inking/766
פאלגענד איז איין שורה פון דעם לינק
Critical thinking calls for a persistent effort to examine any belief or supposed form of knowledge in the light of the evidence

[אורח הכבוד]

יעדער רב און ת״ח איז בארעכטיגט צו זאגן דעת תורתו,

ביי די אסיפה די וואך ווי ערליכע רבנים און פוסקים האבען אויסגעשמיעסט מיט ווייטאג דאס וואס זיי גייען אדורך פון די א.ג. אפאזיציע קוקט אויס אז נישט יעדער רב איז בארעכטיגט צו זאגן דעת תורתו...
הא לן והא להו

[בעל דעת]

א גרויסן ישר כח פאר הרב ברווח פארן קלאר אויסשמיסן, אין א עקסטערע ישר כח פארן שרייבן אן האס אין טעשפע נאר ארויסגעברענט וואס איז נוגע למעשה

אבער איין זאך וואס מיר פרעזענליך דריקט, איך פארשטיי זייער גיט אז עס איז נישטא קיין שום פראבלעם מיטן קאמען קאר, אבער וואס איז די סיבה אז מען האט עס געדארפט טוישן, וואס שלעכט געווען די אלטע מהלך, אז מען איז געקימען צי החלטה אז דאס דארף א טויש?

[גיוואלדיג]

https://www.dropbox.com/s/8t5h5l1uuzky5 ... D.pdf?dl=0

דראפבאקס לינק פון דעם אויבנדערמאנטער מאמר בשם אחד הרבנים

[ביידעלע]

איך האב געהערט א דרשה אין די אנטי האטליין ווי איינער זאגט אז ''ח"ו אז די קינדער וועלן לערנען קאממען-קאר וואס מוטיגט צו טראכטן, וואס וועט ח"ו זיין אז א קינד וועט פרעגן ''ווער זאגט ס'איז געווען א מתן תורה'' ח"ו. איז דאך עק וועלט!" וויל זיך איינער חלילה אנשטויסן מיט אזא קשיא?!" ע"כ.

איז אזוי. גראדע כ'האב פונקט געהערט א סידי פון ר' דוד הירשלער שליט"א, זאגט ער אז ס'איז דא א שרעקליכער טעות ביי מענטשן וואס ס'מיינט אמונה פשוטה. מענטשן מיינען ס'איז 'ווייל ''מיין'' טאטע האט מיר געזאגט אזוי, ואבי מאביו און אזוי ארויף. שוין. און מ'פרעגט נישט און מ'טראכט נישט אויף דעם. מ'טאר נישט.

זאגט ער נאך פון ---
הערט פון וועם, ''פון תולדות אהרן'' רבי זצ"ל, א חסיד (און תלמיד?) פון רבי'ן זי"ע אז ס'איז א "גרויסער טעות". יא, ס'איז גוטע ווערטער אבער ס'איז באמת אסאך טיפער און ס'איז עפעס וואס די שכל קען און דארף קלאר 'פארשטיין'. אז נישט פעלט פון די אמונה!!

די תולדות אהרן'' רבי זצ"ל געבט א משל, "קיין איין נארמאלע מענטש וועט נישט זאגן אז די כותל האט גארנישט מיטן הר הבית וביהמ"ק". ר' דוד געבט צו אן אנדערע משל, ''קיין איין נארמאלע מענטש מיט א טראפ שכל אין קאפ וועט נישט זיין מסופק אז ס'איז געווען א איד ''דער בעשה"ק".

איי מיר האבן עם קיינמאל נישט געזען, און נישט געהערט פון קיינעם וואס האט עם געזען, איז אבער ברור ווי היינט איז דאנערשטיג אז מ'קען נישט איינרעדן מיליאנען מענטשן אז ס'איז געווען א בעל שם טוב אין מעזבוז.

ער איז מסביר אפילו- אז ס'איז נישט מעגליך צו זאגן אז ס'איז נישט געווען קיין אותו האיש ימ"ש. מיליאנען מענטשן קען מען נישט איינרעדן א זאך וואס ס'איז קיינמאל נישט געווען. ס'איז זיכער געווען א אותו האיש ''און אוודאי זיכער האט 'ער אליינס געזאגט' אז ער געזען און אז ער טוט און מאכט וכו'. נו, יא, ס'איז אמת. א מענטש האט אליינס געזאגט... א מענטש האט געזאגט. ער איז א שיכור און פערטיג. און די נארישע גוים האבן אפגעקויפט די לאקשן זיינע. אבער מ'קען נישט לייקענען אז ס'איז געווען אזא מענטש און אז ער האט פארקויפט לאקשן. אוודאי האט ער פארקויפט. ס'איז אבער לאקשן.

