בחורים אנע ישיבות, איז פארהאן א לעזונג?

[שטארק זיך]

אגב'דיג אין א צווייט אשכול, איז ארויפגעברענגט געווארן די ברענענדיגע אישו פון בחורים וואס זענען ליידער נישט אין קיין ישיבות.
כדי די טעמע זאל אביעקטיוו אדורך געשמועסט ווערן אן דעם וואס מען זאל דעבאטירן צו רמ"ש האט גוט געטוהן צו נישט, נאר ענדערש אדורך טוהן די זאך מיט א אפענעם קאפ, האב איך באשלאסן צו עפענען דעם אשכול.
איך האף אז דער ציבור וועט זיך האלטן אין די ראמען, און נישט ארויסגיין פון גלייכגעוויכט.
אויב די אחראים האלטן דעם אשכול פאר אומפאסיג, וועל איך קיין פאראיבל נישט האבן אז זיי וועלן מעקן.

אזוי ווי די טעמע האט פיל פרטים און ס'זענען אין דעם פעקל פילע משפחות, איז פארשטענדליך דא אין דעם א רבוי הדיעות.
אט איז מיין בליק אויף דער זאך:

מען דארף נעמען אין באטראכט אז היינטיגע צייטן זענען גאר אנדערש פון אמאל, טראץ דעם וואס אמאל איז אויך געווען פראבלאמאטישע בחורים, איז אבער שווער געווען פאר איין בחור צו פארדארבן דעם צווייטן, מען איז אנגעוואנדן געווען אין 'מקום און זמן', צופיל זאכן האבן געדארפט געלונגען אז 'פראבלעמען' זאלן צושטאנד קומען, וכבר הארכתי יותר מדאי.

מה שאין כן היינט צוטאג, ווען די טעכנעלאגיע איז זיך ציאוואקסן עשר מונים פעלן זיך שוין נישט אויס די דערמאנטע תנאים פון 'מקום און זמן', א בחור דארף נאר האבן א קליין מאשינקע גרויס ווי א ביזנעס קארטל (צב"ש איי-פאד נענא) קען ער ביז א וואך פארדארבן א האלבע כיתה, און די זאכן האבן שוין פאסירט.

צוליב דעם איז היינט שווערער צו האלטן אין ישיבה א בחור וואס האט שוין אביסל געגליטשט, אמאל ווען א מנהל אדער ראש הישיבה האט געזאגט פאר א בחור, דריי זיך נישט מיט דעם און יענעם, גיי נישט אויף יענע, גיי נישט צו יענעם מקום, האט דער בחור זיך געוואוסט צו היטן צוליב יראת העונש, היינט ווייסט יעדער בחור אז עס איז אים כמעט אוממעגליך צו כאפן, און דער בחור קען זיך רואיג אנפירן זיין טעאטערל אונטער די נאז פון די הנהלה.

וועלן קומען אנדער און טענה'ען אז התינח פארדארבענע בחורים, אויף האמיר קיין טענות נישט, וואס טוט זיך אבער מיט די עווריטש בחור וועמען מען ווארףט ארויס בלויז ווייל ער איז ניטש קיין מתמיד און מצוין, פארוואס זאל מען דיע נישט האלטן אין ישיבה?
א גוטע טענה, אבער ערלויבט מיר אייך צו פרעגן א קלייניקייט:
ווער זאגט אייך בכלל אז מען ווארפט זיך מיט עווריטש בחורים?
כ'וועל ענטפערן במקומכם:
יעדן בין הזמנים הערן מיר צענדליגער מעשיות ווי ראשי ישיבות ווארפן ארויס בחורים וואס עס פעלט זיי גארנישט, אפשר לערנען זיי נישט אזוי פלייסיג.... ... ..
יא איך הער אויך די אלע מעשיות, נאר איין נקודה'לע: פון וואו ווייסט איר אז דעם בחור פעלט גארנישט חוץ פון התמדה? דער בחור האט אייך אזוי פארציילט, זיין משפחה האט אייך אזוי פארצייילט?
אפשר האט דער ראש ישבה אויך א מעשה צו פארציילן, איי פארוואס זאגט ער נישט? ווייל ער איז אידעלער פון דעם.

עס זענען קלאר פארהאן אויסנאמס, אבער מען ווארפט געווענליך נישט קיין בחורים ווייל 'זיי האבן געקושט די בעק ציצית ביי ברוך שאמר'.
אזוי קוקט דאס מיר אויס, ואיני אומר קבלי דעתי.
...............................................
למעשה זענען דאך פארט דא הונדערטער, שולדיגע צו אומשולדיגע, בחורים אויפ'ן גאס.
וואס די לעזונג:
שווער צו זאגן, אבער אין דער אלטער היים האט א בחור וואס איז נישט געאייגנט געווען צו לערנען, נישט געמוזט זיצן אין ישיבה, ער האט געקענט זיין א פיינער בחור אין ארבעטען, פארשטייט זיך ער האט קובע עתים געווען.
נו, און אז מען ארבעט און מען איז קובע עיתים, זאגט דאך שוין דער רמב"ם: שיגיעת שניהם משתכחת עוון.

[שוועמל]

מיין מיינונג:
די קונץ פון א טישלער איז צו נעמען א צעבראכענעם טיש און אים פאררעכטן. ווייל דאס איז זייך תפקיד.

די קונץ פון א ראש ישיבה איז צו נעמען א צעבראכענען בחור און אים פאררעכטן. ווייל דאס איז זיין תפקיד.
אויב קען דער ראש ישיבה נישט פאררעכטן קיין בחורים זאל ער גיין ווערן א טישלער אפשר מיט טישן קען ער יא האנדלען.


אגב שבאגב, וועל איך פארציילן א קליין נקודה'לע, פון "בדידי" הוה עובדא..
אין מיין שכינות וואוינט א בחור'ל פון די 12 יאר האט מען שוין געזען צו ווואו ער ציהט נעבעך, קיין דאווענען קוים געקומען אין שול וכו' איך ווייס נישט צי ער האט אפילו געלערענט אין א ישיבה. אמאל אמאל טרעפט מען אים נאך ער גייט נאך גאנץ חסידיש אנגעטון אבער איך בין ברור ער טוט אפ אלעס אין דער פרעמד פאר אלע גויים.
יעדעס מאל ווען איך טרעף אים גיב א איך אים א גרוס א שמייכל א פרעג וואו ער ארבעט און וואו ער דרייט זיך, איך גיב אים א קאמפלימענט און פערטיג.
טיילמאל פונקט ווען איך רעד מיט אים גייט דורך אזא "שיינער איד" און קוקט מיט כל מיני בליקן אויף מיר און אויף אים ווי צו זאגן "דו שוועמל ביזט שוין אויך א שייגעץ געווארן?", איך שפיר די בליקן און איך וויל אים נעמען און אויפ פאטשן.

האט מיר אמאל פארציילט זיינס א משפחה, אז דער בחור האט זיך אמאל אויסגעדרוקט ווען נישט ער האט נאך אפאר חסידישע וואס רעדן מיט אים וואלט ער שוין לאנג געווארן א ג.. ל"ע. דאס האלט אים ער זאל נאך געדענקען זיין שורש, צי מחמת בושה צי מחמת ס'פאסט נישט.

