בעלי המסורה; און דער זעלטן אויסטערלישער אוצר - כתר ארם צובה

[רב טקסט]

נאכאמאל א ריזן דאנק!

כ'וויל נאר צולייגן צוויי קלייניגקייטן, עס איז לעצטנס געדרוקט געווארן א פירוש אויפן רמב"ם פון איינער פון די רבני ירושלים אין די ריש'ס וואס שרייבט אז ער האט געזעהן דעם כת"י בן אשר אין ארם צובה, און ער דערמאנט דארט אויך וויאזוי עס איז אהין אנגעקומען, ע"י יוצאי חלציו פוןנעם רמב"ם, וככל הנראה האט עס עהערט פאר'ן רמב"ם אליין, ומסתמא עלה לו בדמים יקרים או בהשתדלות גדולה.

איר מיינט אפשר ר' שלו' שכנא ילין?

ער האט געוואלט באזיכען ארם צובה אין די רי"ש יארן, און לצורך דעהם האט ער ארויס גענומען דער המלצה וואס איז דא בייגעלייגט, למעשה האט ער געשיקט זיין איידעם, מיט א גאנצע תנ"ך מיט הערות וואס ער ברויך בודק זיין, ווען זיין איידעם איז צוריק געקומען נאכן גוט איבער קוקן די כתר, האט ער געשריבען א תנ"ך לפי וואס ער האט געזעהן אין כתר.

די תנ"ך איז געפינען געווארן אין די מ' יארן.

מען ווייסט נישט קלאר אז ער האט געשריבן א תנ"ך לויט'ן כתר, וואס מען האט געטראפן איז די געדרוקטע תנ"ך וואס אויף די גליונות זענען די די שאלות פון זיין שווער ר' שלו' שכנא, (דער טאטע פונעם יפה עינים), מיט זיינע ענטפערס.

[רב טקסט]

ווי אויך וואלט געווען אינטערעסאנט אויסצוליינען די איטאליענישע שריפט אונטער דעם.

אויפן שער בלאט אויבן אין די קעסטל שטייט
כמהר אברהם נתנאל סנגויניטי

אינטער די הקדמה שטייט:
העתק גדול מס"ת דפוס פירארא, עם טופס כמה הגהות כתובות יד שהעתקתי אנכי תו"א[*], מן העתק קטן אחר[**], דפוס סביוניט"א, שהשאיל לי הזקן הנעלה כמ"ר ודרמס פואה יצ"ו, בכמוהר"ר אלחנן דוד זצ"ל, מעיר ריי"ו[***], כדי להעתיקן, אשר הגיה חכם אחר ההעתק קטן הנ"ל, בהגהות ההן, עם עיון ודקדוק נמרץ, מראש ועד סוף, החמשה חומשי תורה, כל מה שאסף וקיבץ מתוך ההעתקים של ס"ת שהיו לו לפניו מוגהים במאד מאד, מהגאון מקובל חסיד וקדוש, כמוהר"ר מנחם עזריא מפאנו זצוק"ל ומהחכם סופר ותיק כמה"ר מאיר מפדובא ז"ל[*], ומהנבון כמה"ר עמנואל מפונטרימולי נ"ע, ומר"ם קאמיורי ז"ל, כמבואר מדברי הרב בעל ההגהות כתובות יד הנרשמות כאן כנ"ל, וכן יש בהעתק גדול הזה, הרבה תיקונים שתיקן בו האלוף כמוהר"ר יוסף ידידיא קרמי זלה"ה בכמ' יקותיאל ז"ל, מכ"י מעלתו ממש מפני שהיה כותב כל ספרי תורה שלו כשהיה דר פה מודונ"א, קודם שהלך לירושלם תוב"ב, ע"י העתק הלז, כאשר קבלתי מאחותו המשכלת מרת אליגר"א אלמנת המנוח כמוהר"ר יהודא אריה פוייטי זצ"ל, בכמוהר"ר יעקב זצ"ל, וגם הצדיק הרב פויטי הנ"ל קם אחר מעלת גיסו הנ"ל, להעמיד ההעתק זה לפניו כשכתב הס"ת שלו, - ואח"כ קניתי אנכי איש צעיר אג"י[****], ס' ההעתק הלזה מהחשובה והכבודה מרת אליגר"א פויטי, קרמי, תחי' הנז' בעד חצי בסולה זהב, כשמכרה ... ספרי מע' הרב בעלה ז"ל הנ"ל בעד גביית נדונייתה ברשות ושלישות מע' הב"ד ממודונא, והקצין חורגה כמ' מתתיא פויטי יצ"ו בכמוהר"ר יהודא אריה זצ"ל הנ"ל, ולזכרון טוב העליתי על ספר, את כל הדברי' והאמת האלה, פה עיר מודונ"א, שנת תי"ו חי"ת לפ"ק, מהאלף הששי ליצירה, .....

