ס'איז ארויסגעקומען יעצט צוליב י"ט כסלו און כ"ד טבת, אן מורעדיגע שיינע יצרה פונעם גרויסען אומן הרב יואל וקסברגר שיחי'. איבער די מעשה פונעם בעל התניא מיט דעם שר און פעטערבורג - איכה? היכן אתה בעולמי?
איז דא צו טרעפן די דאקומענטן אדער עפעס באריכטן פון די געריכט פראצעס פונעם בעל התניא? אדער פון זיין אין תפיסה? צו פון אידישע מקורות אדער אפילו שטאטישע גוישע מקורות?
הרב יהושע מונדשיין ז"ל האט ארויס געגעבען א ספר "המאסר הראשון" פול מיט דאקיומענטען געפונען אין די ארכיון הממשלה אין רוסיא נאך דעם וואס קומוניזים איז געפאלען. דארטען איז אויך דא די בריווען פון בעל התניא וואס ער איז מסביר פארוואס די טענות פון די מתנגדים זיינען פאלש.
גבר ישראל האט געשריבן:איז דא צו טרעפן די דאקומענטן אדער עפעס באריכטן פון די געריכט פראצעס פונעם בעל התניא? אדער פון זיין אין תפיסה? צו פון אידישע מקורות אדער אפילו שטאטישע גוישע מקורות?
עוד מקדם קדמתה לאנג איידער "המאסר הראשון" איז ערשינען האט שוין חב"ד ארויסגעגעבן די תשובות וואס דער בעל התניא האט אפגעשריבן (אין רוסיש) און אריינגעשיקט צום געריכט, נעתק מכתי"ק ומתורגם ללה"ק ונדפס בכרם חב"ד, מתוך ארכיוני הממשל הרוסי
איך האב געהערט אמאל פון ר' יוסף חיים גרינוואלד שליט"א א שיינע מעשה וואס איז פארגעקומען די ערשטע י"ט כסליו נאך וואס די בעל התניא איז באפרייט געווארן, איך ווייס נישט אויב ס'באלאנגט דא אבער ווי יא ווייס איך נישט ממילא לייג איך עס דא.
די ערשטע י"ט כסליו א יאר נאך וואס די בעל התניא איז באפרייט געווארן האבן זיך די חסידים צוזאמגענומען צו פראווענען א סעודת הודאה און פארשטייט זיך אז משקה האט נישט געפעלט דארט, איז געווען דארט איין איד וואס ער האט געטיילט די משקה פארן עולם, און נאך יעדע גלעזל ווואס ער האט געטיילט האט ער אליין געטרינקען א גלעזל, ביז ער איז אנגעקומען צו א בחינה אז ער האט געזעהן אז די באשעפער איז מסבב כל עלמין.... און די בית המדרש האט זיך מיטגעדרייט מיט אים, און אזוי זיך וואקלנדיג איז זיין היט אריינגעפאלן אין די פאס וואדקע, איז די בעל התניא צוגעגאנגען און ארויסגענומען דעם נאסן היט און עס ארויפגעלייגט אויף דעם חסיד'ס קאפ און ס'האט גערינען פון אלע זייטן און די הייליגע בעל התניא האט געזאגט 'וכובע ישועות בראשו', און טאקע אין די קומענדיגע יאר האט דער חסיד געהאט גאר א מוצלח'דיגע יאר.
דעם קומענדיגען יאר י"ט כסליו ביי די סעודת הודאה, האט א צווייטע חסיד געדענקט די מעשה האט ער אויך געטרונקען אסאך און ער האט זיכער געמאכט זיך צו שאקלען לעבן די פאס און ערלעדיגט אז זיין היט זאל אים אריינפאלן אין די פאס, און וואס מיינט עטס איז געווארן? דער היט ליגט נאך דארט...
די הייליגע תניא איז געווען פון די גאר גרויסע צדיקים און איז געווען נחשב ביי אלע צדיקי הדור און ביי אלע צדיקי החסידות פון די קומענדיגע דורות. בפרט זיין הייליג ספר 'תניא', וואס איז געווארן אנגענומען גאר שטארק ביי אלע צדיקים פון אלע קרייזן, אזש דער אפטער רב האט געזאגט אז אויף דעם דרך זענען געגאנגען די אבות הק', אזוי ברענגט דער חקל יצחק וואס ער האט געהערט פון זיין טאטע דער אמרי יוסף. און נאך אסאך גרויסע הפלגות פון צדיקים דערויף.