[וויכטיג מאכער]

שטארק זיך, האלט דיך שטארק, ווייל דו האסט געטוהן זייער א גוטע זאך, דו האסט געעפנט א אשכול וואו מ'קען דעבאטירן רואיג די אישו, נישט די ניגון..

יעצט איז אזוי, איך האב נישט קיין מיינונג, איך וויל נאר פארציילן וואס ס'איז געווען אין מיין ישיבה, ווען איך בין געווען א בחור.. (נישט אזוי לאנג צוריק)

איך וויל נישט אריינגיין אין קיין דעטאלן, אבער אין קורצן, ס'זענען געווען דארט אפאר בחורים, וואס אין אסאאך ישיבות וואלט מען זיי ארויסגעווארפן, און איך רעדט נישט פארן נישט זיין קיין מציון, נאר פארן טוהן זאכן וואס איז נישט גוט.. (למשל ווי דו זאגסט, א אייפאד, וכד'..) און אונזער ראש ישיבה האט געהאט דעם קאפ אויפן פלאץ, און שיין קעיר גענומען פון די חברה..

אינטערעסאנט, דעם וועם די ראש ישיבה האט זייער שטארק מקרב געווען, איז היינט א גאלדענע יונגערמאן, און די אנדערע זענען פלען פשוטע יונגעלייט, אבער שומרי תורה ומצוות..

אפאר זמנים שפעטער, מ'האט אויפגענומען א נייע מנהל, און פאר די זעלבע סיבה וואס דער ראש ישיבה האט קעיר גענומען אן ארויסווארפן, האט מען דאס מאל יא געווארפן א בחור, יענער ליינט נישט קיין קרעטשמע היינט צו טאגס.. כאטשיק ער קען נאך יודיש, אבער יענער איז ליידער זייער ווייט אנגעקומען היינט..

מ'קען טאקע קלערן אז אפשר האצעכעס פערצופאל אזוי אויסגעשטעלט, אבער היות איך רעד דא פון עטליכע פעלער, מאכט מיך עס גלייבן אז ס'איז נישט געווען קיין צופאל.. נאר ווען די ישיבה איז געווען קליין, און די ראש ישיבה האט קעיר גענומען פון יעדע פראבלעם אליין, איז אלעס געווען אקעי, אבער ווי נאר די ישיבה איז גרעסער געווארן, און מ'האט שוין געהאט אנדערע מנהלים, האט מען שוין געמוזט שיקן בחורים, און די תוצאות זענען ליידער נישט גוט..

און נאכאמאל, איך נעם נישט קיין שטעלונג אין אזא האקעלע נושא, איך האב נאר פארציילט וואס ס'ליגט מיר אין קאפ.

[סאדע_באטל]

בחורים אנע ישיבות לויטעט דער קעפל פון דעם ארטיקל

די פראבלעם איז געטיילט אין צוויי, אויף איינס איז נישט דא קיין תירוץ און די צווייטע איז אין רוב פעלער אפילו נישט קיין קשיא....

פראבלעם נומער איינס :
א גאנצע כיתה ט' עידזש ענדיגט זייער קינדערישע יארן וואס זיי האבן פארברענגט אין תלמוד תורה. פון אלע חדרים אינאיינעם, קומט ארויס יעדע זומער הונדערטער בחורים'לעך וואס זענען גרייט אריינצוגיין אין ישיבה קטנה, אנצופאנגען זייער ימי הבחרות.
דא איז דא א פראבלעם, ליידער ליידער מאכט זיך יעדע ראש חודש חשון אז א ריזיגע מספר פון בחורים (בחורים ??? קינדערלעך....) האבן נישט קיין ישיבה, די סיבה דערצו איז, ווייל יעדער וויל האבן א ישיבה פאר מצויינים, און ממילא קלויבט מען זיך, (אין געציילטע פעלער קען מען אביסל באשולדיגן די עלטערן, וואס אפילו ווען זיי האבן א שוואך קינד, ווילן זיי דוקא שיקן דייקא אין א מוסד וואס פאסט פאר זיי, הייסט זיי זארגן נישט פאר די טובה פונעם קינד, אבער זיי פארלאנגען פונעם ראש ישיבה זאל זיך זארגן פארן טובה פונעם קינד, וואס דרך אגב איז גאר נישט קיין טובה, ווי באלד ערקלערט). דאס איז א עוולה שאין כדוגמתה, א הימל שרייענדע פראבלעם, עס איז נישט דא קיין תירוץ שבעולם, אז מען זאל ניטאמאל געבן קיין געהעריגע שאנס פאר א 12-13 יעריגן קינד זיך צו אנטוויקלן געהעריג. זאל יעדער איינער צוריקטראכטן צו זיין חדר יארן, און ער זאל נאכגיין זיין כתה, וויאזוי די חדר מצויינים זעהן היינט אויס, און וויאזוי די חדר חלשים זעהן היינט אויס, דאכט זיך מיר אז אין רוב פעלער, אדער עכ"פ אין אסאך פעלער קען מען זאגן עולם הפוך ראיתי.

פראבלעם נומער צוויי :
בחורים אין ישיבה קטנה ביי די 15-16 צו אפילו אין ישיבה גדולה, עס קומט דער בין הזמנים, און מיט דעם קומט מיט א פראבלעם אין די פארעם פון א לא נתקבל קארטל אויפן קומענדיגן זמן.
דאס איז אין רובא דרובא פעלער נישט קיין פראבלעם, זאל יעדער איינער צוריקטראכטן אין ישיבה, בפרט די וואס האבן געלערנט אין די ישיבות למצויינים, צו מען האט אמאל ארויסגעווארפן א בחור בלויז פארן נישט לערנען...
איך האב געלערנט אין אזא ישיבה, און עס איז געווען א פאל וואס איך האב מיטגעהאלטן, וואס עס איז אריינגעקומען א בחור, און נאך א זמן צוויי, האט דער ראש ישיבה געזען, אז דער בחור האט א שוואכן קאפ, און מען לערנט דא צופיל פאר אים, האט דער ראש ישיבה אנגערופן דעם טאטן פונעם בחור, און אים פארציילט דברים כהווייתן, איר האט א וואוילן בחור, אבער ער קען נישט מיטהאלטן דא אין ישיבה, איך ראט אייך איר זאלט אים ארויסנעמען. נו האט דאך דער טאטע געוואלט אז דער זון זאל לערנען אין א גוטע ישיבה און האבן א גוטן נאמען, האט ער אים נישט ארויסגענומען.
נאך א זמן איז אדורך, און דער בחור איז געווארן דער העלפער פארן גוי אין קאך, ביז א יאר איז ער געווארן דער שיק אינגל פאר די הנהלה גשמי וכו' וכו', יא דער בחור איז א ערליכע וואוילער בחור, זיך געדרייט כל ימי בחרותו אין א גוטע היימישע סביבה, אבער איז דאס דער טובה פון דעם בחור? זעט דער אינגערמאן היינט אויס אזוי ווי ער וואלט אויסגעזעהן ווען ער גייט ווען לערנען אין א פאסיגערע ישיבה פאר אים?