_________________
[*] כמדומה לי המעתיק כי הנבון סופר מהיר זה ז"ל ה"ה אותו סופר זקן ומומחה שהזכיר הגאון הרמ"ע ז"ל מפאנו בתשובותיו ריש סי' ל"ז, - ל"ז. (הערת המעתיק בכתב היד).
_________________
[*] אזוי זעהט אויס, וצר"ע.
[**] די חי"ת געפינטלט מיט א צירי, בכתב היד.
[***] היא ריגיו, reggio.
[****] הלא הוא ר' אברהם גראצייאנו הנודע בכינויו אי"ש ג"ר. מתלמידי החכמים במודונא, והיה לו אוסף גדול של ספרים כמפורסם.

[חזון-איש'ניק]

וואס זאגען ענק, דער חלק ווי אזוי דער כתר איז אנגעקומען צי אר"י, וואס האט מיט זיך א ערנסטע קאנטערווערסיע, זאל איך שרייבען דא, אדער עפענן א באזינדער אשכול פאר דעהם?

[חוקר]

אזוי ווי איך האב שוין פון פריער געשריבן איז עס צווי באזינדערע נושאים א) הלכה ומסרה ב) די היסטאריע שבו
עס זיכער געקניפט און געבינדען אבער עס איז למעשה צוויי אנדערע נושאים

[בענקעל]

הא. נאך א מזל כ'האב דיר געבעטן שרייבן.
חידושים על גבי חידושים...

[ODOM]

איז נישט דא קיין סתירות צווישן די אלטע מסורה און דער כתר?

[חזון-איש'ניק]

איז נישט דא קיין סתירות צווישן די אלטע מסורה און דער כתר?

איך האב געשריבען פריערדיגע בלאט, קוק צוריק.

[חזון-איש'ניק]

הא. נאך א מזל כ'האב דיר געבעטן שרייבן.
חידושים על גבי חידושים...

האסט דאך בעצם א שטארקע שייכות דערצוה, ווען דער כתר וואלט ווען פארבליבען אין מצרים, וואלסטו דען געדארפט שרייבען דערוועגן...

[חזון-איש'ניק]

[align=center]פאר די ווייטערדיגער היסטאריע, דורכאויס די ארם צובה פרעות אין יאר תש"ח, ווי אזוי עס איז אנגעקומען צי די מדנ"י הענט, די פארלוירענע חלקים, און נאך, ליינט דא

viewtopic.php?f=63&t=36042[/align]

[גלאזער]

ווי אויך וואלט געווען אינטערעסאנט אויסצוליינען די איטאליענישע שריפט אונטער דעם.

