מצה של טבל ודמאי והמסתעף

[חסיד נלהב]

דער קובץ שיעורים האט דא א שטיקעל אריכות אויף די משנה ווי רבי אלחנן איז מדייק אז די פראבלעים פון הקדש יוצא צו זיין דערמיט חובת מצה קוקט אויס ענדליך צו טבל און ער לאזט זיך אריין דן זיין צו הקדש האט נישט אויך די חסרון פון ''מצתכם'' און די הקדש מצה איז אינו שלו.

לכ' איז נישט משמע אז די משנה האט דא פאראייניגטע פראבלעמען מיט די אלע סארט מינים וואס די משנה רעכנט אויס עס קוקט אויס ווי יעדע איז א חידוש בפנ''ע און עס קען בנקל זיין אז די כוונת המשנה איז אז הקדש איז אינו שלו און דערפאר איז מען נישט יוצא.

[חסיד נלהב]

אין די משנה איז מב' אז בדמאי איז מען יוצא ועי' בתוס' ל''ה ע''ב אז די ר''י איז זיך מתספק אין דעם דין צו עס איז אויך געזאגט געווארען אויף לכתחילה, אדער נאר בדיעבד זאגט זיך די סברא פון הואיל, צו מתיר זיין אז בדיעבד האט ער יוצא געווען ידי חובת מצה.

ועי' בשפת אמת וואס טענה'ט ממ''נ אויב איז די סברת הואיל גוט מאי נפקא מינה צו ס'איז בדיעבד אדער לכתחילה?
האט איינער עפעס מער א ביאור בדברי התוס'

[מיללער]

אין די משנה איז מב' אז בדמאי איז מען יוצא ועי' בתוס' ל''ה ע''ב אז די ר''י איז זיך מתספק אין דעם דין צו עס איז אויך געזאגט געווארען אויף לכתחילה, אדער נאר בדיעבד זאגט זיך די סברא פון הואיל, צו מתיר זיין אז בדיעבד האט ער יוצא געווען ידי חובת מצה.

ועי' בשפת אמת וואס טענה'ט ממ''נ אויב איז די סברת הואיל גוט מאי נפקא מינה צו ס'איז בדיעבד אדער לכתחילה?
האט איינער עפעס מער א ביאור בדברי התוס'

רש"י (בד"ה טבול מדרבנן) זאגט קלאר אז די היתר איז נאר בדיעבד (וכן העיר הרש"ש) און רש"י איז מוסיף א סברא וואס דער הואיל טוט אויף.

[חסיד נלהב]

אין די משנה איז מב' אז בדמאי איז מען יוצא ועי' בתוס' ל''ה ע''ב אז די ר''י איז זיך מתספק אין דעם דין צו עס איז אויך געזאגט געווארען אויף לכתחילה, אדער נאר בדיעבד זאגט זיך די סברא פון הואיל, צו מתיר זיין אז בדיעבד האט ער יוצא געווען ידי חובת מצה.

ועי' בשפת אמת וואס טענה'ט ממ''נ אויב איז די סברת הואיל גוט מאי נפקא מינה צו ס'איז בדיעבד אדער לכתחילה?
האט איינער עפעס מער א ביאור בדברי התוס'

רש"י (בד"ה טבול מדרבנן) זאגט קלאר אז די היתר איז נאר בדיעבד (וכן העיר הרש"ש) און רש"י איז מוסיף א סברא וואס דער הואיל טוט אויף.

הרב מיללער אפשר ביסטו אביסעל מער מבאר די רש''י איך פארשטיי נישט די הסבר פון רש''י אויפען הואיל.

[מיללער]

וויאזוי איך פארשטיי זאגט רש"י אזוי; בעצם א זאך וואס איז אסור מדרבנן באכילה פארוואס זאל מען נישט קענען יוצא זיין דערמיט א מ"ע מדאורייתא ובפרט ווען ער האט נישט עפעס אנדערש (בדיעבד)?

זאגט רש"י אויבן צוויי טעמים אדער מדין כל דבר שאינו בבל תאכל חמץ (אפי' נאר מדרבנן) אדער וועגן מצוה הבאה בעבירה.

