דער אוהר אלטער שוהל אין ארם צובה, איידער די פרעות דער פלאץ ווי דער כתר איז אפגעהיטן געווארן פאר 600 יאר געווען איז דאס צוויי טאג נאך דער טאג י"ז כסליו דער ניין און צוואנציגסטען אין נאוועמבער תש"ח, דער טאג וואס ליידער מעשה שטן הצליח און דער יו-ען האט געשטימט צי צעטיילען ארץ ישראל און געבן א חלק פון די ציונים.
די סירישע אראבער וואס זענען שוין אין די לעצטע צען יאר געווען שטארק אינטער געהעצט און ווי א פאס פולבער, צוליב די ציוני'סטישע באוועגונג וואס האט זיך געהויבען די קעפ, שווערע יארן זענען דאן אריבער אויף די אידן, אין סיריע האט מען דאן אפיציעל געשטיצט די פארשאלטענע נאציס, האבן ביי די יעצטיגע מצב אויפגעפלאצט, הונדערטער צעווילדעטע רוצחים ימ"ש האבן זיך א לאז געטאהן און געמאכט א בלוטיגע פאגראם אויף די ארטיגע אידישע קהילה, אומברענגענדיג אזוי פול ווי 75 אידן, הי"ד, און חרוב מאכענדיג ארום 15 אידישע הייזער, זיי האבן בארויבט און געפלינדערט ווי נאר זיי האבן געקענט, און די סירישע מיליטער נישט נאר זיי האבן נישט געטוהן גארנישט, שטייענדיג אין די זייט און זיך ציקוקענדיג מיט א שטילקייט, נאר פול פון זיי האבן ציגעהאלפן צי דעהם פאגראם.
די פאגראמירער האבן זיך דאן א לאז געטאהן אויף די אוהר אלטע שוהל, אריינגעבראכן אין איהר, עדיות פארציילען אז זיי האבן אויפגעבראכן די קאסטן וואס דער כתר איז געווען דערינען, און אנידער געשליידעט דעהם הייליגען כתר צום ערד מיט א שוידערליכער בזיון, ווען בלעטער רייסן זיך פון איהר.
די רוצחים האבן דאן צאמגענומען אלע ספרי תורה, אזוי פול ווי פערציג אין צאל, און פולע ספרי קודש, און עס באגאסען מיט נפט און בענזין און זיי פארברענט, ה"י, דערנאך האבן זיי אינטער געצינדען די שוהל, און איהר שווער געשעדיגט.
דער ביהמ"ד נאכן פאגראם ווען דער שוידערליכער פאגראם האט זיך געענדיגט, האט זיך ארויס געשטעלט די שוידערליכער בילד, דער הייליגער כתר וואס איז איבער טויזענט יאר ערליך אפגעהיטן געווארן, איז נעלם געווארן, ווארשיינליך איז עס פארברענט געווארן צווישן אלע ספרי תורה, א שווער טרויער האט ארום גענומען די קהילה בפרט און פולע אידן איבער די וועלט בכלל הערנדיג די שווערע פארלוסט.
די שמועות איז שפעטער נתברר געווארן אלס נישט ריכטיג, עס איז געווען א קלוג שטיקל פון די ארטיגע ראשי הקהילה, צי פארשפריטען אזוינע שמועות און אזוי ארום זאלן די אראבער נישט זוכן מער צי שעדיגן די כתר.
דער אמת איז אז דער כתר האט איבער געלעבט, לויט איין גירסה, אינמיטן די שווערע פאגראם האט דער שמש פון שוהל, ר' אשר בגדאדי ז"ל, זיך הערויאיש אריינגעכאפט אין די ברענעדיגע שוהל און ארויס געראטעוועט דער כתר, אנדערע זאגן אז די רב,
חכם משה טוויל זצ"ל האט שוין עטליכע טעג איידער די פרעות שמעקענדיג וואס גייט געשעהן באהאלטן די כתר.
די ציונים האבן דאן פארלייגט שווערע כוחות אז די כתר זאל אנקומען צי זייער באזיס, איינער פון די ראשי הציונים איז דאן געווען דער שפעטערדיגער פרעזידענט י. בן צבי שר"י, האט געלייגט גאר גרויס געוויכט עס צי באקומען, נישט די הייליגקייט פונעם כתר האט איהם געצויגען, פארשטייט זיך, נאר צי האבן אין באזיס אלטע אידישע כת"י פון תנ"ך וועט זיי מער געבן א אידישער אנשטעל… און נאך דערצוה אז עס קומט ארגיניעל פון אר"י, ער האט שוין פריער שטארק געוואלט גנב'נען דעהם כתר, נאך אין די למספרם יאר פון 1943 האט ער געשיקט א בחור'ל א יליד סוריה, זאל זך אריינכאפן צי סוריה און ארויס גנב'נען די כתר, דער בחור'ל מיטן נאמען יצחק שמוש, האט נאך געדענקט ווי הייליג דער כתר איז, און די קללה וואס איז אריינגעשריבען אין כתר אויף ווער עס גנב'עט עס האט באשלאסן עס צי בעטן שיינערהייט און נישט גנב'נען.