אויפן שער בלאט אויבן אין די קעסטל שטייט
כמהר אברהם נתנאל סנגויניטי

אינטער די הקדמה שטייט:
העתק גדול מס"ת דפוס פירארא, עם טופס כמה הגהות כתובות יד שהעתקתי אנכי תו"א[*], מן העתק קטן אחר[**], דפוס סביוניט"א, שהשאיל לי הזקן הנעלה כמ"ר ודרמס פואה יצ"ו, בכמוהר"ר אלחנן דוד זצ"ל, מעיר ריי"ו[***], כדי להעתיקן, אשר הגיה חכם אחר ההעתק קטן הנ"ל, בהגהות ההן, עם עיון ודקדוק נמרץ, מראש ועד סוף, החמשה חומשי תורה, כל מה שאסף וקיבץ מתוך ההעתקים של ס"ת שהיו לו לפניו מוגהים במאד מאד, מהגאון מקובל חסיד וקדוש, כמוהר"ר מנחם עזריא מפאנו זצוק"ל ומהחכם סופר ותיק כמה"ר מאיר מפדובא ז"ל[*], ומהנבון כמה"ר עמנואל מפונטרימולי נ"ע, ומר"ם קאמיורי ז"ל, כמבואר מדברי הרב בעל ההגהות כתובות יד הנרשמות כאן כנ"ל, וכן יש בהעתק גדול הזה, הרבה תיקונים שתיקן בו האלוף כמוהר"ר יוסף ידידיא קרמי זלה"ה בכמ' יקותיאל ז"ל, מכ"י מעלתו ממש מפני שהיה כותב כל ספרי תורה שלו כשהיה דר פה מודונ"א, קודם שהלך לירושלם תוב"ב, ע"י העתק הלז, כאשר קבלתי מאחותו המשכלת מרת אליגר"א אלמנת המנוח כמוהר"ר יהודא אריה פוייטי זצ"ל, בכמוהר"ר יעקב זצ"ל, וגם הצדיק הרב פויטי הנ"ל קם אחר מעלת גיסו הנ"ל, להעמיד ההעתק זה לפניו כשכתב הס"ת שלו, - ואח"כ קניתי אנכי איש צעיר אג"י[****], ס' ההעתק הלזה מהחשובה והכבודה מרת אליגר"א פויטי, קרמי, תחי' הנז' בעד חצי בסולה זהב, כשמכרה ... ספרי מע' הרב בעלה ז"ל הנ"ל בעד גביית נדונייתה ברשות ושלישות מע' הב"ד ממודונא, והקצין חורגה כמ' מתתיא פויטי יצ"ו בכמוהר"ר יהודא אריה זצ"ל הנ"ל, ולזכרון טוב העליתי על ספר, את כל הדברי' והאמת האלה, פה עיר מודונ"א, שנת תי"ו חי"ת לפ"ק, מהאלף הששי ליצירה, .....

_________________
[*] כמדומה לי המעתיק כי הנבון סופר מהיר זה ז"ל ה"ה אותו סופר זקן ומומחה שהזכיר הגאון הרמ"ע ז"ל מפאנו בתשובותיו ריש סי' ל"ז, - ל"ז. (הערת המעתיק בכתב היד).
_________________
[*] אזוי זעהט אויס, וצר"ע.
[**] די חי"ת געפינטלט מיט א צירי, בכתב היד.
[***] היא ריגיו, reggio.
[****] הלא הוא ר' אברהם גראצייאנו הנודע בכינויו אי"ש ג"ר. מתלמידי החכמים במודונא, והיה לו אוסף גדול של ספרים כמפורסם.

א ריזן דאנק!

[רב טקסט]

אז דו ביסט פארטיג איז העכסט צייט זיך נאכאמאל צו באדאנקען פאר די שיינע באשרייבונגען. און שוין אויך פאר די צווייטע אשכול.

אפשר איז דאס אויך די צייט צו שרייבן נאך א נקודה, וגדולה היא אלי.

ביי אונז איז א ודאי אנגענומען אז די כתב יד בן אשר, וואס איז געווען פאר'ן רמב"ם, איז מוגה דורך דעם בעל המסרה בן אשר, ווי דער מנחת שי שרייבט אנהויב פ' בראשית רענדנדיג וועגן בן אשר "וכן סמך עליו הרמב"ם", און ער ברענגט דארט פונעם שלשלת הקבלה אז בן אשר און בן נפתלי זענען ביידע געווען איין דור נאך רבינו סעדיה גאון.
אבער לאמיר זעהן וויאזוי גדולי הראשונים האבן אפגעלערנט די ווערטער פונעם רמב"ם בעת וואס בזמנם זענען די ידיעות נישט געווען מפורסם.