ווען א בחור טוט א עוולה, וואס צוליב דעם מוז מען אים משלח זיין פון ישיבה, וואס ערווארט איר אז די ראש ישיבה זאל זאגן פארן טאטן פינעם קינד?
ער זאל אים זאגן, איר האט א זון וואס איז א מושחת ?
ער זאל אים זאגן, איר האט א זון וואס האט מזכה געווען א האלבע כתה מיט אינטערנעט (און בדרך כלל רעדט מען נישט פון אייוועלט.....) ?
ער זאל אים זאגן, איר האט א זון וואס ברענגט אין ישיבה זאכן וואס באלאנגט נישט אין א אידישע שטוב בכלל, און א ישיבה בפרט?

אוודאי זאגט ער אים, איר האט א זון, וואס לערנט נישט אזוי פלייסיג, ער וועט נישט מצליח זיין דא, וכדומה וכדומה
אין אסאך פעלער פארשטייט דער טאטע דער עסק, און פרובירט צו טון כל מה שביכולתו צו ראטעווען דאס קינד זיינעם, אבער אין אסאך פעלער פאנגט דער טאטע אן צו פארפירן, וואס וויל מען פון מיין קינד, אזא וואויל אומשולדיג שעפעלע, מען ווארפט אים נאר ארויס ווייל ער לערנט נישט אזוי פלייסיג.
די אלע וואס טענה'ן דא אז זיי קענען עדות זאגן דערויף, איר האט אליינס געהערט פון דעם טאטן פון די בחור ? אדער קענט איר דעם בחור פון ביהמ"ד און ער מאכט א פיינעם רושם? אדרבא, גייטס פרעגן א בחור וואס לערנט מיט אים אין איין כתה, און פרעגט אים פארוואס מען האט יענעם ארויסגעווארפן, איך גלייב שווערליך אז די תירוץ גייט זיין, אמממ, ער האט נישט געלערנט אזוי פלייסיג....
אויב מען ווארפט ארויס אלע בחורים וואס לערנען נישט אזוי פלייסיג.... וויאזוי מאכט זיך אין א כתה בעסערע און שוואכערע, און יעדע ישיבה, יעדע איינציגע ישיבה, די עידית שבעידית, איז דא אין יעדע כתה בחורים וואס לערנען נישט אזוי פלייסיג... איי וואס טוען זיי דארט ? מען ווארפט דאך ארויס בחורים וואס לערנען נישט פלייסיג, אלא מאי,

פירט ביטע אליינס אויס...

[שטארק זיך]

יפה אמרת, סאדע באטל.
דא וואס דו זאגסט וועגן ישיבות קטנות, אין רובא דרובא פעלער גייט כיתה ט' ארויף צו כיתה י' = ישיבה קטנה.
איך ווייס אז אין א גוויסע גרויסע חשוב'ע קהילה האט זיך געמאכט צוליב טעכנישע סיבות גייט די חדר נישט ארויף העכער כיתה ט', נאר מען דארף זיך זוכן, יעדערער, א נייער ארט, לפי השמועה ווערט דאס אין די טעג מתוקן.

[אלף בית]

מיין מיינונג איז: אז מזאל אויסלערנען די מיידלעך אז סאיז נישט קיין פעלער צו באקומען חתנים וואס ארבעטן. פינטל.

ער גייט דאך סייווי גיין ארבעטן א יאר נאך די חתונה (טראץ דעם וואס ער האט צוגעזאגט ביים שידוך צו בלייבן אין כולל כאטש אויף 5 יאר). סאו וואס איז א חילוק צו ער ארבעט שוין.
והבן כי קצרתי.
סאיז באמת זייער א ברייטע נושא ואכמ"ל.

[שלמי]

דער עולם רעדט דא אוואו מען איז שוין יארן אוועק פון די ישיבה יארן און מען קווענקעלט שוין אויף די "היינטיגע" בחורים. איך אבער - מיט גרויס עניוות און הכנעה צו די טאטעס דא - בין נאך בלויז געציילטע יארן אוועק פון דארטן, און עס איז א פאקט היינט אז מען ווארפט יא פאר שתותים מיט לאקשן. רעדנדיג פון עקספעריענס וואס האבן זיך אפגעשפילט מיט מיינע חברים שטעלט זיך ארויס אזא פיקטשער:

גיין צו G&G אויפפיקען א סוט ביי לאנטש - לא נתקבל
נישט געוואלט עפענען דעם לאקער פארן מגיד שיעור - לא נתקבל
געהערט דעם 'סטעיט אף די יוניאן' דרשה אויפן ראדיא - לא נתקבל

און נאך אסאך פעלער וואו מען האט געווארפן אין די וועלט אריין (נישט אין די געלט אריין - פארשטייט זיך - די בני גבירים האבן געקענט בלייבן נאכן גיין אין טיאטער... און נאכדעם וואס זיין חבר מיט וועם ער איז געגאנגען האט מען יא פארשיקט)

סאו איך קען אפשר זעהן אז א בחור וואס האט ממש אנגעווערטשאפט אינטערנעט פארן קלאס וכדומה, ברויך מען טאקע קעיר נעמען, אבער ווארפן פאר מינדערוויכטיגע זאכן איז א רשעות.

וזה דעתי.

[שטארק זיך]

אלף בית כ'האב הנאה דו רירסט דאס אן, ועיין עלה בסוף דברי.
שלמי, ווען מען ווארפט פאר שטותים און לאקשן ביסטו הונדערט פראצענט גערעכט,
אגב אין דיקשאנערי אויף 'לא נתקבל' וואלט געשטאנען דאס פאלגענדע:
לא נתקבל = רעדן מיטן מנהל אייינמאל אדער צוויימאל במשך בין הזמנים...

[גרינטליך]

עס איז נישט אזוי ווייט די פראבלעם מיט די מיידלעך מיט דעם וואלט מען זיך שוין אן עצה געגעבן אבער דא קומען אריין די עלטערן וואס פארלאנגען נאר בחורים וואס גייען זיצען און לערנען נאך די חתונה פאר יארן. און לאמיר זאגן אז זיי גייען העלפען צאלן רענט פאר די קינדער מיט די בילס, ווי לאנג גייט עס דען אן, פאר די ערשטע פאר חדשים. און מיט די פאר דאלער וואס די פרוי ברענגט אהיים קען מען נישט דורכשטופען דעם טאג.

און טאמער די מאן איז געסעטעלט מיט א זשאב פאר די חתונה און ער האט א שיעור צופרי און ביינאכט איז נישט קיין שום פראבלעם צו ארבייטען פאר די חתונה. די שלום בית איז אסאך רוהיגער די גאנצע שטוב קוקט אויס אנדערש און שפעטער ווען מען האט קינדער ווערן זיי אנדערש ערצויגן נישט אנגעצויגענערהייט. און ווילאנג מען וועט נישט טין עפעס צו דעם וועט עס נאר ערגער ווערן.