ווען ער איז אנגעקומען צי ארם צובה און ער האט געבעטן רי רבנים זאלן איהם געבן די כתר, זייענדיג מסביר אז דער בעסטע פלאץ דערפאר איז אר"י, האבן זיי איהם קאטאגאריש אפגעזאגט.
געווען אבער אזעלכע יונגע בחורים'לעך דארט וואס זענען נעבעך געווען גאר שטארק פארכאפט צי ציונית, און זיי האבן איהם ציגעזאגט עס צי ברענגן, זיי האבן איהם געזאגט אז ווען ער וועט שוין זיין אויפן באן וועלן זיי איהם דאס ברענגן אין א רענצל, שמוש האט אבער נישט מסכים געווען, מורא האבענדיג פון די קללה.
ווען שמוש איז צוריק געקומען צי בן צבי און איהם פארציילט די התלשלות העניינים, האט ער געענטפערט, "א שאד איך האב געשיקט א גראדער מענטש"...
יעצט, ווען עס איז קלאר געווארן אז דער כתר האט איבער געלעבט די פרעות, איז אבער געווען א שטארקע מיסטעריע ווי למעשה עס ליגט, די ציונים ובראשם בן צבי וואס איז שוין געווארן דער פרעזידענט האבן געלייגט שטארקע דרוק אויף די אידן פון ארם צובה און זייערע קהילות איבער די וועלט זאלן ברענגן די כתר צי אר"י.
אזוי אויך האט דער ספרדי'שער רה"ר פארשפרייט א רוף צי די סירישע אידן זאלן ברענגן די כתר צי אר"י, ציזאגענדיג אז די קללה וועט נישט שאדן.
וואס איז יענע יארן געווען מיטן כתר איז א מיסטעריע עד היום הזה, צען יאר דערויף, אין יאר תשי"ח, איז געווען א איד אין ארם צובה וואס האט געהאט איראנישע בירגערשאפט, און ער איז פארטריבען געווארן דערפאר פון סוריה, דער רב הרב טוויל מיט די אנדערע רבנים, זעענדיג אז די מצב מיט די אראבישע שכנים ווערט שווערער, און דער כתר קען מער נישט דארט בלייבען, האבן זיי באשלאסן אז עס איז צייט צי שיקן די כתר צי אר"י, און זיי האבן עס געשיקט מיט יענעם, דאס ארויס טראגען דער כתר איז געווען פארבינדען מיט מסירת נפש, ווארום ווען מען וואלט ווען איהם געכאפט וואלטן זיי איהם געקענט מארדען, ה"י, און דערפאר האר ער די כתר אויפן וועג באהאלטן איינגעוויקעלט אין סחורה אין א וואש מאשין, אנגעפילט מיט זעק צוויבל און רייז, ער איז קודם געפארן צי טערקיי, און דערנאך צי אר"י.
די כתר האט ער קודם געווען אין די שטוב פון א מזרח'יסטישער אקטיוויסט, און עטליכע וואכן נאך עס איז אנגעקומען צי אר"י איז עס אנגעקומען צי די הענט פונעם פרעזידענט בן צבי, ווען ער האט עס ארויס גענומען, האט ער צי זיין איבערראשונג געזעהן אז דער כתר הייבט זיך אן פון די תוכחה! אין פרשת כי תבא, די גאנצע חלק ביז דארט, ציזאמען מיט די הקדמה, האט געפעלט, און נאך שפעטערדיגע חלקים, פון די 487 דפים וואס עס איז דארט געווען, איז יעצט געווען נאר 294.
דרייסיג יאר איז דער כתר געווען ביי א אינסיטיוט וואס באלאנגט פאר בן צבי, מיטן נאמען מכון בן צבי, און דערנאך איז עס אריבער געלייגט געווארן צי די איזרעלי נאציאנאלער מוזעאום, ווי עס איז נאך דארט ביז היינט.
