וואס באדייט צו זיין א ש"ץ – ימים נוראים

[שאץ מאץ]

מ'זעהט ביסטו אינטעלעגענט
כשמך כן תהלתך

[לחיים ולברכה]

אינטעליגענט, כ'האב אויך פארשטאנען פון די ערשטע מינוט אז דאס איז די כוונה פון שאץ מאץ. און דיין צושטעל צו די טעמי מקרא האט מיך שטארק געפאלן.

איז אזוי; קודם דער נוסח איז פארט נישט די זעלבע! פונקט ווי קיינער וועט נישט זאגן אז די קריאת הטעמים פון אסתר און איכה זענען די זעלבע, כאטש זיי זענען ענליך.

יעצט צום עצם פארגלייך; אין נגינה האבן זיי נישט קיין שום פארגלייך! ווידעראום אין נוסח איז דער איינציגסטער פארגלייך אז ביידע זענען איינגעטיילט פער 3 יעדן פסוק. און אולי ואולי אויך דאס אז אין ביידע איז נישט פארהאן קיין הויכע פאל, נאר די זעלבע נוסח זינגט מען איבער אויף יעדן פסוק. אבער צו זאגן אז דער אתה הראית איז דער זעלבע נוסח ווי דער סיגוטער לדוד מזמור, איז לדעתי נישט ריכטיג.

חוץ, און נאכאמאל, חוץ, אז דו וועסט זאגן אז די מקור איז דאס זעלבע, נאר איינער פון די צוויי נוסחאות זענען פארדרייט געווארן במשך הימים (וואס איז אויך שווער צו גלייבן אז ס'זאל זיך אזוי שטארק פארדרייען). אבער לויט ווי איך קען די צוויי נוסחאות פון די לעצטע 20 יאר אין סאטמאר, זענען זיי פארשידענארטיג.

אנטשולדיגט אויב כ'האב זיך אביסל שארף אויסגעדריקט, כ'בין אבער פארט היבש זיכער מיט מיר... און.... שיעור נישט פארגעסן, דארפסט מיר גארנישט טוהן, ווייל כ'פארשטיי ב"ה זייער גוט צו נוסח און נגינה. כ'האב שוין געדאווענט פאר'ן עמוד כמעט אלע תפלות איבער'ן יאר. ווער ס'קען מיך דא ווייסט אז כ'זאג ווייט פון ליגענט...

[לחיים ולברכה]

אחרי הקידה והשתחויה אל מול פני השליח ציבור והמורה צדק, אבוא לפניך במחילה וב... וועא"מ.
און נישט ווייל כ'בין מודה צו אים... ס'פאסט מיר נישט, נאר ווייל כ'האב נישט געוואוסט מיט וועם כ'האב צו טוהן. עניוועי, מיר האבן גערעדט, און ס'האט זיך ארויסגעשטעלט אז דער פיסקא המתחיל חוץ, און נאכאמאל, חוץ, איז טאקע דער ענטפער. ער זאגט אז דער ארגינעלער נוסח איז דאס זעלבע, נאר ס'איז פארדרייט געווארן. ס'קען זיין, און כ'קען זיך נישט קריגן דערויף ווארום כ'האב נישט געמאכט די נוסח.

בברכת כוח"ט, ידידו מאז ומאחור
חיים ברוך קרעטשמערטאי

[אינטעליגענט]

ר' חיימעלבראכע
כעדער זאגן דעמעמעס, כ'האב אויך נישט געמיינט צו גיין אזוי ווייט, זאגן אז ביידע זענען איין נוסח און ס'פארדרייט געווארן, כלפי דעם פארשטיי איך דיין ווייטאג, סיניש מסתבר, כ'האב נאר גערעדט פונעם שניט, זיי פארן ביידע אויף איין רוט, מסתבר איז אז סאיז פונעם זעלבן מקור, דער וואס האט געשאפן דאס האט דאס אנדערע אויך געמאכט.
אוידיעשלוימער
אז דועסט אויף פאסן עסטע זעהן, אז ביי אתה הראית, נישט משנה וועלכער שול אדער באטפילע, ס'ווערט אזא התלהבות אז די טענער הייבן זיך העכער און העכער, אז ביי יעדע פאר שטיקלעך ברויך מען צוריק גיין א זעקס טענער, איז מעגליך אז אויף דעם שטייגער איז די נוסח אויך פארדרייט געווארן צו א קולות-וברקים'דיגע און בעטנדע געשריי נוסח, [ווידעראום אום ר"ה איז עס מער רואיג]
אבער כ'מיין אז ס'צווייטע איז שוין א גרעסערע דויכעק.