איך רעד נישט פון כולל יונגעלייט וואס ווילן אמת'דיג לערנען אין די עלטערן האלטען זיי אויס איך רעד פון יונגעלייט וואס די גאנצע כולל איז געצווינגערהייט וואס ווען נישט מען האט זיך אזוי אויסגענימען פאר די חתונה וואלטן זיי שוין לאנג געגאנגען ארבייטען.... נאר אונז לעבן מיר היינט און אזא וועלט וואס מען לעבט נאר פאר יענעם די מאמעס זאגן מיין טאכטער זיכט נאר א מאן וואס וועט זיצן און לערנען נאך די חתונה און די טעכטער זאגן נאך ווי א פאפאגיי אפילו זיי האבן נישט קיין איינונג וואס דאס מיינט........
זיי ווילן א מאן וואס גייט זיצן און לערנען אבער ווילן די מאן זאל זיי טראגן שאפינג יעדן זינטאג.....
זיי ווילן א מאן וואס גייט זיצן און לערנען אבער ווילן די מאן זאל אלעס קענען וואס האט גארנישט צו טין מיט לערנען......
רבותי!!!! עס איז צייט זיך אויפצווועקן. געניג געווען מיט די בלאף!!! עס איז צייט עפעס צו טין. עס איז שוין געווען געניג גיטין!!!! געניג שלום בית פראבלעמען!!!! אלעס ווייל מען לעבט פאר יענעם.
נ.ב. אנטשולדיגט איך בין אביסל פארקראכן פונעם ענין אבער דאס אז מען קוקט אראפ בחורים וואס ארבייטן איז די שורש פון דעם פראבלעם ווען מען זאל עס אנקוקן פאר א נארמאלע זאך וואלט אלעס געווען אסאך בעסער.
און אנטשולדיגט פארן שרייבן אזוי שארף פשוט עס טוט מיר וויי און פאר נאך אסאך יודן וואס דא גייט פאר. די מנהל קען עס אביסל צופיקסן טאמער עס איז צו פערזענליך.

[ברוך]

איך זעה אז עס פארקריכט פון בחורים, און עס גייט צו יונגעלייט, ביי בחורים רעד איך נישט אריין, הגם איך האב א מיינונג.
אבער א יונגערמאן? גיין ארבייטן שוין! א טאג נאך די שבע ברכות. ווילסט שטארק לערנען ? האסטו צייט, און אז דו מיינסט עס אמת'דיג, קענסטו גיין לערנען א יאר נאך די חתונה, הג"ה, איך ווייס אז איך רעד שטותים, איך בין פשוט אויפגערעגט אויף געוויסע פעלער.

אז די ווילסט זעהן א נארמאלע שמועס דערוועגען איז שוין דא פון רב מיליר א גאנצע ארטיקל, וואס עס איז זייער צו דער זאך.

[אלף בית]

כמיין מזאל צוטיילן דעם אשכול עקסטער וועגן בחורים אן ישיבות און עקסטער וועגן בחורים זאלן ארבעטן,
סאיז צוויי נושאים

[חוקר]

דא
ווערט גערעד אביסל וועגן ישובת ווי אזוי עס האט זיך געטוישט מיט די יארן אבער לאמער מאכן א קליינע סך הכל וואס איז אינז נוגע עס פלעגט צו זיין ישובת
יעצט עס איז געווען בערך א כולל ווי מען האט מחשיב געווען יעדער און מען האט קיינעם נישט געצווינגן און אז איינער האט נישט געהאלטן ביים לערנען איז ער אליין ארויס  יעצט לאמער נישט פארגעסן אז עס זענען געווען פעלער ווי מען האט יא ארויסגעווארפן אבער על פי רוב איז עס געווען ווען די בחורים זענען שוין כמעט נישט וואס צו טיהן אדער כופרים אדער וואס זענען שוין געווען אנגעשטעקט און די משכילשע חברה וכו' וכו' אבער נישט "יעדער האט געמיזט זיין און א ישובה"
יעצט היינט וואס א בחור דארף זיין און ישובה אן קיין אויסרייד נו איז שין דא אן עלמענט בחורים וואס וואלטן געדארפט גיין ארבעטן און זיין זיצן און ישובת און האבן נישט וואס צו טיהן איז דא אן ארגערע זאך ווי דעם זיי שטערן די בחורים וואס לערנען זיי דארף'ן האבן אייפאד'ס ווייל זיין דארפן עפעס טיהן מיט די צייט אז מען האט שוין אן אייפאד גייט עס שוין א גלגל החוזר ודי
ווער האט אזוי אויסגעשטעלט דאס זענען געווען די מנהיגם וואס האבן דאס איינגעפירט יעצט איז די א הסבר אויף דעם (דער וואס וויל עס נישט אנעמען דארף נישט) כמות און איכות אמאל איז פון די וואס זענען געווען און די ישובת זענען אויסגעוואקסן על פי רוב רבנים דיינים און חשובער אידן (עס איז דא א סיבה פארוואס היינט איז נישט דא אזוי סאך דיינים ומו"ץ אמאל האט מען פאר יעדער שטעטל און דארף געדארפט א דיין אדער גאר א רב און עס איז געווען דערפער וואס האבן געוואוינט זעכציג משפחות און עס איז געווען סאך מער דיינים און מו"ץ אבער היינט ווערן די אינגערלייט גארנישט וואס זאל מען ווערן אז עס איז דא א טעלפאן א גאנצע וואך און מען קען אנקימן צו איינער פון גרעסטער רב נו ווער זאל עם פרעגן און פארדעם איז דא כולל אינגערלייט ביי די פיפציג און זיי זענען גארנישט אויסגעוואקן פשוט ווער דארף ציקימן צו זיי יעצט דארף מען וויסן אז ווען א אינגערמאן און כולל לערנט דארף ער נישט אנקימן זיך צו פארהערן הלכות שבת און יו"ד וכו' ווייל ער לערנט נאר לשם שמים און פאר קיינעם נישט און אויב ער נישט דער גאון וועט ער גארנישט קענען אויפוואקסן און מיר קענען געניג אידן בעל בתים וואס מאכן געלד און לערנען און מחבר ספרים אדער מגדי שיער וכו' וכו' יעצט פאראכן לאמער צריקגיין צו די בחורים)
די אמאלגע ישובת יעדער אויף זיין מהלך איז געווען אויף א הויכער סטאנדערט אבער ווען עס איז געווארן אז יעדער בחור מיז זיין און א ישובה האט מען אויפגעגבען אויף די סטאנדארט אבער מער אידן וועלן קענען לערנען א שטיקל גמרא אליין און נישט ווי די אמאלגע דארפס אידן אבער מען האט נאכגעגבן אויפן סטאנדארט און מען האט גענימן יעדער זאל זיין א פיין איד
לויט דעם איז וועט מען קאליע מאכן אפאר בחורים דאס האט מען געוויסט אבער אידן זענען זיין נאך ווייל מען וויל ענדערש יעדער ווי בעסער לויט דעם דארף מען כמעט קיינער נישט ארויסווארפן און מען דארף ארבעטן און פראבירן אויפציטהין (מיר זענען נישט און חינך אבער יעדער מעג זאגן א מיינוג )אויב מען וויל ארויסווארפן נו זאל מען צירקגיין צום אלטען אז די לומדים זאלן גיין און ישובה און נישט קיין לומדים גיין עפעס אויפטיהן פארן וועלט (אזוי ווי דער רמב"ם שרייבט אז דאס איז די טעם פארוואס א משחק בקוביא איז פסול לעדית ווייל ער טיט גארנישט פארן וועלט) מען מיז זיך אויסקלויבן די וועגן וועלכע מען וויל גיין אבער אדער אלע אדער קיינער
יעצט וועגן די מציינים ישובת עס איז נישט דא קיין גרעסער חרבן ווי דעם ווען מען זאל די מציינים אריוסווארפן און די גאס וועט יעדער פון זיי אריינגיין און א בית המדרש און זיך זעצן לערנען יעצט איז די קשיא וואס טיהן זיין אויף אויף דער וועלט ממש גארנישט קוקט א משל ווי יעדער חסיד'ת ישובה איז א מחיה מען ארבעט מעט יעדער און יעדער איז דארט און נישט מען קלויבט זיך און מען וועט אביסל אויסברייטערן דאס א צווייטמאל אסער הלוואי אלע וואלטן געווען אזוי
צום לעצט לאמער ענדיגן מיט א מעשה וואס יעדער קען מיט דער נצי"ב אלס אינגל האט מען עם געוואלט שיקן ארבעטן און ער האט דאס אינטערגעהערט און ער האט זיך גענימן לערנען פלייסיג און און איז טאקע אויסגעוואקסן דער גרויסע נצי"ב ווען ער האט ארויס געגבן איינער פון זיינער ספרים האט ער דאס פארציילט און מסביר געווען איך וואלט געווען א פיינע בעל בית אין געלרנט יעדער טאג וכו' אבער ווען איך וועל ארויפקימן אויף יענער וועלט ווען מען מיר פרעגן ווי איז די ספר וואס די וואלסט געקענעט שרייבן האבעך אמאל געהרט פון א רב שליט"א אויף א צווייטער גדול וואס האט אביסל פרעמדער השקפה'ס עם וועט מען פרעגן ווי איז די שיך אידן וואלטן געקענט האבן וואס צו טראגן ודי