ערשטנס, דער מגדל עוז אויפ'ן רמב"ם, וואס דער מחבר איז געווען א תלמיד פונעם רשב"א, אין פ"ב מהלכות יום טוב הלכה י"ב, שרייבט זה לשונו: כתב הראב"ד ז"ל מעולם לא שמענו זאת הנוסחא עכ"ל, ואני אומר לא נפלאת היא שהגיעו לידו נסחאות אשר לא הגיעו לידינו שהרי זכה לבא בידו מן הנוסחא שנכתבו בימי מחברי התלמוד בגוילים כספרי תורה שלנו, וגם במקרא ספר תורה שהיו מגיהין ממנו בעזרה המכונה לבן אשר כו'.
ער האט אנגענומען אז דער רמב"ם האט געהאט פאר זיך א ספר תורה המכונה (כלומר: המיוחס) לבן אשר, וואס פון דעם האט מען מגיה געווען אין די עזרה.
פשוט אז ער האט אפגעלערנט וואס דער רמב"ם שרייבט אז עס איז געווען אין ירושלים להגיה ממנו הספרים, מיינט אז פון דעם האט מגיה געווען אין די עזרה, ווייל אויב נישט וואס איז די עסק פון ירושלים. (לויט די אנגענומענע מהלך מיינט דער רמב"ם פשוט אנצוצייכענען דעם ספר מיט די סימנים וואס זענען געווען ידוע בעתו ובזמנו).
ועדיין צריך עיון אז ער רופט עס ספר תורה, און דער רמב"ם שרייבט דאך אז דאס איז א ספר וואס אנטהאלט אלע כ"ד ספרים.

ומדי דברי; דאס וואס ער שרייבט קודם אז דער רמב"ם האט געהאט נוסחאות גמרא שנכתבו בימי מחברי התלמוד בגוילים כספרי תורה שלנו, שרייבט ער על סמך וואס דער רמב"ם שרייבט אין פרק ט"ו מהלכות מלוה ולוה ה"ב, ז"ל וכבר חקרתי על הנוסחאות הישנות ומצאתי בהן שהוא (ר"ל הלוה) נאמן והגיע לידי במצרים מקצת גמרא ישנה כתוב על הגוילים כמו שהיו כותבין קודם לזמן הזה בקרוב חמש מאות שנה כו'.
נאר דאס וואס דער מגדל עוז זאגט אז עס איז מימי מחברי התלמוד איז א שטיקל צריך עיון, ווייל דער רמב"ם איז געווען לערך 700 יאר נאך מחברי התלמוד, און ער שרייבט נאר אז די גוילים זענען - לויט זייער כתב - פון ארום 500 יאר פריער.

צווייטנס, ר' יום טוב ליפמאן מילהויזן אין זיין תיקון ספר תורה, ז"ל אבל רמב"ם סמך על הספר אשר היה מקדם בבית שני ועל אשר הגיה אחד מבני אשר.
זעהט מען אויך כנ"ל. און דא זעהט מען אז ער האט אפגעטייטשט בן אשר - מיינט א איד פון שבט אשר, על דרך בן לוי.

אויך אין די נוסחאות וואס ווערן געברענגט אין די מקורות ווי עס שטייט אז דער רמב"ם האט שפעטער געזעהן דעם ספר עזרא, שטייט אז ער האט זיך קודם פארלאזט אויף א ספר וואס איז געווען אין ירושלים מימות התנאים. ובקצת נוסחאות שטייט דארט אויך שהגיה אחד מבני אשר.
ר' יו"ט ליפמאן מילהויזן אליין ברענגט דארט צו אז ער האט געזעהן דעם כתב דערוועגן, און פון איהם ברענגט עס דער רמ"א אין דרכי משה יו"ד סי' ער"ה.

(ולענ"ד איז דאס שטארקע ראיה אז די גאנצע מעשה אז דער רמב"ם האט שפעטער געטראפן די ספר עזרא איז נישט אזוי מקובל ביי אונז, ווייל מיר נעמען קלאר אן אז בן אשר איז געווען פיל שפעטער, וממילא ע"כ זענען די מקורות אויף דעם וואס זענען כאילו מעתיק א כתב פונעם רמב"ם נישט פארלעסליך.
נאך א שטארקע טענה אויף דעם איז אז לויט דעם וואלט מען לכאורה געדארפט פסל'ן יעדן ספר תורה וואס איז נישט כשיטת הרמב"ם, און דער רמ"א פסקנט נישט אזוי, אין יו"ד סי' ער"ה סעיף ב', ומקורו בתשו' מהר"י מינץ סי' ח', וכבר כתב במאור עינים אמרי בינה סוף פרק ט' שאולי אם היה נודע ענין זה להר"י מינץ היה משנה את טעמו, און אזוי טענה'ט אויך רר"י קמחי במים רבים סי' נד אויפן מהר"י מינץ, און דער מים רבים אין סי' נ"ה, ווי אויך ר' יצחק פאציפיקו, פארענטפערן דאס מיטן מעלה זיין פקפוקים אויפן גאנצן מעשה. אלס דעם אליין וואלט אפשר נאר געזאגט אז די מעשה איז נישט גענוג מוסמך צו פסלן א ספר תורה. אבער עס איז דא א תשובה פון ר' אברהם בן הרמב"ם וואס פסקנט שוין אזוי, אז מען קען נישט פסל'ן ספרי תורה וואס זענען נישט געשריבן לויט די ספר פונעם רמב"ם, זעהט אויס אז ער האט אויך נישט געוואוסט פון אזא מעשה).