[שאץ מאץ]

אין פאקט די עלטערע בעלי תפלות די עכטע רבי זיכרויבראטכע אידן זאגן אז דער זצ"ל האט געזאגט אתה הראת אויף לדוד מזמור

[אינטעליגענט]

הער שאץ
כ'מיין אז יעצט האסטו גאנץ קלאר ארויסגעבראכט דאס ענין, טאקע די דאזיגע אידן ס'הייסט די וואס ווייקן זיך אין רבי'נס א קוועטש, זיי האבן נאר ארויס גענומען די קרעכץ פון די זאך, ס'איבריגע, ס'הייסט נוסח, ניגון, תנועות, ס'אלעס א פלאס, יא-יא נישט-נישט, נו בודאי זאגט זיך אז אתה הראית און לדוד מזמור זענען איינס.
אבער נאכאמאל, מיין שטעלונג דערביי איז גאנץ קלאר ווי אויבערדערמאנט, כ'וואלט שוין אפילו דערפון געמאכט דריי שיטות וחסל. אבער ס'שטערט מיר נישט איבערצוקייען הין-און-צוריק ויכוחים, דאס גיט די לעבהאפט פארן קרעטשמע.

[שאץ מאץ]

אבער דאס זאגט נאכנישט אז דער אלטער רבי האט נישט געזאט דעם נוסח....

דער אלטער רבי מהריט"ב זי"ע האט קלאר געזאגט דעם נוסח פון אתה הראת אויף לדוד מזמור, און יא אויך געקרעכצט....

[אינטעליגענט]

הרב שאץ מאץ
כ'האב ערשט יעצט דיין ארטיקל דורך גערעדלט, די פינגערס האבן אין מיר כמעט בוגד געווען מחמת דעם לאנגן מויז-גערעדלעכץ, וואס דאס ארטיקל פארלאנגט, ס'ארא לאנגער שרייבעכץ מלא תוכן מלא פראקטיק, כ'האב אסאך אינטערעסאנט ידיעות רוכש געווען דערפון, בעת די שמאלץ-רינענדע אויסדרוקן און זאפטיגע שפראך געבן צום געשמאק, האסט מיר באמת מהנה געווען.

[ברוך]

צו שרייבן וואס עס פאסט פאר אזא ארטיקל, קען איך נישט,
און וואס עס פאסט נישט פאר אזא ארטיקל ווילעך נישט,
וועליך בלייבן מיטן פלעינעם שכוח, יא איך האב עס געליינט און קונה געווען אסאך, סיי אלול'דיג, סיי חסידיש, סיי פראקטיש, סיי סיי סיי...

נ.ב. איך וואלט ווען געראטן אלע גבאים פון רבנים זאלן דאס ארויספרינטן, און עס איבערגעבן ווי עס ברויך.

[שאץ מאץ]

האלטס איין מינוט.....
איך לייג שוין ארויף אן ארטיקל וועגן יום כיפור....
כאפט'ס דעם אטעם

[שמערי בערי]

וויפיל קען א מענטש ליינען שאץ? קוים פערטיג, אדער בעסער געזאגט קוים אנגעהויבן מיט די ערשטע און סאיז שוין דא נאך דריי...