ער איז געווען בעיקר א תלמיד פונעם מגיד פון מעזריטש, אבער איז דערנאך געווען א תלמיד חבר פון ר' מענדעלע וויטעפסקער, און נאר נאך וואס ר' מענדעלע איז נסתלק געווארן אין ארץ ישראל אין יאר תקמ''ח, איז די בעל התניא געווארן א רבי אין ווייס רוסלאנד. ער האט דאן געהאט א שטיקל מחלוקת מיטן הייליגן קאליסקער אין דרכים אין עבודת ה', דער קאליסקער האט געמאכט מער אן עיקר פון די לב און הרגשה אין יראה ואהבה, אבער די בעל התניא האט געהאלטן פון אריינברענגען השגת אלוקות און די העכסטע דיבורים אין מח כאטש די הארץ איז נאכנישט דארט, ואכמ''ל.
ער האט געהאט טויזנטער חסידים, לכאורה די מערסטע אין זיינע צייטן, און ער האט אריינגעברענגט אין זיי א גרויסע דעת און שכל אין עבודת ה'. ביי אים איז נישט געווען קיין עיקר די מופתים און ישועות בגשמיות, ער האט אוועקגעמאכט די אלע מופתים וואס מען האט געזען ביי אנדערע צדיקים, נאר די עיקר איז געווען עבודת ה' בהשכל ודעת.
ער איז געזיצן צוויי מאל אין תפיסה כידוע, און שפעטער האט ער נאך געהאט א שווערע מחלוקת פון ר' ברוכ'ל מעזשיבוז'ער אויף זיך.
ווען עס איז אויסגעבראכן די גרויסע קריג צווישן פראנקרייך און רוסלאנד איז ער געווען זייער קעגן נאפאליאן, און דעמאלטס אנטלויפנדיג טיפער אריין אין רוסלאנד פונעם אריינקומענדן פראנצויז איז ער נסתלק געווארן אין א פארווארפענעם דארף און ער ליגט אין האדיטש וואס איז היינט אין אוקריינע.
א וואונדערליכע מעשה וויאזוי די בעל התניא האט זיך געזארגט פאר אידישע קינדער נאך זיין פטירה. דער סיפור האט אפגעשריבן ר' שניאור זלמן דוכמאן וואס ער האט עס געהערט פון זיין זיידע ר' מרדכי יואל, א חשובע ליבאוויטשע חסיד, וואס האט עס געהערט פונעם שמש פונעם אהל פונעם בעל התניא ר' חיים מאיר.
עס האבן זיך אמאל אפגערעדט עטליכע אידן פארן בעל התניא אויף די מצב העניות, האט די בעל התניא געזאגט:
די נשמות פון אונזער דור זענען נשמות פון די זמן פון די ערשטע ביהמ''ק וואס האבן געדינט עבודה זרה, און די עונש אויף דעם איז מיתה, איז יעדעס מאל וואס מען דארף עפעס בגשמיות און מען האט עס נישט, קומט מען אפ מיט דעם די עונש מיתה!
הנה אנכי שולח מלאך. זאגט רש"י כאן נתבשרו שעתידין לחטוא. די בשורה איז געווען אז אעפ"י שיחטאו לא תסתלק שכינה מביניהם, אזוי ווי די תרגום טייטשט כי לא אעלה בקרבך; לא אסלק שכינתי מבינך!
למען האמת זה לא היה בן הרמב"ן. ראה קב הישר פרק פ"א. אולם מימות עולם הי' ישמעאל, ועשו, וכו' ועוד כמה צדיקים שסבלו מזה, והעיקר לא להפסיק להתפלל ולבטוח בד' ית' כי לא ידח ממנו נדח, ויהי"ר שבמהרה יתקע בשופר גדול ויבאו האובדים והנדחים, והשיב לב אבות על בנים ולב בנים על אבותם