די זעלבע מיט מוחאמאד. ער האט אליינס געזאגט אז ער איז א נביא.

משט"כ אידן '' איז לאמיר לערנען די הייליגע ווערטער פון פסוק "פנים בפנים דיבר ה' - מיט וועם 'עמך' מיט דיר! די פסוק זאגט אין די תורה ''עטץ אלע, עטץ האטס געזען''. נישט משה רבינו האט ענק פארקויפט אז ער האטט גערעדט צו מיר. "די פסוק איז מאריך! "השמע 'עם' -א גאנצע פאלק אינאיינעם! ''קול אלוקים מדבר מתוך האש??!


קריטיקל טינקינג. דאס דארפן מיר טון. טאקע אין די נושא פון מתן תורה!

דער ענין ווערט זייער שיין מבואר אין די הקדמה פון ספר החינוך לרא"ה אז וועגן דעם האט הקב"ה ארויסגצויגען די אידען פון מצרים און געגעבען די תורה ביים בארג סיני פאר שישים רבוא אידען כדי עס זאל נתאמת ווערן אז די זאכען זענען טאקע פארגעקימען, און ווי מער מענטשען זעהן עפעס האט עס א שטערקרע עדות קראפט.

עס וואלט גוועהן א מצוה אויב איינער קען דא מעתיק זיין דבריו הקדושים וואס איז שטארק נוגע צו דעם ענין.

[בריווח]

א גרויסן ישר כח פאר הרב ברווח פארן קלאר אויסשמיסן, אין א עקסטערע ישר כח פארן שרייבן אן האס אין טעשפע נאר ארויסגעברענט וואס איז נוגע למעשה

אבער איין זאך וואס מיר פרעזענליך דריקט, איך פארשטיי זייער גיט אז עס איז נישטא קיין שום פראבלעם מיטן קאמען קאר, אבער וואס איז די סיבה אז מען האט עס געדארפט טוישן, וואס שלעכט געווען די אלטע מהלך, אז מען איז געקימען צי החלטה אז דאס דארף א טויש?

דאס איז באמתא גוטע קשיא, אבער עס האט נאך א בעסערן תירוץ. נאר דאס איז עפעס וואס מען קען נישט געהעריג אויסשמועסן אויף די גאס. און דאס איז די גרעסטע שווערגיקייט פון די יעצטיגע מערכה. די אפעזיציע האט נישט קיין פראבלעם צו זאגן סיי וואס, זיי טראגן נישט דעם עול. א ביישפיל דאס אז אין די גוי'שע צייטונגען איז שוין געווען באהאנדעלט די ליסטע פון מוסדות וואס "ווארפן ארויס קאמען קאור".

נישט אז א מוסד וואס האלט די זאך איז נישט אויסגעהאלטן מוז עס האלטן ווייל די רעגירונג וועט הערן דערפון, אבער עס איז דאך א פאקט אז פאר די שתדלנים וואס ארבעטן למנוע הגזירה פאר זיי מאכט עס גרויסע שאדן, און עס וואלט לכאורה געווען מער פאסיג אז א מוסד וואס ווארפט ארויס די קאמען קאור זאל עס טאן בשתיקה.

אלזא, נישט אלעס וואס מען טוט וואס מען טראכט קען מען שרייבן ברבים. דאס איז א פארשטענדליכע זאך, ליידער שטייען די מוסרים מיט אנגעשפיצטע אויערן צו כאפן וואס נער מעגליך, פון אן ארטיקן אויך איי-וועלט, ביז א שמועס אויף קול מבשר, און זיכער א בריוו פון א רב אדער מוסד. דעריבער דארף מען "ליידן און שווייגן" דאס איז סיי ביי די פראגע וואס דו האסט אויפגעברענגט, און ביי אסאך אנדערע פרטים.

--

איך וויל נאר יא זאגן איין נקודה. דאס איז נישט ריכטיג אז "מען האט באשלאסן צו מאכן א טויש". די טויש איז געווארן פון זיך אליינס, זינט די סיסטעם אין ניו יארק האט זיך געטוישט, און דאס מיינט אז די גאנצע סיסטעם פון עדוקעישאן צום ביישפיל די ביכער וואס מען נעמט פון די גוי'שע קאמפאניס האבן זיך געטוישט אא"וו.