[יגרסהדותא]

שאץ; איך וויל דיר נאר זאגן, אז כ'האב איבערגעגעבן דיין ארטיקל פאר אפאר גוטע יודן, ובתוכם א חסידישן בעל תפלה שוין א שיינע 10-12 יאר, ער איז ארויס פון התפעלות, ער זאגט אז אפאר זאכן האט ער שוין לאנג געוואוסט - פשוט מיר זיכער צו מאכן אז איך האב אים כמעט נישט פארציילט קיין נייעס.. - אבער ער האט דאס זייער באוואונדערט, ער פרעגט מיר צו ער קען האלטן די צעטל?.. שאץ: איך מעג אים עס געבן פאר קיפס??

בקיצור: א יישר כח פון יענעם אויכעט, איך דיר זאגן גראבער, אויב דו געסט אים דיין נאמען וועט ער דיר געבן זיינס! ער האט זייער געוואלט וויסן ווער דער שרייבער איז, איך האב געזען אז ער שמעקט אז ער איז מיר חושד, סאוי איך האב מיט געמאכטע תמימות געזאגט: עהה נישט איך..

א כתיבה וחתימה טובה און אלעס גוטס.

[3x0]

שאץ, א גרויסן יישר כח פארן ארטיקל, איך האב זייער הנאה געהאט.

[אינטעליגענט]

איך ברענג ארויף דעם שטארק אקטועלן און נוצליכן אשכול לתועלת הציבור.

[bailout]

ייש''כ אינטעליגענט, איך האב שוין געטראכט פון די אשכול.

[שאץ מאץ]

מיר האבן אסאך הוסופות אויף היי יאר, אז די צייט וועט ערמעגליכן וועלן מיר דאס צולייגן דא
,

[געשמאקער]

אבער איך וויל דיך בעטן א טובה לייג עס ארויף ציביסלעך, נישט אויף איינמאל, ס'ליינט זיך אסאך בעסער אזוי

[bailout]

דזשאסט פאר די רעקארד, איך האב עס נעכטן איבערגעליינט.

ש''ץ פאראיאר בין איך נאכנישט געווען אפי' איינגעסיינט, אבער געליינט האב איך, אין כ'האב זייער הנאה געהאט, און כ'מיין כ'הא דיר שוין אמאל געזאגט אז ס'איז מיר זייער צוניץ געקומען, איך וויל דיר עס נאר דערציילן, אז אסאך אידן האבן הנאה דערפון אפי' זיי שרייבן נישט דא.

קאמענטארן זענען באמת איבריג, יעדע נקודה איז זייער קלאר און צום זאך, און בעיקר ווי די ביזט מסביר מיט מאמע לשון וואס ''נוסח'' מיינט.

איך פארשטיי נישט וויאזוי מען קען איבערלאזן די זינגען פארן עולם, בשעת דער בעל תפלה דארף קאנטראלן וועלכע פאל ס'קומט נעקסט.

און יא א געלונגענע דאוונען גיבט אסאך כח.

[שטיקל גבאי]

א גרויסע ישר כח הרב משאץ שליט"א
איך האב עס שוין געליינט ווען דו האסט עס געשריבן, אבער איך האב נישט מיגב געווען (גיי ווייס פארוואס), אבער יעצט ווען איך האב עס איבערגעליינט קען איך מיך נישט איינהאלטן פון אויסשרייען דעם דאנק.
אינטערעסאנט אז ביים צווייטן מאל ליינען האב איך באמערקט אסאך זאכן וואס איך האב נישט פריער געהאט באמערקט.
שוין ארויסגעפרינט און אויסגעטיילט פאר אפאר ידידים, און איך בין זעכער זיי וועלן הנאה האבן.
א דאנק נאכאמאל האב שאץ.

[שאץ מאץ]

ש"ץ ימים נוראים - הוספות

ישר כח פון די אלע מגיבים ביז אהער, סיי די וואס זענען מגיב ברבים און סיי די וואס זענען נאר מגיב ביחיד (אישי),

פאר די אלע וואס האבן אפגעליינט דעם ארטיקל להוי ידוע אז דער ימים נוראים ארטיקל איז נאר א פלג גופא, דער "שץ יו"כ" איז דער צווייטע טייל פון די ארטיקל ווייל דארטן האבן מיר עטליכע נקודות וואס דא שטייט נישט, עכ"ז מיט יעדעס יאר ווערט נתחדש עטליכע זאכן וואס איז כדאי אז ס'זאל פארשריבן ווערן,