***
דאס איז די מעשה לויט די אפיציעלע ווערסיע פון מדנ"י, אז די ארם צובה קהילה האבן פרייוויליג געגעבן דער כתר פאר מדנ"י, פארהוילענדיג זיך פון די הימל שרייענדע קשיות, ווי אזוי קען דען זיין אז די קהילה פון ארם צובה, וואס געהאלטן דער כתר פאר אזוי הייליג און טייער, און עס פאר זעקס הונדערט יאר אפגעהיטן ווי די שווארץ אפל פון אויג, האט מסכים געווען עס צי אוועק געבן אין די הענט פון א פורק עול? קען דען זיין אז די רבנים האבן מסכים געווען אז דער כתר וואס איז טויזענט יאר געווען אין א ביהמ"ד, זאל פון יעצט זיין אין עפעס א פרייע אינסטיטיוט?
א געוויסער אידישער זשורנאליסט און שרייבער מיטן נאמען
מתי פרידמאן האט ארויס געגעבן א גאנצער ספר ווי ער דעקט אויף דער גאנצער אמת, אז די רבנים האבן פארשטייט זיך נישט געוואלט איבער געבן די כתר אין די הענט פון די מדינה, נאר זיי האבן עס געשיקט מיטן ציהל אז עס זאל אנקומען צי די ארטיגע רבנים, אבער ווען דער איד האט עס געטראגן קודם קיין טערקיי האט איהם שוין דארט אפגעווארט א פארשטייער פון די מדינה צי לייגען דרוק אז ער זאל עס איבער געבן פאר די מדינה, און ווען ער איז אנגעקומען צי די מדינה, האט איהם א מדנ"י פארשטייער גלייך אפגעווארט און איהם איבער גערעדט אז דער כתר באלאנגט פאר אלע אידן און נישט פאר א ספעציפישע קהילה, און ווער דען איז די פארשטייער פון אלוועלטליכע אידנטוהם אויב נישט מדנ"י… און ווען די פארשטייער פון די רבנים זענען געקומען אפווארטן די כתר איז שוין נישט געווען אויף וואס, דער כתר איז שוין איבער געגעבן געווארן פאר די מדנ"י פארשטייער.
פרידמאן ציזאמען מיט א ארם צובה אפשטאמיגער איד מיטן נאמען
עזרא קאסאן, האבן געלייגט די הענט אויף א דאקומענטן פון א גאר געהיימער משפט וואס די ארם צובה רבנים האבן אנגעקלאגט בן צבי אין די ראבינאט בית הדין, מיט די טענה אז זיי האבן געשיקט דער כתר מיטן איד אז ער זאל דאס איבער געבן פאר די רבנים אין אר"י, און נישט פאר די מדינה, דער איד וואס האט עס ארויף געשמוגעלט פון זיין זייט האט גע'טענה'ט אז מען האט איהם נישט געזאגט בכלל וואס צי טון דערמיט, און די אפציע איז געווען אין זיין האנט, און די מדינה האט גע'טענה'ט אז דער כתר באלאנגט פאר די אלוועלטליכע אידנטוהם און נישט נאר פאר די ארם צובה קהילה, ממילא באלאנגט עס פאר די מדינה וואס פארטרעט די אלוועלטליכע אידנטוהם…
די בית הדין האט נישט געקענט ארויס קומען מיט א אורטייל, און זיי האבן ארויף געצווינגען א פשרה אז איבער די כתר וועלן זיין אפוטרופסים בשותפות די מדינה, דער רה"ר, און די ארם צובה קהילה, אבער עס וועט דארפן ליגען נאר אין די בן צבי אינסטיטיוט, - אויב אזוי מיט וואס הייסט עס אז ליגט אינטער די אפוטרופסות פון די אר"צ קהילה? פרעג מיר נישט -
א קינד פון דער שמוגלער האט לעצטנס פארציילט פאר פרידמן אז דער כתר האט זיין טאטע בכלל ארויף געברענגט פון זיין אייגען ווילן, און בכלל איז זיין טאטע געווען דער וואס האט דאס געראטעוועט פון די פלאמען, ממילא איז אין זיין האנט געווען צי טוהן וואס ער האט געוואלט…
דער סוף חמשת חומשי תורה אינעם כתר עס איז קאמיש ביז גאר, אז דורכאויס די לאנגע רייכע היסטאריע פון דער הייליגער כתר, און דורכאויס אלע איהרע וואנדערונגען וואס זי איז דורך, איז זי אלע מאל געווען אין הייליגע הענט, אויסער, די צוויי מאל וואס זי איז געווען אין ירושלים, די ערשטע מאל פאר טויזענט יאר צוריק, ווען עס איז געווען אין די הענט פון די קראים, און טויזענט יאר שפעטער ווען עס איז אין די הענט פון ממשיכי דרכם…
[align=center]די קאנטערווערסיע ענדיגט זיך נישט דא, בעסער געזאגט, עס הייבט זיך נאר דא אן, ווארט מיט שפאנונג.[/align]
א דאנג פאר ידידנו הרב 'חוקר', פארן ארויס העלפן מיט צישטעלן א טייל אינפארמאציע