[שטארק זיך]

כמיין מזאל צוטיילן דעם אשכול עקסטער וועגן בחורים אן ישיבות און עקסטער וועגן בחורים זאלן ארבעטן,
סאיז צוויי נושאים

צוויי באזונדערע נושאים אבער זייער אנגעהאנגען איינס אין צווייטן.
ס'איז דא א ווארט פון קאצקער זי"ע:
/מה יעשה הבן, ולא יחטא', ווען א קינד האט נישט וואס צו טוהן, אויטאמאטיש זינדיגט ער רח"ל.
מעגליך אז ווען בחורים ארבעטען געווען, וואלטן ווייניגער פראבלעמען געווען.

[קארל]

ברעיקינג:
די "צייטשריפט"-אויסגאבע האט גענומען די דאזיגע אישו גענוג ערנסט איר ארויפצושטעלן אלס דעם "קאווער סטארי" פון איר סוכות אויסגאבע.
זיי פרעזענטירן אינטערוויוס מיט אדמו"ר מחוסט, ר' שמעלקא לייפער שליט"א, און הר"ר יונה לאנדא שליט"א פון וויליאמסבורג.
איך האב נאכנישט געלייענט די ארטיקלען, אבער עס קוקט אויס אז צייטשריפט, כדרכם, טוט גאר א גוטע ארבעט מיט'ן דורכטאן די סוגיא פון אלע צדדים.

[קרעמער]

איך האב מיך נישט געפלאנט אריינצומישן אין די סוגיא, אבער איך האב באקומען א פארלאנג אין אישי צו שטעלן ענטפערס אויף איין תגובה:

דער עולם רעדט דא אוואו מען איז שוין יארן אוועק פון די ישיבה יארן און מען קווענקעלט שוין אויף די "היינטיגע" בחורים. איך אבער - מיט גרויס עניוות און הכנעה צו די טאטעס דא - בין נאך בלויז געציילטע יארן אוועק פון דארטן, און עס איז א פאקט היינט אז מען ווארפט יא פאר שתותים מיט לאקשן.
עיין לקמן ותבין למה בנין נערים סתירה, וסתירת זקנים בנין
רעדנדיג פון עקספעריענס וואס האבן זיך אפגעשפילט מיט מיינע חברים שטעלט זיך ארויס אזא פיקטשער:

גיין צו G&G אויפפיקען א סוט ביי לאנטש - לא נתקבל הבחור קיבל לא נתקבל, משום שכל המושג של בקשת רשות וכו' לא הבין, וכמובן שאי אפשר להיות קאנטראל על בחורים צעירים, אם הולכים בלי שום הגבלה, ויכולים לילך לעוד מקומות, איינמאל מען גייט אן רשות
נישט געוואלט עפענען דעם לאקער פארן מגיד שיעור - לא נתקבל מה הי' מונח שם, שלא רצה להראות
געהערט דעם 'סטעיט אף די יוניאן' דרשה אויפן ראדיא - לא נתקבל הבחור שמע הדרשה של בוש יר"ה כשדיבר באריכות כג' רבעי שעה אודות סטעם סעל'ס, והבחור זיכה את הרבים בהביאו טעיפ מזה לישיבה, ועוד ועוד, וכמובן לא הסבירו לחבריו מה העוולה, ואף לא לו לעצמו, רק אביו ששמע יחד עם בנו הדרשה הנ"ל לא הי' לו שכל און ער האט געפויקט, און די ישיבה האט געשוויגן

און נאך אסאך פעלער וואו מען האט געווארפן אין די וועלט אריין (נישט אין די געלט אריין - פארשטייט זיך - די בני גבירים האבן געקענט בלייבן נאכן גיין אין טיאטער... און נאכדעם וואס זיין חבר מיט וועם ער איז געגאנגען האט מען יא פארשיקט)

סאו איך קען אפשר זעהן אז א בחור וואס האט ממש אנגעווערטשאפט אינטערנעט פארן קלאס וכדומה, ברויך מען טאקע קעיר נעמען, אבער ווארפן פאר מינדערוויכטיגע זאכן איז א רשעות.

וזה דעתי.

[קארל]