ראשית, איז כמעט די וויכטיגסטע נקודה וואס א בעל תפלה דארף וויסן, וואס מיר האבן דאס שוין געשריבן אין אונזער שבת ארטיקל (שאץ שבת), א בעל תפלה מוז וויסן און קענען זיין ציבור "דע לפני מי אתה עומד" (אוודאי דארף ער וויסן לפני מי אתה עומד לפני מלך מלכי המלכים הקדוש ברוך הוא מיר ניצן נאר די מליצה) א מענטש דארף וויסן און קענען זיין ציבור פאר וועמען ער דאווענט, וואס איז זייער געווענדליכע באשטומטע נוסח און וואס זיי ווילן הערן,

אויב איז דאס געזאגט געווארן אגאנץ יאר איז א כל שכן וק"ו די הייליגע טעג ווען מענטשן זענען געפערליך סענסעטיוו צום נוסח, ווי געשריבן לויפן מענטשן פון איין עק שטאט צו די אנדערע נאר צוליב זייער נוסח ובעל תפלה ווייל זיי שפירן אז אן דעם וועלן זיי נישט מכוון זיין ריכטיג און נישט מוציא שנתו זיין....

אזוי זאגט טאקע דער רמ"א (הל' יום כיפורים סי' תרי"ט) ואל ישנה האדם ממנהג העיר אפילו בניגונים או בפיוטים שאומרים שם (מהרי"ל), אין משנה ברורה בשם המג"א (שם) שטייט אז די טעם דערפון איז ווייל ס'שטערט די מתפללים זייער כוונה ווען מ'טוישן א נייע נוסח וניגון, ובמאמר המסגר קען מען מאכן א באזינדערע ארטיקל איבער דעם וואס דער רמ"א ברענגט דאס פונעם מהרי"ל, וואס דער מהרי"ל אליין איז געוועהן דער מסדר פון אלע נוסחאות ביי קהילת אשכנזים, וואס איז דער אמת'ע מקור פון אלע אונזערע נוסחאות וואס איז צוביסלעך נתשנה געווארן אין די מדינות מיט קליינע שיניום יעדער מיט זיינע קוועטשן אבער דער מקור איז דער זעלבע.

(דער פריעדיגע לובאוויטשע רבי מהריי"ץ נ"ע זאגט אין א שיחה (ליל שביעי של פסח תרצ"ח) אז אונזערע נוסחאות זענען מסודר געווארן דורך דער מהר"ל מפראג, אין א זמן פון א עת צרה האט דער מהר"ל געבעטן מ'זאל אין מגלה זיין משמים ניגונים ונוסחאי התפלה און מיט דעם מעורר רחמים זיין, ער ברענגט דארט פון זיין זיידן דער צמח צדק אז די אלע נוסחאי התפלה וואס דער מהר"ל האט מסדר געוועהן איז משירי הלוים וואס האבן געזינגען אין בית המקדש, און דעריבער איז געווועהן א שטארקע קפידה אויף די חזנים וואס זענען משנה פון די אנגענומענע נוסח התפלה עכת"ד, ס'איז מיר א שטארקע פלא ווואס דער מהריי"ץ זאגט אז דער מהר"ל מפראג איז געוועהן דער מסדר הנוסחאות, כמדומה איז דא א שטיקל טעות ער מיינט מסתמא דער מהרי"ל נישט דער מהר"ל ווייל ביז דערווייל איז נישטא קיין שום מקור אז דער מהר"ל זאל זיין א בעל תפלה אדער א בעל נוסח וואס זאל איבערגעבן נוסחאות וצ"ב)