און דאס האט געברענגט אז די "טויש" צו קאמען קאור איז אריינגעקומען אומבאוויסט שוין לאנגע יארן, נאך איידער די גאנצע רידעריי איבער עדוקעשאן וואס די רשעים פירן אצינד.

בכלל דארף מען וויסן אז דאס איז נישט די ערשטע מאל אזא טויש האט פאסירט. לויט די וואס זענען אין די עדוקעישאן ליניע, ווערט די סיסטעם פון די לימודי חול אויף די גאס געטוישט יעדע צווישן פינף און צען יאר. אמאל א קליינע טויש און אמאל א גרויסע טויש. און אויב ווערט א טויש אויף די גאס, מיינט דאס אויטאמאטיש א טויש אויך אין די מוסדות, ווייל מען נוצט דאך די גוי'שע ביכער. די טוישן קומען שוין פאר אלע 70 יאר זינט די מוסדות זענען געווארן געגרינדעט. פון ווען מען האט די ערשטע מאל באשלאסן אראפצושטעלן די מוסדות התורה נאך די קריג, ווערט יעדע עטליכע יאר געטוישט די סיסטעם פון די לימודים.

און טאקע צוליב דעם איז עס א זייער גוטע נייעס אז מען האט לעצטענס אנגעהויבן דרוקן אייגענע ביכער, ווייל אזוי קען מען בעסער קאנטראלירן וואס קומט אריין אין די מוסדות. מען דארף נאר אסאך געלט און גאר אסאך צייט צו דרוקן די אייגענע ביכער, מען האט אנגעהויבן פון אונטן, און מען גייט צוביסלעך ארויף פאר נאך און נאך קלאסן.

אלזא, די פראגע איז אצינד געווען אז אזוי ווי די סארט לימודים זענען שוין אין די מוסדות די אלע יארן, צו מען דארף עס אצינד אפשטעלן צוליב די טענות פון די אפעזיציע, אדער מען קען עס ווייטער ניצן, זינט מען האלט אז דאס קען זיין לתועלת גדול. און אויף דעם איז געקומען די דעת תורה פון די רבנים אז מען דארף נישט טוישן ווייל עס איז נישט קיין פראבלעם.

[Tahares hakodesh]

א גרויסן ישר כח פאר הרב ברווח פארן קלאר אויסשמיסן, אין א עקסטערע ישר כח פארן שרייבן אן האס אין טעשפע נאר ארויסגעברענט וואס איז נוגע למעשה

אבער איין זאך וואס מיר פרעזענליך דריקט, איך פארשטיי זייער גיט אז עס איז נישטא קיין שום פראבלעם מיטן קאמען קאר, אבער וואס איז די סיבה אז מען האט עס געדארפט טוישן, וואס שלעכט געווען די אלטע מהלך, אז מען איז געקימען צי החלטה אז דאס דארף א טויש?

דאס איז באמתא גוטע קשיא, אבער עס האט נאך א בעסערן תירוץ. נאר דאס איז עפעס וואס מען קען נישט געהעריג אויסשמועסן אויף די גאס. און דאס איז די גרעסטע שווערגיקייט פון די יעצטיגע מערכה. די אפעזיציע האט נישט קיין פראבלעם צו זאגן סיי וואס, זיי טראגן נישט דעם עול. א ביישפיל דאס אז אין די גוי'שע צייטונגען איז שוין געווען באהאנדעלט די ליסטע פון מוסדות וואס "ווארפן ארויס קאמען קאור".

נישט אז א מוסד וואס האלט די זאך איז נישט אויסגעהאלטן מוז עס האלטן ווייל די רעגירונג וועט הערן דערפון, אבער עס איז דאך א פאקט אז פאר די שתדלנים וואס ארבעטן למנוע הגזירה פאר זיי מאכט עס גרויסע שאדן, און עס וואלט לכאורה געווען מער פאסיג אז א מוסד וואס ווארפט ארויס די קאמען קאור זאל עס טאן בשתיקה.

אלזא, נישט אלעס וואס מען טוט וואס מען טראכט קען מען שרייבן ברבים. דאס איז א פארשטענדליכע זאך, ליידער שטייען די מוסרים מיט אנגעשפיצטע אויערן צו כאפן וואס נער מעגליך, פון אן ארטיקן אויך איי-וועלט, ביז א שמועס אויף קול מבשר, און זיכער א בריוו פון א רב אדער מוסד. דעריבער דארף מען "ליידן און שווייגן" דאס איז סיי ביי די פראגע וואס דו האסט אויפגעברענגט, און ביי אסאך אנדערע פרטים.