און פון אנדערן זייט ווי ווייט מיר רעכענען זיך יא מיט דעם אז דער רמב"ם האט געטראפן דעם ספר עזרא, דארפן מיר אננעמען אז די ספר אויף וואס דער רמב"ם האט זיך סומך געווען איז נאך געווען אין ירשולים מימות התנאים מגיה צו זיין פון דעם, און אויב אזוי איז עס א ודאי נישט דער כתר.

[ODOM]

איז נישט דא קיין סתירות צווישן די אלטע מסורה און דער כתר?

איך האב געשריבען פריערדיגע בלאט, קוק צוריק.

די ספרים אין חאלב וויפיל שורות האבין זיי אין שירת האזינו?

[בענקעל]

הא. נאך א מזל כ'האב דיר געבעטן שרייבן.
חידושים על גבי חידושים...

האסט דאך בעצם א שטארקע שייכות דערצוה, ווען דער כתר וואלט ווען פארבליבען אין מצרים, וואלסטו דען געדארפט שרייבען דערוועגן...

ערגעץ דא האב איך עפעס דערמאנט וועגן די בעלי מסורה ממש א ווארט צוויי. דאכטצעך איבער כתב עברי-ערבי.

[חזון-איש'ניק]

איז נישט דא קיין סתירות צווישן די אלטע מסורה און דער כתר?

איך האב געשריבען פריערדיגע בלאט, קוק צוריק.

די ספרים אין חאלב וויפיל שורות האבין זיי אין שירת האזינו?

67, און אזוי אויך ביי אונז, כ'אב שוין געשריבען פריער, אז ביי תורה איז נישט באוויסט איבער חילוקים, נאר ביי די צורות השורות און פרשיות ביי ארום ניין פלעצער אין נ"ך.

[חזון-איש'ניק]

הרב 'רב טקסט'
א דאנק פאר אייערע הוספות
איך האב טאקע געזעהן, געדענק שוין נישט ווי, אפשר אין מים רבים, ווי ער ברענגט די שיטה אז די רמב"ם האט מגיה געווען דער ספר פון עזרא, און ער ווינדערט זיך זייער אויף דעהם, ווי קען זיין אז די רמב"ם זאל מגיה זיין א ספר וואס עזרא הסופר האט געשריבען.

[מצלמה]

איז נישט דא קיין סתירות צווישן די אלטע מסורה און דער כתר?

איך האב געשריבען פריערדיגע בלאט, קוק צוריק.

די ספרים אין חאלב וויפיל שורות האבין זיי אין שירת האזינו?

פון דעם כתר ארם צובה פעלט רוב רובם פרשיות פון חמשה חומשי תורה. צי די ישראלים האבן עס באזייטיגט, צי סוחרים און חברה'לייט האבן עס פארקויפט ודי...
למעשה איז כמעט נאר פארבליבן נבואים און כתובים.

[חזון-איש'ניק]

הרב 'רב טקסט'
א דאנק פאר אייערע הוספות
איך האב טאקע געזעהן, געדענק שוין נישט ווי, אפשר אין מים רבים, ווי ער ברענגט די שיטה אז די רמב"ם האט מגיה געווען דער ספר פון עזרא, און ער ווינדערט זיך זייער אויף דעהם, ווי קען זיין אז די רמב"ם זאל מגיה זיין א ספר וואס עזרא הסופר האט געשריבען.