אין ספה"ק תולדות יעקב יוסף (תצא) שטייט בזה"ל המוסר השייך להמתפללין בימים נוראים ששגור בפיהם לומר שגם הניגון הוא מסיני לכך אין לשנותו והאמת הוא כך... עיי"ש, דאס מיינט אז אונזערע נוסחאות שטאמט פון "סיני", קומט אויס אזוי מ'טאר נישט משנה זיין מכח כמה טעמים,
הא', דאס איז א ענין מפי ספורים וספרים ווייל דער מקור איז מסיני,
הב', ווייל אז מ'איז משנה שטרעט מען די מתפללים זייער כוונה,
הג', קומט נאך צו א כוונה עצמי פון ארויסקומען נאכן דאווענען א גוטע בעל תפלה פון וועמען דער ציבור האט הנאה געהאט, ווייל דאס איז דאך וואס א נארמאלע בעל תפלה צילט, ער וויל נישט הייסן איינער וואס גארגלט זיך סתם אויס אויפן חשבון פונעם ציבור, ער וויל הייסן א בעל תפלה וואס איז א "שלוח" ציבור, נו מוז דאך זיין שלוח עושה שלוחותו, און אז ער וועט דאווענען לפי נפשו ורוחו און נישט לפי רוח המתפללים וועט ער נישט זיין קיין "שלוח" ציבור, נאר א אייגענע חזן...

דעריבער איז וויכטיג פאר א בעת תפלה צו האבן שכל און דעת און אריין לייגן אסאך קאפ און מח מבחין צו זיין, וואס מעג ער יא זאגן און וואס מעג ער נישט זאגן, צו וועט דער ציבור דערטראגן אזא מין קנייטש אדער אזא מין שינוי אינעם נוסח, צו נישט, יעדע בעל תפלה קען זאגן מעיד זיין ווען ער אליין זיצט אויף זיין פלאץ און הערט צו א צווייטן בעל תפלה כאטש וואס ער האט ליב צו הערן חידושים, דאך וועט עס אים שטערן אויב דער חזן (נישט ער נאר א צווייטער) דרייט אוועק א זייטיגע תנועה נישט לפי רוחו, פונקט אזוי דארף ער טראכטן אז א צווייטע קען טראכט בשעת ווען ער דרייט אוועק מיט זיינע קנייטשן, נאכמאל, נישט אז מ'טאר נישט אוועק קנייטשן, מ'מעג, נאר מ'דארף טראכט גוט וואס מ'טוט.

איך זעה עס יעדעס יאר מיט אנדערע בעלי תפלות (מתחילים וואס רעדן צו מיר) אז זיי קענען נישט מחליט זיין וועלכע נוסח איז גוט פאר זיי, די ערשטע קושיא וואס מ'פרעגט איז, וועלכע טעיפ איז גוט? וועמען זאל איך הערן? וועמענס נוסח זאל איך זאגן?,
מיין ענפער איז, קיין איין'ס נישט, איר ווייסט פארוואס?, ווייל ווי האלט מען יעצט ווען די פראגע ווערט געפרעגט, מ'האלט בערך א וואך צו צוויי וואכן פאר ר"ה, יעצט כדי נאך צו גיין און נאכפאלגן א נוסח איז נישט מעגליך אין צוויי וואכן נאכצוגיין דעם נוסח פון א טעיפ אז ס'זאל ווערן א רגילות און ס'זאל ארויס קומען נאטירלעך ביים עמוד, א נוסח פון ר"ה דארף פליסן ביים עמוד ר"ה ס'דארף זיין מושרש ווי די ספרים רופן אן "מושרש בטבע", ס'דארף ליגן אין אים ווי איין שטיק אז ער זאל דאס קענען זאגן אינמיטן חלום, פונקט ווי דו קענסט דעם שבת'דיגן ושמרו אין חלום, אזוי דארף מען קענען דעם ר"ה'דיגן נוסח ישר והפוך, אז נישט קומט עס נישט ארויס געהעריג.

ממילא קען מען נישט סתם נעמען א טעיפ און אויסהערן און זיך אזוי אויסלערנען דעם נוסח יעצט 2 וואכן פאר יו"ט, וואס יא?, אליין נעמען א מחזור און זיך נעמען דאווענען, דורך גיין מער ווייניגער וואס מ'קען יא, נאר די שטיקלעך וואס מ'זעהט אז מ'איז נישט קלאר דארט קען מען אנפרעגן אדער הערן א טעיפ, (חוץ המעשה וואס רוב טעיפ'ס אויף די מארקעט איז נישט צו די זאך.....)