יעצט התינח ביי א זאך וואס איז אסור מדרבנן בתכלית האיסור, דארט איז דא א סברא אז העמידו חכמים דבריהם אפי' בדאורייתא, אבער ביי דער איסור פון דמאי וואס האט פעלער וואס אפי' לכתחלה מעג מען דאס עסן ( אכסנאי/עניים) האבן די רבנן דאס זיכער נישט גע'אסרט בדיעבד לגבי מצה (ובלשון רש"י תחלת העמוד "חומרא בעלמא הוא")

[חסיד נלהב]

יא אבער רש''י'ס בדיעבד קען מיינען אפילו אויב ער האט עס נישט מפקיר געווען זאגט זיך נישט מצה''ב, אבער ווער זאגט אז רש''י מיינט צו זאגען אז לכתחילה אויב מען האט אנדערע מצה זאל מען דעס נישט נעמען?
די תוס' לכ' רעדט קלאר פון א ציור ווי א יוד האט אן אנדערע מצה און וויל ליבערשט יוצא זיין מיט די דמאי.

+++
יעצט שרייבענדיג די תגובה פאלט מיר איין אן איבעי' וואס טוט א יוד וואס האט עטליכע כזיתים פונקט אויף אלע אכילות ביידע נעכט פאר די כזיתים מוציא מצה כורך אפיקומן און איין כזית איז פון דמאי וועלכע זאל ער עסן די דמאי?

[מיללער]

בפשטות מיינט רש"י די זעלבע בדיעבד ד.ה. בשעת הדחק (והאחרונים דנו גם בזה)

איבער אייער שאלה, מסתבר איז אז דמאי מעג ער נאר נוצן אויב ער מוז עס האבן יוצא צו זיין דעם איינעם כזית מדאורייתא, כורך און אפיקומן איז נאר א דרבנן און א זכר פ"וו זאל ער מעגן עסן דמאי?

[מיללער]

בנוגע וואס די גמ' זאגט ביי טבל אז דערפאר איז דאס נישט כשר אויף מצה וועגן עס האט איז נישט בבל תאכל חמץ און די גמ' פירט אויס אז דאס גייט ווי ר' שמעון אז אין איסור חל על איסור ממילא קומט נישט צו דער איסור חמץ צום איסור טבל.

פרעגט ר"י ענגיל בגליונותיו א שיינע קשיא, דאס איז דאך זיכער אז לגבי חמץ ומצה וואו דער חיוב און איסור איז בפת ולחם איז מען מצרף די וואסער פון די טייג צום שיעור הכזית, לעומת זה טבל איז דאך דער איסור אויף חטה דארט ווען מ'מאכט דערפון פת דארף פון די מעהל אליינס זיין א שיעור כזית עובר צו זיין.

ולפי"ז וואס זאגט די גמ' אאחע"א די הלכה איז אז ביי חצי שיעור איז איסור יא חל על איסור, ממילא ווען איינער עסט נאר א כזית חמץ פון טבל פונקטליך איז ער יא עובר אויפן איסור חמץ.

(וציין לדבריו בספרו לקח טוב כלל ב' שם דן בזה הענין בארוכה ומתרץ את הקושיא)

[חסיד נלהב]

איבער אייער שאלה, מסתבר איז אז דמאי מעג ער נאר נוצן אויב ער מוז עס האבן יוצא צו זיין דעם איינעם כזית מדאורייתא, כורך און אפיקומן איז נאר א דרבנן און א זכר פ"וו זאל ער מעגן עסן דמאי?

מקור ביטע אז במקום חיוב דרבנן זאגט זיך נישט די סברת הואיל

[מיללער]

איך האב בעיקר געמיינט צו זאגן אז דאס איז נישט קיין מצוה מדרבנן אויך נישט, נאר אן ענין פון זכר למקדש כהלל אדער אפיקומן זכר לק"פ, זאל מען פאר א זכר מתיר זיין אן איסור דרבנן?


אגב, אינטערעסאנט אז דער רמב"ם ברענגט כלל נישט אראפ די הלכה פון מצה של דמאי

[חסיד נלהב]

איך האב בעיקר געמיינט צו זאגן אז דאס איז נישט קיין מצוה מדרבנן אויך נישט, נאר אן ענין פון זכר למקדש כהלל אדער אפיקומן זכר לק"פ, זאל מען פאר א זכר מתיר זיין אן איסור דרבנן?


אגב, אינטערעסאנט אז דער רמב"ם ברענגט כלל נישט אראפ די הלכה פון מצה של דמאי

פון די צווייטע זייט איז דא א צד אז אויב די חכמים זענען געווען מוכן צו שטעלן זייער איסור אויף די אכילת דמאי עד כדי ביטול מצות מצה מדאורייתא, און נאר די הואיל האט עס מתיר געווען מעגליך אז לקיים אכילת אפיקומן און כורך איז אויך דין דין אזוי.