איך וועל פרובירן שרייבן וואס איך האלט איבער דעם קריטישן און פארצווייגטן ענין.
צו ערשט מיין איך אז עס איז גאר וויכטיג זיך צוריקצוריקן א שטאפל, און באטראכטן אונזער מהלך אין חינוך אמאל און היינט צו טאג.
עס איז עטליכע מאל דא ארויסגעברענגט געווארן אז רוב זענען מודה אז א בחור וואס "פארדארבט" אנדערע דארף מען ארויסווארפן פון ישיבה.
די שאלה איז וואס מיינט דאס פארדארבן? לויט ווי עס קוקט מיר אויס איז אונזער דעפיניציע פון דאס ווארט "פארדארבן" בעיקר תלוי אין דעם פאקט אז אונזער סיסטעם פון חינוך איז אויסגעשטעלט אויף אן אופן אז עס האלט זיך נאר אויב מען באהאלט אינפארמאציע פון דער יוגנט.
אין די יארן נאך דעם ביטערן חורבן איז אויפגעקומען א נייער מהלך אין דעם חינוך סיסטעם. נישט נאר וואס מען רעדט נישט פון געוויסע ענינים צו קינדער איידער זייער חתונה, נאר עס דארפן געטאן ווערן שריט אז זיי זאלן בכלל נישט קענען געוואויר ווערן פון די זאכן. צוליב דעם איז ערפינדן געווארן א נייער סיסטעם אשר לא שערום אבותינו צו לערנען פאלשע פשטים אין פסוקים, רש"י'ס, גמרות וכו' וכו', אלעס אין די ראמען פון די אנגייענדע באמיאונגען צו פארשטאפן יעדעס לעכל וואו אינפארמאציע איבער די סארט ענינים קען ארויסרינען צו אונזערע קינדער.
פאר דעם חורבן האט שוין עקזיסטירט דער באגריף אז "מ'רעדט נישט" פון די זאכן (וואס איז דאן אויך געווען א רעלאטיוו-נייער מהלך), אבער בפירוש'ע באמיאונגען צו שטערן די מעגליכקייט פון בכלל געוואויר ווערן – וועלכע נעמען אריין שקר און פאלסיפיקאציעס - דאס איז אפיר געקומען נאכ'ן חורבן.
האט דער נייער סיסטעם געארבעט? לכאורה יא. אין די לעצטע פופציג יאר האט דאס ווארשיינליך געהאלפן טויזנטער בחורי חמד זיך צו קענען גרינגער האלטן בקדושה ובטהרה. איז דאס גענוג א סיבה איינצופירן מאסיווע פעלשונגען? איך בין נישט באפולמעכטיגט אריינצורעדן אין דעם.
צייטן האבן זיך געביטן. דער אמאליגער מהלך פון אריינצווינגען גראבע שקרים אין אינפארמאציע קען שוין מער נישט ארבעטן. נישט נאר וואס מיר קענען שוין מער נישט איינרעדן פאר אונזערע קינדער פאלשע אינפארמאציע, נאר עס איז צייט צו קלערן אויב עס איז נישט כדאי אז מיר זאלן זיין די וואס רעדן צו זיין יונגערהייט פון די ענינים על דרך ישראל סבא, אדער זאל מען זיי לאזן שאקירט ווערן ביי די פערצן יאר דורך אליין גיין אויף דעם אינטערנעט "בלויז פאר איין מינוט," אדער דורך הערן פון א חבר וועלכער איז געווען אויפ'ן אינטערנעט "בלויז פאר איין מינוט."
האבנדיג געזאגט דאס (און איך פארשטיי אז מען קען נאך גאר א סך דעבאטירן דעם ענין), קום איך צוריק צו דעם טערמין וואס מיר האבן פריער דערמאנט – "פארדארבן".
ווען מיר רעדן פון א בחור וואס איז "פארדארבן" און מיר פארשטייען אז מען מוז אים ארויסווארפן, איז דאס ווייל מיר האבן מורא אז ער קען מיט איין שלעכט ווארט "עפענען די אויגן" פון דעם בחור, און ספאנטאן צעווארפן דעם פאפירענעם בנין פון מיסאינפארמאציע וואס מיר האבן פאר אים אויפגעבויעט אין לויף פון אלע זיינע יארן עלי אדמות.
אזא הבנה קומט נאך צוויי הנחות:
1) עס איז מעגליך אויסצורייניגן מוסדות התורה פון א.ג. "פארדארבענע" בחורים,
2) וואס האט געארבעט אמאל קען ווייטער ארבעטן, און מען קען נישט טוישן.
מיר זעען קלאר אז דער צאל פון "פארדארבענע" בחורים ווערט מער און מער. די סיבה ווייסט אויך יעדער: דער היינטיגער פרייער צוטריט צו אינפארמאציע. איז עס נישט קיין בת-היענה צוגאנג ארויסצואווארפן יעדן בחור וועמענס אויגן האבן זיך פריצייטיג און אומצוגעגרייטערהייט געעפנט און פון איין מינוט צום צווייטן געטוישט זיין גאנצע הבנה איבער א סך זאכן פון דער וועלט און איבער די מיסאינפארמאציע וואס זיינע הורים ומורים האבן אים געפיטערט? וואס ווילסטו פון אים? האסט דאך אים נישט צוגעגרייט צו דער היינטיגער וועלט.און איז דאס נישט ענליך צו וואס די מצרים האבן געטאן מיט'ן שלאגן דעם גרויסן פראש? צי מיינסטו אז עס איז מעגליך זיך צו שלאגן מיט דעם נייעם "טרענד"?
פארפאלן, דער שורש פון דעם פראבלעם איז אז אונזער סיסטעם וואס איז געבויט אויף מיסאינפארמאציע קען נישט ארבעטן אין דער היינטיגער אינטערנעט-עפאכע. אז מיר וועלן טוישן דעם סיסטעם, און געפינען א וועג וויאזוי אפצוהיטן אונזערע קינדער בקדושה ובטהרה אן פיטערן שקרים און זיי צוגרייטן צו דער היינטיגער וועלט, וועלן אויטאמאטיש אלע פראבלעמען אוועקפאלן.
כך נראה לענ"ד, און אדרבה ואדרבה – לאזט הערן אייער מיינונג.

[וויכטיג מאכער]

קרעמער, פאר דעם שרייבער אין אישית פרעג ביטע אן, אויב א בחור גייט צו G&G ביי לאנטש, וואס לויט יענעם'ס שיטה מיינט דאס אז דער בחור פארשטייט נישט אז מ'דארף בעטן רשות צו גיין ערגעץ, סאו היינט גייטער דא, און מארגן וועטער גיין ערגעץ אנדערש... זייער א שיינע תורה, אבער פאר דעם ווארפט מען א בחור?.. גיב עם א קנס, ארבעט מיט די פראבלעם, אבער ווארפן?!! און אז דו וועסטעם ווארפן וועט זיין בעסער?..

נאכאמאל, ער איז א 14 יאריגער בחור, ער קען זיין א פיינער בחור, אבער ער האט נישט אויפגעפיקט די חלק, אז מ'דארף פרעגן רשות ארויסצוגיין פון ישיבה.. פארדעם ווארפט מען?.. איך בין דאס נישט משיג.. איך טראכט יעצט אריין.. ס'איז אנריעל..

[וויכטיג מאכער]

וועגן עפענען די לאקער, איך ווייס נישט וואס דארט איז געליגן, אבער דו ווייסט וואס ס'האט געקענט זיין? ס'איז שטארק מעגליך אז דער בחור נעמט געוויסע מעדעצינען וואס ער שעמט זיך, און וויל אז קיינער זאל נישט וויסן, וכד', אין מיינע אויגן, איז נישט די פראבלעם אזוי שטארק וואס דארט ליגט, ווי די חוצפה פון נישט עפענען, דהייני, נישט פאלגן א מגיד שיעור..

און אויף דעם איז שוין אפשר יא דא א מעגליכקייט אז אפשר דארף מען טאקע יא פארשיקן פאר אזא זאך, אבער איך גלייב אז ס'איז דא אנדערע מיטלען, ובפרט אז מ'ווייסט אז דער בחור קען זיין א וואולער אדער עוורידזש בחור, און מיטן עם ארויסלייגן אויף די גאס, קענער ווערן ר"ל..

[וויכטיג מאכער]

וועגן די דרשה פון די פרעזידענט, אנלעס יענער ווייסט די פאקטן פון די מעשה, פארשטיי איך נישט ווי יענעם'ס טאטע קומט אריין אין פיקטשער, איינער האט גערעדט פון זיין טאטע? ער האט געהאט א טעיפ-ריקארדער אין ישיבה, און געהערט אויף די רעידיאו די סטעיט אוו די יוניען, און ווער זאגט אז בוש האט גערעדט פון סטעם סעלל ריסוירטש?..

יא, הערן די רעדיאו, איז א פראבלעם פאר א בחור אין ישיבה, אבער איז ארויסווארפן די אפשען? אפשר איז פארהאן א אנדערע וועג? פארגעס נישט, דער בחור קען זיין א וואוילער בחור, נאר ליינענדיג די צייטונגען יעדע וואך, איז ער געווארן אביסל פארמישט אין פאליטיקס, און ער האט געפיהלט אז ער מוז אויסהערן די סטעיט אוו די יוניען.. און נאכן אויסהערן, האטער צוריקגעגעבן דעם טעיפריקארדער פאר זיין ידיד וואס האטעם עס געבארגט..