איצט א נקודה וואס איז נוגע סיי פארן ציבור און סיי פארן שלוח ציבור, אסאך מענטשן ווילן גערן קענען דאווענען אויפן קול אין איין צו נאר זיי רעדן זיך אפ אז זיי ווערן שנעל הייזעריק, ראשית ע"ד מוסר שטייט א מעשה אין שיח זקנים (חלק א' דף ס') דומה לזה שטייט אין ילקוט מאורי אור, אז א בעל תפלה איז אמאל אריין צו ר' איציקל מסקווירא זי"ע זיך מזכיר זיין אז ער איז הייזעריק און דער צדיק זאל מתפלל זיין ער זאל נישט זיין הייזעריק, האט אים ר' איציקל גענפערט וואס איז דאס הייזעריק?, הייזעריק איז דאס ווארט ה – זרק, ס'איז דא ה' מוצאות הפה פינעף חלקים אינעם מויל אז מ'איז פוגם אין דעם ה' מ'רעדט דברים בטלים ווערט ה – זרק הייזעריק, ווידער אז מ'טוט תשובה איז מען נישט הייזעריק, האמיר דאך א פשוט'ע עצה נישט רעדן דברים בטלים....

אבער באמת דא שטעקט אויך א טעות, מענטשן מיינען אז ווען מ'איז הייזעריק רעדט מען נאר בלשון לוחשות (וויספערן בלע"ז) להוי ידוע אז דאס איז נאך פיל ערגער פאר די שטום בענדער ווי רעדן געהעריג הייזעריגערהייט, אבער ווען מ'איז שוין הייזעריק איז שוין שווער זיך צוריק צו כאפן, די עבודה איז מ'זאל לכתחילה נישט ווערן הייזעריג, מ'זאל זיך נישט אויסשטעלן צום עיר קאנדישאן, מ'זאל טרינקען ווי מער וואסער, מ'זאל שלאפן געהעריג, נישט עסן צופיל און אוודאי נישט קיין עסן וואס מאכט עסיד, און נישט דריקן די שטומע בשעתן דאווענען וואס איבער דעם דארף מען אביסל מער מרחיב הדיבור זיין.

לאמיר מקדים זיין א מעשה, ביים ציעשנוב'ע רב איז געוועהן א בעל תפלה ר' יעקב, איינמאל האט אים דער ציעשנוב'ע רב געפרעגט ר"ה צו ווייסטו אז היינט בלאזט מען שופר, דער שופר איז נישט קיין יחסן, עושר, אדער חכם, ער האט איין זאך יא, א קול, דאס זעלבע דארף א בעל תפלה טראכטן ער איז נישט דער בעל תפלה צוליב זיין יחוס אדער עשירות אדער צוליב זיין חכמה נאר בלויז צוליב זיין שטומע, דאס איז א מעשה עפ"י מוסר,

האמיר דאך א כלל אז אין מקרא יוצא מדי פשוטו, א מענטש דארף זיך צוגלייכן צו א שופר, א שופר בלאזט מיט א קול, וויאזוי, זאגן שוין חז"ל חכמה ואינו מלאכה, א גוטע בעל תוקע שטרענגט זיך נישט אן, ער בלאזט לופט און דאס קול פליט ארויס ווי פון זיך אליין, ווידער אז משטופט לופט מיט די געוואלד אריין אינעם שופר קען זיין ס'וועט מאכן א קול אבער ס'ווועט זיך בלאזן זייער שווער, און דער קול שופר וועט זיך הערן שווער.