דאס אז די רמב''ם איז נישט מעתיק דין לגבי דמאי מעגליך ער איז געווען מסופק בנוגע צו עס איז א לכתחילה צו נאר דיעבד איז מען מתיר לסמוך על סברת הואיל.

עס איז סתם אזוי אינטערסאנט נאכצוגיין די מקומות בש''ס ווי עס ווערט מוזכר דעם היתר כיון דחזי לאפקורי נכסי עי' בעירובין לגבי מאכען אן עירוב מיט דמאי און לגבי זימון צו ניצען לזימון איינער וואס האט געגעסן דמאי און לגבי אתרוג של דמאי, אינטערסאנט איז נאר ביי אתרוג ברעגט מען א מחלוקת ב''ש וב'ה אין די הלכה, יתכן אז דערפאר איז נאר ביי 'אתרוג' די רמב''ם מעתיק די סברא פון כיון דיכול להפקיר נכסיו.

די רמב''ם איז אלס מעתיק די הלכה אנדערש ביי עירובין זאגט ער כיון דחזו לעניים איז ראוי לערב עליו, אבער ביי אתרוג זאגט ער יא כיון דיכול להפקיר נכסיו, די מפרשי הרמב''ם צייכענען צו א משנת בכורים וואס איך ווייס נישט ווי דער ספר געפינט זיך מעגליך דארטען איז דא מער א בהירות אין די נושא

[חסיד נלהב]

http://www.kolhalashon.com/New/Media/MP ... RavID=0521

[מיללער]

אין די משנה איז מב' אז בדמאי איז מען יוצא ועי' בתוס' ל''ה ע''ב אז די ר''י איז זיך מתספק אין דעם דין צו עס איז אויך געזאגט געווארען אויף לכתחילה, אדער נאר בדיעבד זאגט זיך די סברא פון הואיל, צו מתיר זיין אז בדיעבד האט ער יוצא געווען ידי חובת מצה.

שפעטער ביי מרור זאגט אויך די משנה אז מ'קען יוצא זיין בדמאי דארט שמועסט נישט די גמ' אויס דער טעם דערביי, זאגט דער שפת אמת אז לכאורה דא איז נישט שייך דער ספק פונעם ר"י, ווייל אפי' אויב ביי מצה קלערט דער ר"י אז 'מקען יוצא זיין מיט מצה של דמאי אלס "לחם עני" און דמאי איז א מאכל לעניים, איז דאס אבער נישט שייך ביי מרור. איי וועסטו זאגן מרור איז דאך הוקש למצה, זאגט ער אז עס איז "נישט מסתבר" אז די רבנן זאלן מתיר זיין זייער איסור דמאי אלס א לכתחלה ווען ער קען האבן מרור נישט פון דמאי.

[א אידעלע]

אין די משנה שטייט יוצא בדמאי ובמעשר וכו'. פרעגט די גמרא, דמאי הא לא חזי ליה וכו'
פי' רש"י ואמרינן לקמן מי שאיסורו משום בל תאכל חמץ לבדו, אתה יוצא בה לשום מצה, יצא מי שיש לו איסור אחר, אי נמי הויא לה מצוה הבאה בעבירה עכ"ל

לכאורה איז שווער, די גמרא בלייבט דאך נישט ביי דעם צו סוף (דמידי בלבד כתיב), נאר עס קומט אויס ווי רבי שמעון וואס לערנט אין איסור חל איסור?

נאך איז שווער פארוואס טאקע ברענגט נישט די גמרא שפעטער אז די טעם פארוואס מען איז נישט יוצא מיט מצה של טבל איז וועגן עס איז א מצוה הבאה בעבירה?

[שמעלקא טויב]

אויב איינער עסט דמאי במזיד אפי' ס'איז דא א היתר ווען ער איז מפקיר זיינע נכסים הייסט עס נאך אלץ א עבירה ווי מ'זעהט רש"י רופט עס "מצוה הבאה בעבירה". אינטערסאנט אז מ'וועט נישט יוצא זיין א דאוריתא וועגן א גזירת חכמים, וועט מען לכאו' דארפן איבערמאכן דעם על אכילת מצה אויב מ'האט יא געגעסן.

[מיללער]

אויב איינער עסט דמאי במזיד אפי' ס'איז דא א היתר ווען ער איז מפקיר זיינע נכסים הייסט עס נאך אלץ א עבירה ווי מ'זעהט רש"י רופט עס "מצוה הבאה בעבירה". אינטערסאנט אז מ'וועט נישט יוצא זיין א דאוריתא וועגן א גזירת חכמים, וועט מען לכאו' דארפן איבערמאכן דעם על אכילת מצה אויב מ'האט יא געגעסן.