די פוינט איז, איך און יענער ווייסן נישט די פאקטן, און די פאר מעשיות וואס איך ווייס יא, איז דא האר-אויפשטעלענדע מעשיות...

[elmonsey]

וויכי האסט מיר ציגענימען מיינע ווערטער פין מיין מויל

[שטארק זיך]

ר' קארל:
האסט א פוינט, יא, מ'דארף טרעפן א מהלך וויאזוי מען קען 'אליין' רעדן צו קינדער, וויפיל יא און וויפיל נישט, אמת.
אבער מיין טייערער, ניין נישט דאס רעדט מען ווען זאגט, 'פארדארבן אנדערע', מען רעדט פון פיהל ערגערס.
אמת, מעגליך אז מיט אביסל מער אפענקייט וואלטן 'געוויסע' פראבלעמען פארמיטן געווארן, אבער דאס וואלט איך געלאזט פאר קלוגערע פון מיר.
ועוד, איך בין נישט אזוי זיכער אז דער צוגאנג איז א נייער, כ'האב געהאט אזא סברה, אבער וואנעט ווייס איך אז די פאקט איז טאקע אזוי?

[וויכטיג מאכער]

באקומען אין אישי פון איינע פון די חברים דא.

איך זעה דא אז דער עולם לאזט הערן זייערע מיינונגען און זה בכה וזה בכה, יעדער לויט ווי ער פארשטייט און ווי ער קוקט עס אן.

איך האב געזעהן אז צוויי דריי ניקס האבן געשריבן אז דאס וואס מען ווארפט ארויס א בחור האט אונטער דעם באמת יא א אנדערע מעשה נאר פארן טאט'ן האט מען עס נישט געזאגט..

איך וויל דא מיט טיילן א עפיזאד מיטן עולם וואס האט זיך אפגעשפילט מיט "מיר" און איך גיי ענק פארציילן די גאנצע "אמת" וואס פונקטליך די מעשה איז געועהן..

נ.ב. עס איז נישט געמאכט פאר שוואכע הערצער..

ווען איך האב געענדיגט ישיבה קטנה און מיין טאטע האט געזוכט פאר מיר א קלענערע ישיבה גדולה (ווייל אזוי האט אים מיין ישיבה קטנה ר"י געהייסט) האט ער מיר איינגעשריבן אין איין ישיבה און מען האט מיר אראפ גערופן צו א פארהער און איך האב נישט געקענט אזוי גוט ענטפערן די שאלות וואס ער האט מיר פארהערט. האט ער צוריק גערון מיין פאטער זאגן אז אייער זוהן איז נישט קיין "מצוין" און ער האט נישט אזוי גוט געקענט די פארהער און ממילא וועט ער ישט אזוי מצליח זיין ביי אונז אין ישיבה.

איז אזוי, אינפארמאציע האט ער זיכער באקומען גוטע ווייל 2 סיבות. איינס, ווייל די ישיבה קטנה ר"י האט פארזיכערט צו געבן זייער גוטע אינפארמאציע און צווייטנס, געווענדליך ווען מען רופט אראפ צו א פארהער מיינע עס אז מען האט זיך שוין אביסל נאכגעפערעגט.. עס איז אזוי ווי א באשוי... מען דארף נאר קאנפירמען אז ער איז טאקע פיין. אז ער וויל נישט אננעמען באדערט נישט אזוי שטארק... מען קען גיין זוכן א צווייטע ישיבה.. ער איז נישט מחויב מיר אריין נעמען.

נאכדעם האט מיר א צווייטע ישיבה יא אנגענומען און דארט זענען מיר געגאנגען לערנען. איך בין נישט די תנא ר' עקיבא אבער פון א סדר וואב מען האט געדארפט לערנען לאמיר זאגן 2 שעה האט איך געקענט שמועסן 20 מינוט. יא איך זאג נישט, איך פלעג אסאך מאל קענען קומען שפעט צום דאווענען, איך פלעג רייכערן. אבער איך הין נישט געוועהן שלעכט. ד.ה. נישט געהאט קיין פאון, נישט קיין אייפאד, נישט קיין מאוויס, קיינמאל נישט ארויס פון ישיבה אן רשות, נישט געוועהן קיין מחוצף.. "א עווערעטש בחור".

עס איז געקומען סוף זמן ווען יעדער גייט זיך געזעגענען פונעם ר"י און ער זאגט דארט פאר וועם מען דארף אביסל אויסמוסער'ן אז מען זאל זיך פארבינדן מיט אים בין הזמנים. ביי מיר איז אויך געקומען די סטעיטמענט אבער איך בין געוועהן רואיג. ער וועט מיר זיכער זאגן איך זאל מיך אביסל צופלייסן און קומען מער צייטליך און אויפשטיין פריער אבער נאטינג מעיטשער.. אזוי האב איך געמיינט..

א וואך נאך ישיבה האט זיך געענדיגט רוף איך אים אן. און איך זאג אים אז די ר"י האט געזאגט אז איך זאל מיך פארבינדן מיט אים. זאגוט ער מיר דעי צוויי ווערטער. "ביסט ארויסגעווארפן"... פרעג איך אים פארוואס? ענטפערט ער אזוי, די ישיבה האט בחורים פון די דרייצן און דו ביסט אנגעקומען ביי די 17 איז אזוי, די בחורים וואס לערנען דא שוין פון די 13 און זיי זענען עוערטש בחורים מוז איך זיי האלטן אבער דו ביזט אריין געקומען ביי די 17 און ביי די 17 נעם איך נאר אן מצוינים.... פרעג איך אים, איך האב אבער געטוהן עפעס ראנג דא דעי זמן אז מען ווארפט מיך ארויס? זאגט ער מיר "ניין" איך ווארף דיר ארויס בלויז ווייל איך האב גענוג עווערעטש בחורים... נאכדעם האט ער אנגעהויבן אזוי צו זאגן. ביסט א ..... אדער א ....? נו גיי דיר צו יענע ישיבות.. קומסטאך פון סאטמאר.. זיי נעמען זיכער אן עווערעטש בחורים... און איך האט טאקע געמוזט גיין אין א צווייטע ישיבה..

קאמענטארן זענען איבעריג....

איך בין א לעבעדיגער עדות...

[קארל]

ר' קארל:
האסט א פוינט, יא, מ'דארף טרעפן א מהלך וויאזוי מען קען 'אליין' רעדן צו קינדער, וויפיל יא און וויפיל נישט, אמת.
אבער מיין טייערער, ניין נישט דאס רעדט מען ווען זאגט, 'פארדארבן אנדערע', מען רעדט פון פיהל ערגערס.
אמת, מעגליך אז מיט אביסל מער אפענקייט וואלטן 'געוויסע' פראבלעמען פארמיטן געווארן, אבער דאס וואלט איך געלאזט פאר קלוגערע פון מיר.