אודה ולא אבוש, טעיתי, און שו"ע שטייט מען זאל מאכן 70 שורות, אזוי זענען אויך מעתיק די קסת מיטן שער אפרים, אבער אין כתר איז דא 67, איןן רמב"ם איז דא 2 נוסחאות, ווי שוין געשריבען

[חזון-איש'ניק]

איז נישט דא קיין סתירות צווישן די אלטע מסורה און דער כתר?

איך האב געשריבען פריערדיגע בלאט, קוק צוריק.

די ספרים אין חאלב וויפיל שורות האבין זיי אין שירת האזינו?

פון דעם כתר ארם צובה פעלט רוב רובם פרשיות פון חמשה חומשי תורה. צי די ישראלים האבן עס באזייטיגט, צי סוחרים און חברה'לייט האבן עס פארקויפט ודי...
למעשה איז כמעט נאר פארבליבן נבואים און כתובים.

דאס אלעס, אינעם צווייטען אשכול, עיי,ש.

[חזון-איש'ניק]

הרב 'רב טקסט'
אויף דיין טענה אז אויב דער רמב"ם האט געשריבען לויט ספר עזרא וואלט מען ווען געדארפט פסל'ענען אלע וואס זענען נישט אזוי, און מיר פסק'נען נישט אזוי, ווייל יענער ס"ת איז מסתמא אויך געשריבען לפי א געוויסע שיטה.
למעשה דער רמ"א וואס ברענגט קלאר אראפ אז די רמב"ם'ס שיטות איז מדויק לפי ספר עזרא, שרייבט אויך אזוי, און נישט נאר דאס, נאר אין דער זעלבער שטיקל זאגט ער, אז מען איז חושש אויך לשיטת הרא"ש, והרבה דיו נשפכו צי קענען מאכן ביידע שיטות ביי תפילין.
און דאס איז לכאורה א תמיהה רבה.

[חזון-איש'ניק]

ואין הכי נמי, אין שו"ת מים רבים וויל ער פון אנהייב חולק זיין און פסל'נען מטעם זה יעדער ס"ת וואס איז נישט לפי דער רמב"ם, ווייל ראוי היה עזרא שתינתן התורה על ידו, און ווי איז דא א הו"א צי מאכן אנדערש ווי איהם, אבער צום סוף איז ער חוזר, ווייל עס איז נישט זיכער אז דאס איז טאקע פון עזרא הסופר.

[חזון-איש'ניק]

אפשר איז כדאי צי עפענען א נייער אשכול איבער ספר עזרא, נישט אזוי?

און אט דאס איז וואס דער הייליגער חיד"א אין שה"ג מערכת רבנו עובדיה פארציילט, און עס גיבט א שטיקל ליכט וואס איז געשעהן מיטן ספר פון עזרא.

ער פארציילט אז ער האט געזעהן א העתק פון א כתב וואס דער רע"ב האט געשריבען צי זיין פאטער, און אט איז וואס עס שטייט דארט, איבערגעזעצט אויף אידיש, בשינוי הלשון קצת.

ער האט פארציילט פאר זיין פאטער אז עס איז געווען דער ספר פון עזרא אין דער אלטער מצרים "נורא מאד", און עס איז געקומען א גאסט פון "ערבי" וואס האט געגעבן שוחד פארן שמש פון די שוהל און ער האט גענומען צי זיך דער ס"ת, פארענדיג אויפן שיף אויפן וועג צי זיין היים לאנד איז אנגעקומען א ריזיגע כוואליע וואס האט ציבראכן דער שיף, און דער איד איז ל"ע דערטראנקען געווארן מיטן גאנצען שיף ציזאמען מיט דער ס"ת, און דער שמש וואס האט אוועק געגעבן דעהם ספר איז נפטר געווארן ה"י ביז א יאר.

און דער חיד"א לייגט צי

אז ווען ער איז געווען אין דער אלטער קהילה אין מצרים (לכאורה מיינט עס דער אוהר אלטער בן-עזרא שוהל) האט ער געזעהן דארט א גאר הויעך פלאץ ווי מען קען נישט ציקומען, און מען האט געזאגט אז דארט איז דער ס"ת פון עזרא הסופר, און עס זעהט אויס אז עס איז טאקע דארט אמאל געווען א טיר און מען האט עס פארמאכט, און דער אלגעמיינער עולם זאגט אז ווער עס רירט צי דעהם הייליגען ספר לייגט זיך אריין אין א סכנה צי שטארבן אין יענע יאר אדער אפילו חודש, און דערפאר האט מען פארמאכט דעהם פתח, אבער די חכמים האבן איהם שטילערהייט געזאגט אז זיי האבן געהערט אז מען האט שוין אוועק גענומען פון דארט דער ספר, און עס איז שוין נישט דא.