--

איך וויל נאר יא זאגן איין נקודה. דאס איז נישט ריכטיג אז "מען האט באשלאסן צו מאכן א טויש". די טויש איז געווארן פון זיך אליינס, זינט די סיסטעם אין ניו יארק האט זיך געטוישט, און דאס מיינט אז די גאנצע סיסטעם פון עדוקעישאן צום ביישפיל די ביכער וואס מען נעמט פון די גוי'שע קאמפאניס האבן זיך געטוישט אא"וו.

און דאס האט געברענגט אז די "טויש" צו קאמען קאור איז אריינגעקומען אומבאוויסט שוין לאנגע יארן, נאך איידער די גאנצע רידעריי איבער עדוקעשאן וואס די רשעים פירן אצינד.

בכלל דארף מען וויסן אז דאס איז נישט די ערשטע מאל אזא טויש האט פאסירט. לויט די וואס זענען אין די עדוקעישאן ליניע, ווערט די סיסטעם פון די לימודי חול אויף די גאס געטוישט יעדע צווישן פינף און צען יאר. אמאל א קליינע טויש און אמאל א גרויסע טויש. און אויב ווערט א טויש אויף די גאס, מיינט דאס אויטאמאטיש א טויש אויך אין די מוסדות, ווייל מען נוצט דאך די גוי'שע ביכער. די טוישן קומען שוין פאר אלע 70 יאר זינט די מוסדות זענען געווארן געגרינדעט. פון ווען מען האט די ערשטע מאל באשלאסן אראפצושטעלן די מוסדות התורה נאך די קריג, ווערט יעדע עטליכע יאר געטוישט די סיסטעם פון די לימודים.

און טאקע צוליב דעם איז עס א זייער גוטע נייעס אז מען האט לעצטענס אנגעהויבן דרוקן אייגענע ביכער, ווייל אזוי קען מען בעסער קאנטראלירן וואס קומט אריין אין די מוסדות. מען דארף נאר אסאך געלט און גאר אסאך צייט צו דרוקן די אייגענע ביכער, מען האט אנגעהויבן פון אונטן, און מען גייט צוביסלעך ארויף פאר נאך און נאך קלאסן.

אלזא, די פראגע איז אצינד געווען אז אזוי ווי די סארט לימודים זענען שוין אין די מוסדות די אלע יארן, צו מען דארף עס אצינד אפשטעלן צוליב די טענות פון די אפעזיציע, אדער מען קען עס ווייטער ניצן, זינט מען האלט אז דאס קען זיין לתועלת גדול. און אויף דעם איז געקומען די דעת תורה פון די רבנים אז מען דארף נישט טוישן ווייל עס איז נישט קיין פראבלעם.

אז איר ווייסט יא, ביטע ענטפערט פארן עולם. וואס איז די אמת מיט קאמן קאר, פארלאנט דאס די רעגירונג אדער נישט? אויב יא, פארוואס? זיי פלעגן לפי הידוע נישט איינטיילן קיין דרך הלימוד. און אויב נישט פארוואס קענן די מוסדות נישט אפען זאגן לעיני העמים והשרים אז מען ווארפט עס ארויס.

[למעלה משבעים]

א גרויסן ישר כח פאר הרב ברווח פארן קלאר אויסשמיסן, אין א עקסטערע ישר כח פארן שרייבן אן האס אין טעשפע נאר ארויסגעברענט וואס איז נוגע למעשה

אבער איין זאך וואס מיר פרעזענליך דריקט, איך פארשטיי זייער גיט אז עס איז נישטא קיין שום פראבלעם מיטן קאמען קאר, אבער וואס איז די סיבה אז מען האט עס געדארפט טוישן, וואס שלעכט געווען די אלטע מהלך, אז מען איז געקימען צי החלטה אז דאס דארף א טויש?

דאס איז באמתא גוטע קשיא, אבער עס האט נאך א בעסערן תירוץ. נאר דאס איז עפעס וואס מען קען נישט געהעריג אויסשמועסן אויף די גאס. און דאס איז די גרעסטע שווערגיקייט פון די יעצטיגע מערכה. די אפעזיציע האט נישט קיין פראבלעם צו זאגן סיי וואס, זיי טראגן נישט דעם עול. א ביישפיל דאס אז אין די גוי'שע צייטונגען איז שוין געווען באהאנדעלט די ליסטע פון מוסדות וואס "ווארפן ארויס קאמען קאור".