דאס אז מ'דארף איבערמאכן די ברכה איז נישט אזא חידוש ווייל א ברכה איז דאך א דרבנן, והם אמרו והם אמרו, אבער דער ענין אז די דרבנן פועל'ן אויפן דאורייתא, דאס איז א נושא וואס נעמט ארום גאנץ ש"ס, ויש בזה אריכות גדול', זעה דא.

[שמעלקא טויב]

אויב איינער עסט דמאי במזיד אפי' ס'איז דא א היתר ווען ער איז מפקיר זיינע נכסים הייסט עס נאך אלץ א עבירה ווי מ'זעהט רש"י רופט עס "מצוה הבאה בעבירה". אינטערסאנט אז מ'וועט נישט יוצא זיין א דאוריתא וועגן א גזירת חכמים, וועט מען לכאו' דארפן איבערמאכן דעם על אכילת מצה אויב מ'האט יא געגעסן.

דאס אז מ'דארף איבערמאכן די ברכה איז נישט אזא חידוש ווייל א ברכה איז דאך א דרבנן, והם אמרו והם אמרו, אבער דער ענין אז די דרבנן פועל'ן אויפן דאורייתא, דאס איז א נושא וואס נעמט ארום גאנץ ש"ס, ויש בזה אריכות גדול', זעה דא.

איז דאס דען אנדערש ווי המקדש משש שעות ולמעלה אפי' בחיטי קורדניתא וכו'?

[מיללער]

איז דאס דען אנדערש ווי המקדש משש שעות ולמעלה אפי' בחיטי קורדניתא וכו'?

דאס איז אויך איינע פון די מראי-מקומות, ובעיקר די וועג וויאזוי רש"י לערנט דארט אפ די הלכה, הגם דארט איז עס אסאך גרינגער צו פארשטיין 1. מטעם הפקר בית דין הפקר 2. מדין של כל דמקדש אדעתא דרבנן מקדש

[מיללער]

אין די משנה שטייט יוצא בדמאי ובמעשר וכו'. פרעגט די גמרא, דמאי הא לא חזי ליה וכו'
פי' רש"י ואמרינן לקמן מי שאיסורו משום בל תאכל חמץ לבדו, אתה יוצא בה לשום מצה, יצא מי שיש לו איסור אחר, אי נמי הויא לה מצוה הבאה בעבירה עכ"ל

לכאורה איז שווער, די גמרא בלייבט דאך נישט ביי דעם צו סוף (דמידי בלבד כתיב), נאר עס קומט אויס ווי רבי שמעון וואס לערנט אין איסור חל איסור?

נאך איז שווער פארוואס טאקע ברענגט נישט די גמרא שפעטער אז די טעם פארוואס מען איז נישט יוצא מיט מצה של טבל איז וועגן עס איז א מצוה הבאה בעבירה?

די גמרא בלייבט אז לויט רבי שמעון שטימט דער לימוד פון "בלבד", ועה"ג כתבתי שלהכי נקט רש"י ב' הטעמים אז עס זאל שטימען סיי לויט ר"ש און סיי לויט די רבנן ומטעם מצהב"ע.

דער טעם פון מצהב"ע איז נישט אזוי פשוט, קודם זענען דא ראשונים וואס האלטן אז דרס איז נאר א פסול מדרבנן, ובעיקר ביי דמאי און טבל הטבול מדרבנן ווייל דעמאלס איז פשט אז די עבירה דרבנן פסל'ט די מצוה דאורייתא, ועי' בגליון מהרש"א ע"ז.

ועי' להלן דף לח. בתוד"ה אתיא לחם שנקטו בפשיטות הטעם של משום בל תאכל חמץ וכן כתבו להלן בדף קי"ד: בתוד"ה אכלן דמאי.

[חסיד נלהב]

אינטערסאנט אז מ'וועט נישט יוצא זיין א דאוריתא וועגן א גזירת חכמים,

אין אינזער פאל איז עס פשוט פונקט ווי שופר בלאזט מען נישט כשחל בשבת משום גזירת חז''ל וכו'.. אזוי נאך פילע פעלער ווי חז''ל האבען מעמיד געווען דבריהם במקום שוא''ת.

[א אידעלע]

די גמרא בלייבט אז לויט רבי שמעון שטימט דער לימוד פון "בלבד", ועה"ג כתבתי שלהכי נקט רש"י ב' הטעמים אז עס זאל שטימען סיי לויט ר"ש און סיי לויט די רבנן ומטעם מצהב"ע.