ואחר זמן רב האב איך געזעהן אין א חומש וואס איז געדרוקט ציזאמען מיטן ס' החינוך ודבק טוב באמסטרדם, און דארט אין פ' ויחי איז דא אן הג"ה פון ר' מנחם מן הלוי וואס שרייבט אז ער האט געטראפן געשריבען אז דער רמב"ם האט געשריבען א חומש וואס איז מוגה פון דעהם "ספר הידוע" וואס איז געווען אין ירושלים בזמן התנאים און דערנאך אין עס געברענגט געווארן קיין מצרים, אבער דערנאך האט ער געהערט אז אין דער בורגוניא קעניגרייך איז געווען א ס"ת פון כתי"ק פון "עזרא הסופר מהיר כהן הגדול" אליין, איז ער געגאנגען אהין עס צי איבער קוקען, און ער האט טאקע געטראפן אז אלע פרשיות פתוחות וסתומות איז פונקט ווי ער האט שוין געשריבען עפ"י דער ספר אין מצרים, און ער האט זיך זייער געפריידט, אז ער האט מקבל געווען אויף זיך אז יעדער יאר כ"ח אייר וועט ער מאכן א יו"ט דערפאר, און ער האט זיך מטריח געווען צי איבער שרייבען דער גאנצער ספר מיט איהרע חסרות ויתרות און גרויסע און קליינע אותיות "ומשונות ומהופכות" כדי צי קענען מאכן א ס"ת לה' אן קיין שום ציגעלייגטער אדער אראפ גענומענער אות, און ווען ער איז אהיים געקומען האט ער טאקע אזוי געטוהן, און פון דעהם ספר וואס ער האט דאן געשריבען שרייבען אלע נאל, עכ"ד הרמב"ם, וואס ווערט אראפ געברענגט אין יענער הג"ה.


מען וועט אבער מוזען זאגן אז דער מעתיק ר' מנחם הלוי האט ציגעלייגט די ווערטער "מזמן התנאים"?

דער חיד"א איז מאריך מיט כמה דיוקים לפי דער אויבען דערמאנטער מעשה, צווישן זיי אז עס איז מוכח אז דער ספר וואס איז אמאל געווען אין מצרים איז טאקע נישט פון עזרא נאר פון בן אשר, און ער וואונדערט זיך, אז אויב טאקע האט דער רמב"ם געזעהן דער ס"ת פון עזרא, פארוואס שרייבט ער בספר הי"ד אז ער שרייבט לפי בן אשר, עדיפא מיני' וואלט ער ווען געדארפט צי זאגען אז עס איז עפ"י עזרא הסופר בכבודו ובעצמו? און פארוואס שרייבט ער נישט די אותיות המשונות וההפוכות וואס ער האט דארט געזעהן? ועל כרחך אז ער האט דאס אלעס געזעהן שוין נאכן שרייבען זיין חיבור.

ע"כ פון דער חיד"א.

[חזון-איש'ניק]

אבער אין א געויסער ספר האב איך געזעהן אז ער צייכענט צי, אז רבי אברהם בן הרמב"ם שרייבט

אנו רואים שיש הרבה חילוקים בין הסורים בדבר הפרשיות הפתוחות והסתומות, והספרים הנמצאים בישראל שונים הרבה בענין זה, וכבר ראינו בעלי הוראה ז"ל שנקראו במעמדם בכל אחד מהספרים הללו, והוא דבר של טעם, כי אין עמנו ספר העזרה שנוכל לדקדק ממנו את הדבר, ואין בענין זה קבלה שהכל מסכימים עליה עד שנפסול מה שיסתור אותה.