נישט אז א מוסד וואס האלט די זאך איז נישט אויסגעהאלטן מוז עס האלטן ווייל די רעגירונג וועט הערן דערפון, אבער עס איז דאך א פאקט אז פאר די שתדלנים וואס ארבעטן למנוע הגזירה פאר זיי מאכט עס גרויסע שאדן, און עס וואלט לכאורה געווען מער פאסיג אז א מוסד וואס ווארפט ארויס די קאמען קאור זאל עס טאן בשתיקה.

אלזא, נישט אלעס וואס מען טוט וואס מען טראכט קען מען שרייבן ברבים. דאס איז א פארשטענדליכע זאך, ליידער שטייען די מוסרים מיט אנגעשפיצטע אויערן צו כאפן וואס נער מעגליך, פון אן ארטיקן אויך איי-וועלט, ביז א שמועס אויף קול מבשר, און זיכער א בריוו פון א רב אדער מוסד. דעריבער דארף מען "ליידן און שווייגן" דאס איז סיי ביי די פראגע וואס דו האסט אויפגעברענגט, און ביי אסאך אנדערע פרטים.

--

איך וויל נאר יא זאגן איין נקודה. דאס איז נישט ריכטיג אז "מען האט באשלאסן צו מאכן א טויש". די טויש איז געווארן פון זיך אליינס, זינט די סיסטעם אין ניו יארק האט זיך געטוישט, און דאס מיינט אז די גאנצע סיסטעם פון עדוקעישאן צום ביישפיל די ביכער וואס מען נעמט פון די גוי'שע קאמפאניס האבן זיך געטוישט אא"וו.

און דאס האט געברענגט אז די "טויש" צו קאמען קאור איז אריינגעקומען אומבאוויסט שוין לאנגע יארן, נאך איידער די גאנצע רידעריי איבער עדוקעשאן וואס די רשעים פירן אצינד.

בכלל דארף מען וויסן אז דאס איז נישט די ערשטע מאל אזא טויש האט פאסירט. לויט די וואס זענען אין די עדוקעישאן ליניע, ווערט די סיסטעם פון די לימודי חול אויף די גאס געטוישט יעדע צווישן פינף און צען יאר. אמאל א קליינע טויש און אמאל א גרויסע טויש. און אויב ווערט א טויש אויף די גאס, מיינט דאס אויטאמאטיש א טויש אויך אין די מוסדות, ווייל מען נוצט דאך די גוי'שע ביכער. די טוישן קומען שוין פאר אלע 70 יאר זינט די מוסדות זענען געווארן געגרינדעט. פון ווען מען האט די ערשטע מאל באשלאסן אראפצושטעלן די מוסדות התורה נאך די קריג, ווערט יעדע עטליכע יאר געטוישט די סיסטעם פון די לימודים.

און טאקע צוליב דעם איז עס א זייער גוטע נייעס אז מען האט לעצטענס אנגעהויבן דרוקן אייגענע ביכער, ווייל אזוי קען מען בעסער קאנטראלירן וואס קומט אריין אין די מוסדות. מען דארף נאר אסאך געלט און גאר אסאך צייט צו דרוקן די אייגענע ביכער, מען האט אנגעהויבן פון אונטן, און מען גייט צוביסלעך ארויף פאר נאך און נאך קלאסן.

אלזא, די פראגע איז אצינד געווען אז אזוי ווי די סארט לימודים זענען שוין אין די מוסדות די אלע יארן, צו מען דארף עס אצינד אפשטעלן צוליב די טענות פון די אפעזיציע, אדער מען קען עס ווייטער ניצן, זינט מען האלט אז דאס קען זיין לתועלת גדול. און אויף דעם איז געקומען די דעת תורה פון די רבנים אז מען דארף נישט טוישן ווייל עס איז נישט קיין פראבלעם.

אז איר ווייסט יא, ביטע ענטפערט פארן עולם. וואס איז די אמת מיט קאמן קאר, פארלאנט דאס די רעגירונג אדער נישט? אויב יא, פארוואס? זיי פלעגן לפי הידוע נישט איינטיילן קיין דרך הלימוד. און אויב נישט פארוואס קענן די מוסדות נישט אפען זאגן לעיני העמים והשרים אז מען ווארפט עס ארויס.

איר ליינט באמת נישט? דאן פארוואס פרעגט איר עס איבער, זיין תשובה וועט איר דען יא ליינען? ער האט דאך שוין געענטפערט דערויף, קיינער טיילט נישט איין, און די מוסדות וויל דווקא יא בלייבן דערמיט זינט מען האלט אז דאס קען זיין לתועלת גדול.