כמעט אלעס וואס איז נכלל אין דעם טערמין "פארדארבן" שטאמט אפ פון דעם שורש. ומה יעשה הבן ולא יחטא אז עס איז געווארן נהפך עולמו אז אומצוגעגרייטערהייט איז אים אנטדעקט געווארן א גענצליך נייע וועלט וועגן וועלכע מען האט אים גאר שטארק מיסאינפארמירט.
ווען איך רעד פון מיסאינפארמאציע מיין איך נישט דוקא די סארט ענינים. איך דעם איז אויך נכלל דאס רעדן איבער אנדערע קאנקורירנדע חסידיות מיט גאר עקסטרעמע שקרים. א סך פון אונז קענען מעיד זיין אז זיי האבן געמיינט יונגערהייט אז אדמו"ר פלוני שליט"א גייט זיכער אן א בארד וכדומה...
דאס זעלבע ווען מען רעדט פון דער אלגעמיינער גאס. מען קען שוין היינט נישט סתם בארעדן גוים ווי אמאל, ווייל עט סאם פוינט אר ענאדהער וועט דאס קינד האבן אן אמת'ן איינבליק אין דער וועלט אין זיך איבערצייגן אז מען קען היבש דעבאטירן די ענינים.
דאס איז אויך נוגע ענינים פון וויסנשאפט. מיר זענען געוואוינט שוין א סך יארן אוועקצומאכן סייענטיסטן וכדומה, אלס "פלעינע משוגעים וואס מיינען אז זיי פארשטייען אלעס." אז א קינד זעט בטעות אן אומצענזורירטער בילד פון א "דיינעסארס" אין אן ענגלישן טעקסטבוך זאגן מיר, "שקרים וכזבים - קיינמאל נישט געווען אזעלכע בעלי חיים..."
וויבאלד מיר לעבן היינט אין אן אינפארמאציע עפאכע מוזן מיר ווערן פיל מער סאפיסטיקירט מיט אונזער חינוך, און ארגומענטן קעגן אנדערע. מיר קענען שוין, צום ביישפיל, נישט זאגן: "דיינעסארס האבן קיינמאל נישט עקזיסטירט." מיר דארפן זיין צוגעגרייט צו ענטפערן מער זאכליכער פארוואס דאס איז נישט קיין סתירה מיט חז"ל דורך אדאפטירן די מהלכים פון די בעלי מחשבה פון אונזער דור.

[שטארק זיך]

קארל:
אמת, מען דארף, בפשטות, האלטן קינדער מער אינפארמירט, און זיך האלטן צום כלל פון 'אין אדם מוריש שקר לבניו', פארט וואלט איך ענדערש געזוכט אנדערע לעזונגען ווי דאס וואס דו שריבסט פאר.
ס'ערב יו"ט יעצט, די נושא איז ברייטער ווי די צייט וואס איך האב יעצט, ועוד חזון.

[מי יודע]

ר' קארל:
האסט א פוינט, יא, מ'דארף טרעפן א מהלך וויאזוי מען קען 'אליין' רעדן צו קינדער, וויפיל יא און וויפיל נישט, אמת.
אבער מיין טייערער, ניין נישט דאס רעדט מען ווען זאגט, 'פארדארבן אנדערע', מען רעדט פון פיהל ערגערס.
אמת, מעגליך אז מיט אביסל מער אפענקייט וואלטן 'געוויסע' פראבלעמען פארמיטן געווארן, אבער דאס וואלט איך געלאזט פאר קלוגערע פון מיר.

כמעט אלעס וואס איז נכלל אין דעם טערמין "פארדארבן" שטאמט אפ פון דעם שורש. ומה יעשה הבן ולא יחטא אז עס איז געווארן נהפך עולמו אז אומצוגעגרייטערהייט איז אים אנטדעקט געווארן א גענצליך נייע וועלט וועגן וועלכע מען האט אים גאר שטארק מיסאינפארמירט.
ווען איך רעד פון מיסאינפארמאציע מיין איך נישט דוקא די סארט ענינים. איך דעם איז אויך נכלל דאס רעדן איבער אנדערע קאנקורירנדע חסידיות מיט גאר עקסטרעמע שקרים. א סך פון אונז קענען מעיד זיין אז זיי האבן געמיינט יונגערהייט אז אדמו"ר פלוני שליט"א גייט זיכער אן א בארד וכדומה...
דאס זעלבע ווען מען רעדט פון דער אלגעמיינער גאס. מען קען שוין היינט נישט סתם בארעדן גוים ווי אמאל, ווייל עט סאם פוינט אר ענאדהער וועט דאס קינד האבן אן אמת'ן איינבליק אין דער וועלט אין זיך איבערצייגן אז מען קען היבש דעבאטירן די ענינים.
דאס איז אויך נוגע ענינים פון וויסנשאפט. מיר זענען געוואוינט שוין א סך יארן אוועקצומאכן סייענטיסטן וכדומה, אלס "פלעינע משוגעים וואס מיינען אז זיי פארשטייען אלעס." אז א קינד זעט בטעות אן אומצענזורירטער בילד פון א "דיינעסארס" אין אן ענגלישן טעקסטבוך זאגן מיר, "שקרים וכזבים - קיינמאל נישט געווען אזעלכע בעלי חיים..."
וויבאלד מיר לעבן היינט אין אן אינפארמאציע עפאכע מוזן מיר ווערן פיל מער סאפיסטיקירט מיט אונזער חינוך, און ארגומענטן קעגן אנדערע. מיר קענען שוין, צום ביישפיל, נישט זאגן: "דיינעסארס האבן קיינמאל נישט עקזיסטירט." מיר דארפן זיין צוגעגרייט צו ענטפערן מער זאכליכער פארוואס דאס איז נישט קיין סתירה מיט חז"ל דורך אדאפטירן די מהלכים פון די בעלי מחשבה פון אונזער דור.

זיי דיך אביסל מער מסביר
די חלק פון מיס אינפארמאציע פאר בחורים ביזטו לכאורה גערעכט
און באמת איז דאס נישט קיין היינטיגע פראבלעם, ס'איז א אלטע פראבלעם וואס הייבט זיך נאך אן ביי עלטערן וואס ווייסן נישט ווי אזוי מסביר צו זיין פאר זייער בחור וואס מיינט א עבירה.
נו עלטערן קען מען נאך זאגן ער האט נישט די שפראך, אבער אויב ביסטו דער מענטש וואס איז נתמנה געווארן להדריך בחורי ישראל, דארפסטו האבן דעם שפראך.
די חלק פון רבי'ס ביסטו אויך גערעכט
אבער דער חלק פון גוים פארשטיי איך נאכנישט וואס דו שרייבסט
ס'איז באקאנט דאס ווארט פון א צדיק וואס האט געזאגט ווען ער מאכט די ברכה ברוך שלא עשני גוי, האט ער נישט אינזין דעם פולישער קלינער, נאר דעם פרעזידענט אליין, דער העכסטער געבילדעטער גוי קומט נישט צו צו דעם אידישן וואסער טרעגער
ממילא זיי מסביר דיינע ווערטער
דאס זעלבע ווען מען רעדט פון דער אלגעמיינער גאס. מען קען שוין היינט נישט סתם בארעדן גוים ווי אמאל, ווייל עט סאם פוינט אר ענאדהער וועט דאס קינד האבן אן אמת'ן איינבליק אין דער וועלט אין זיך איבערצייגן אז מען קען היבש דעבאטירן די ענינים.
ויש עוד להאריך ואין פנאי מחמת קדושת המועד