און לכאורה ספר עזרא איז געווען דער ספר העזרה

[חזון-איש'ניק]

נאך א עדות אויף ספר העזרה - עזרא, געזעהן ציגעצייכענט אין יענער געוויסער חיבור, איז פון רבי מסעוד חי רקח

בהיותי בעיר המהוללה איזמיר יע"א אמר לי הרב אליה הכהן ז"ל בעל מעיל צדקה ושבט מוסר בן ר"ר אלחנן שראה בספר העזרה הנו"ן של והיה בנסוע הפוכה כזה... ועוד ראה שם הר"ר אלחנן הנ"ל העייני"ן כולן הרגל קצר כדי שלא יכנס בתוכו אות אחרת שפוסל

[רב טקסט]

וואס דו ברענגסט אין דיין לעצטע תגובה, איז די לשון פונעם מעשה רקח (ווי דו ברענגסט איהם ביים נאמען), על הרמב"ם פ"ח ה"ד. אויב געדענק איך גוט ברענגט דער חיד"א אראפ דעם שטיקל אין ברכי יוסף אדער מחזיק ברכה אדער גאר שיורי ברכה אין יורה דעה.

דער ר' אברהם בן הרמב"ם וואס דו ברענגסט אין איין תגובה פריער, דאס איז דאך די תשובה וואס כ'האב דערמאנט.

ווייטער וואס דו ווילסט זאגן אז ר' מנחם מן הלוי האט צוגעלייגט דעם מימות התנאים, איז נישט ריכטיג, אלע וואס ברענגען דעם בריוו, אנגעהויבן ביי ר' יו"ט מילהויזן וואס דערמאנט נאר א חלק פון דעם, און אזוי אויך דער מאור עינים (לר' עזריה מן האדומים) ברענגען עס בערך אזוי.

מער אויף די לשונות פון דעם כתב אז דער רמב"ם איז אנגעקומען צו ספר עזרא, און בכלל וועגן ספרים המכונים ספר עזרא, איז ארומגעשמועסט אין די מבוא פונעם מוציא לאור פון די תיקון ס"ת לר' יו"ט מילהויזן, אין קובץ סיני ס'.


און דער רמ"א וואס דו דערמאנסט איז זיך דאך סומך אויף ר' יו"ט ליפמאן. אבער עס איז אינטרעסאנט אז אין הגה שרייבט ער נאר שעליו סמכו האחרונים, אן צו דערמאנען א טעם.
ר' ליפמאן אליין האט גראדע נאך עטליכע טעמים פ"וו אנצונעמען דעם רמב"ם, ממילא איז גארנישט אזוי קלאר אז למעשה איז מען זיך ממש סומך אויף די מעשה.

[חזון-איש'ניק]

איך בין יענער רגע וואס איך האב געשריבען נישט געווען זיכער צי דאס איז טאקע דער מעשה רקח, האב איך געשריבען דער נאמען לפי וואס איך האב געזעהן ציגעצייכענט.

איך האב נישט געזעהן די ווערטער פון ה"ר ליפמן אליין, ווען דו האסט עס אראפ געברענגט מיט די לשון

אויך אין די נוסחאות וואס ווערן געברענגט אין די מקורות ווי עס שטייט אז דער רמב"ם האט שפעטער געזעהן דעם ספר עזרא, שטייט אז ער האט זיך קודם פארלאזט אויף א ספר וואס איז געווען אין ירושלים מימות התנאים.

האב איך נישט פארשטאנען אז ער מיינט די כת"י פונעם רמב"ם זעלבסט.
דער רמ"א פארציילט נישט אז ער (מהרל"מ) האט געזעהן א כת"י פונעם רמב"ם זעלבסט אז דער רמב"ם אליין האט געטראפן דעהם ספר עזרא, נאר כי כן נמצא בספר עזרא.

שווער אבער צי זאגן אזוי ווי איהר זאגט, אז עס איז נישט אנגענומען ביי אונז, ווייל דער רמ"א ברענגט עס אראפ, און מען נעמט אזוי אן להלכה, און ביי פארשידענע פלעצער האט מען געטוהן נאר ווי די רמב"ם לענין פתוחות וסתומות, אלס ווייל דער רמ"א זאגט אז אזוי איז אין ספרים ישנים וכן נמצא בספר עזרא, אהן צי ברענגען א צווייטער טעם.


וועסטו זאגן אז ספרים ישנים זעלבסט איז א גוטער טעם? קען טאקע זיין, מיר האבן דאך שוין געזעהן ווי שטארק מען איז זיך מסתמך אויף בן אשר, אבער דאך דער רמ"א ברענגט די טעם.