רבותי דאס איז דער סוד פון א שטומע! חכמה ואינו מלאכה מ'גיבט לופט און דאס קול פארט פון זיך אליין, הגם ס'איז שווער צו שרייבן פאר מענטשן וואס האבן נישט קיין ברייטע ידועה אין הלכות שטומע, אבער קליינע כללים איז גרינג צו כאפן, א מתפלל ווואס וויל קענען שרייען הויעך ביי ונתנה תוקף זאל נישט דריקן זיין שטומע ער זאל געבן ווי מער לופט וועט ער קענען שרייען העכער, ער זאל אריין לייגן דעם אות ה' נאך יעדע אות וועט עס אים לייכטער גיין,
למשל שבת צופרי ביי שחרית שוכן עד מורם וקדוש שמו, אריין לייגן ווי מער ה'ן וואס א ה' מיינט לופט,
כזה: שו(ה)כ(ה)ן, ע(ה)ד, מ(ה)רו(ה)ם וק(ה)דו(ה)ש שמ(ה)ו.....
דער סוד הה' (מ'לערנט שוין קבלה דא.....) איז גולטיג אייביג און איבעראל, און ס'איז א שטארקע הילף סיי פאר א מתפלל און סיי פאר א חזן,
(ועי' בזרע קודש תורת לערב יו"כ, בשם הרה"ק מבארדיטשוב זי"ע אז ווען מ'איז בשמחה זאגט מען א פחת הַ ועיי"ש)

דער עיקר איז אז א בעל תפלה דארף זיין רואיג, די שטומע מוז נישט זיין 100 פראצענט, ס'איז נישט שבת אדער יו"ט ווי מ'דארף אראפ לייגן א ושמרו, אדער א הלל, ס'איז תפלת ימים נוראים ווי דער עולם דארף הארץ, ותו לא,

לסיומא דמילתא האב איך געזעהן אין מנהגי פראנקפורט חודש תשרי אות ט"ו שטייט דארט אז נאך שחרית זאגט מען אבינו מלכינו – קדיש תתקבל "והקהל קראו לו אח"כ ישר כח"...., דאס מיינט ווען דער ש"ץ ענדיגט זאגט מען אים, "ישר כח"....

ביסט א מבין?, ער פארשטייט נישט אויפן ווינק....

איך וועל עס מוזן זאגן אפן, ס'איז משמע פון דארט אז ווען דער "שאץ" ענדיגט זאגט מען אים "ישר כח"
איצט פארשטייסטו יא?.......
.

[פויער]

וועל איך זיין דער ערשטער צו זאגן א גרויסן יישר כח

איך האב ערשט יעצט געליינט די פאריעהריגע (אודה ולא אבוש)

איך בין נישט קיין בעל תפילה אבער עס איז געוואלדיג שיין

זייער שטארקע נקודות למחשבה

כתיבה וחתימה טובה

שנה טובה ומתוקה

[קרעמער]

הערליך שיין, יישר כח. ויה"ר שיתקבלו תפלותינו לרחמים ולרצון.

[farshlufen]

יישר כח חזן!!!!
אהנה קולך להאזין,
שומע תפלת ישראל,
יעמוד לימינך בשליחות הקהל,
תפלתך יבקע רקיעים,
עד יעלו לציון מושיעים.

[bailout]

איך זאג ייש''כ, אבער איך האלט נישט אז די ענדיגסט שוין, איך האף אז די וועסט נאך צולייגן דא אי''ה.

וועגן דיינע יסודות אויף די שטימע העלמער רעדן אין אישי

[והוא פלאי]

ש"ץ ימים נוראים - הוספות

ילסיומא דמילתא האב איך געזעהן אין מנהגי פראנקפורט חודש תשרי אות ט"ו שטייט דארט אז נאך שחרית זאגט מען אבינו מלכינו – קדיש תתקבל "והקהל קראו לו אח"כ ישר כח"...., דאס מיינט ווען דער ש"ץ ענדיגט זאגט מען אים, "ישר כח"....

ביסט א מבין?, ער פארשטייט נישט אויפן ווינק....

איך וועל עס מוזן זאגן אפן, ס'איז משמע פון דארט אז ווען דער "שאץ" ענדיגט זאגט מען אים "ישר כח"
איצט פארשטייסטו יא?.......
.

ס'איז א בפירושע מטה אפרים סי' תקצב סעיף י"א, און אין דברי יחזקא' החדש ברענגט ער אז דער שינאווער רב האט מקפיד געווען א גאנץ יאר, און געזאגט אז עס שטייט אין די פוסקים