דער טעם פון מצהב"ע איז נישט אזוי פשוט, קודם זענען דא ראשונים וואס האלטן אז דרס איז נאר א פסול מדרבנן, ובעיקר ביי דמאי און טבל הטבול מדרבנן ווייל דעמאלס איז פשט אז די עבירה דרבנן פסל'ט די מצוה דאורייתא, ועי' בגליון מהרש"א ע"ז.

ועי' להלן דף לח. בתוד"ה אתיא לחם שנקטו בפשיטות הטעם של משום בל תאכל חמץ וכן כתבו להלן בדף קי"ד: בתוד"ה אכלן דמאי.

לויט רבי שמעון לערנט מען ארויס פון פסוק 'לא תאכל עליו חמץ שבעת ימים תאכל עליו מצות'
מי שאיסורו משום בל תאכל עליו חמץ, יצא זה שאין איסורו משום בל תאכל חמץ אלא משום בל תאכל טבל.

(די לימוד פון יצא זה שאין איסורו משום בל תאכל חמץ בלבד, איז נאר לויט רבינא וואס זעצט איין די משנה ווי די רבנן).

שוב מצאתי בצל"ח דמקשה ב' קושיות הנ"ל על רש"י, עיי"ש.

[שמעלקא טויב]

אינטערסאנט אז מ'וועט נישט יוצא זיין א דאוריתא וועגן א גזירת חכמים,

אין אינזער פאל איז עס פשוט פונקט ווי שופר בלאזט מען נישט כשחל בשבת משום גזירת חז''ל וכו'.. אזוי נאך פילע פעלער ווי חז''ל האבען מעמיד געווען דבריהם במקום שוא''ת.

שופר בלאזן איז עטוואס אנדערש, חז"ל פטר'ן פון די מצוה, דא זאגט מען אפי' מ'טוט די מצוה האט מען נישט יוצא געווען.

[מיללער]

אינטערסאנט אז מ'וועט נישט יוצא זיין א דאוריתא וועגן א גזירת חכמים,

אין אינזער פאל איז עס פשוט פונקט ווי שופר בלאזט מען נישט כשחל בשבת משום גזירת חז''ל וכו'.. אזוי נאך פילע פעלער ווי חז''ל האבען מעמיד געווען דבריהם במקום שוא''ת.

שופר בלאזן איז עטוואס אנדערש, חז"ל פטר'ן פון די מצוה, דא זאגט מען אפי' מ'טוט די מצוה האט מען נישט יוצא געווען.

דאס איז א תוס' אנהייב מס' ברכות "אם כך היית נוהג לא קיימת מצות סוכה מימיך" והדברים עתיקים

[מיללער]

דער תפא"י האט דא שטארקע אריכות ובעיקר איז זיין קשיא אויף רש"י און דער ר"ן וואס זאגן אז דער טעם דא איז מכח מצוה הבאה בעבירה, לכאורה זאל איך זאגן עשה דוחה לא תעשה.

צום סוף בלייבט ער מיט אן אינטערעסאנטע כאפ אז איה"נ אז אויף יוצא צו זיין מצות מצה האב איך אן עצה פון עדל"ת, אבער די אנדערע טעג פון פסח בלייבט דאך עס אסור, ממילא הייסט עס מצה שאינה ראויה לשבעה (כדלהלן לח:) וממילא איז עס פסול, און דער טעם זאגט ער איז גילטיג אפי' אויף אן איסור דרבנן, ווייל א זאך וואס איז אסור באכילה מדרבנן הייסט למעשה שוין אינה ראויה לשבעה.

[חסיד נלהב]

אינטערסאנט אז מ'וועט נישט יוצא זיין א דאוריתא וועגן א גזירת חכמים,

אין אינזער פאל איז עס פשוט פונקט ווי שופר בלאזט מען נישט כשחל בשבת משום גזירת חז''ל וכו'.. אזוי נאך פילע פעלער ווי חז''ל האבען מעמיד געווען דבריהם במקום שוא''ת.

שופר בלאזן איז עטוואס אנדערש, חז"ל פטר'ן פון די מצוה, דא זאגט מען אפי' מ'טוט די מצוה האט מען נישט יוצא געווען.

דאס איז א תוס' אנהייב מס' ברכות "אם כך היית נוהג לא קיימת מצות סוכה מימיך" והדברים עתיקים

ס'א מחלוקת הראשונים צו ''לא קיימת'' איז מדאורייתא צו נאר כראוי מדרבנן.