בוכארישע אידן
די אחראים: יאנאש,אחראי,געלעגער
- מיין שטעלונג
- שר האלף
- תגובות: 1563
- זיך איינגעשריבן אום: דינסטאג אוגוסט 04, 2015 5:58 pm
- לאקאציע: אין מוח
בוכארישע אידן
ס'איז מיר אויסגעקומען צו שמועסן מיט א בוכארישער אידל פון קווינס, און ס'וועט זיין אינטערעסאנט מיטצוטיילן פארן עולם זייער היסטאריע און לעבנסשטייגער. איך האב אויך גענומען פרטים פון די העברעאישע און ענגלישע וויקיפידיע.
אידן וואוינען שוין אין בוכארא (היינטיגע אוזבעקיסטאן. אויך נאמען פון ריזיגע שטאט אין אוזבעקיסטאן וואו טויזענטער אידן האבן געוואוינט) זינטן ערשטן חורבן בית המקדש, פון די עשרת השבטים - לויט מיין בוכארישן קוואל. מיט די יארן האבן זיך די אידן זייער שטארק פארשפרייט אין אוזבעקיסטאן, אבער זענען געוווען זייער אפגעזונדערט פון די איבריגע, אידישע אייראפעאישע וועלט, און דעריבער איז זייער אידישקייט זייער געפאלן.
אום תקנ"ג איז אנגעקומען אהין א שד"ר פון ארץ ישראל, רבי יוסף ממן זצ"ל (יליד מאראקא) וועלכער האט געזעהן דעם שוואכן אידישקייט מצב און באשלאסן דארט צו בלייבן וואוינען. ער האט שטארק ארויפגעברענגט די קהילה אין אידישקייט.
דער נוסח התפילה וכו' פלעגט זיין אויפן איראנער שטייגער וואס די פערסישע אידן האבן מקבל געווען פון ר' סעדי' גאון. למעשה האט דער ר' יוסף ממן גע'טענה'ט אז זיי זענען נישט פון די עשרת השבטים, נאר זענען פון די שפאניע אנקומענדיג אהין נאך גירוש שפאניע! ר' יוסף האט דעריבער איינגעפירט אז מען זאל אנהייבן דאווענען נוסח ספרד. א צווייטער תימ'נער רב ר' זכרי' מצליח האט יא גע'טענה'ט אז זיי קומען פון די עשרת השבטים און געהייסן בלייבן דאועונען אויפן אלטן נוסח.
עס זענען דא סברות צו ר' יוסף ממן האט טאקע געהאלטן אז זיי שטאמען פון די גולי שפאניע, צו ער האט עס פשוט געטוהן זיי נענטער צו ברענגן צו די אייראפעאישע אידן, און דערמיט פארזיכערן זייער אידישקייט אינעם עתיד. דאס איז אמאל זיכער אז מיטן שאפן די גרויסע מחלוקה, האט ער זיי זיכער נענטער געברענגט צו די אייראפעאישע אידן וואו אין יעדן שטאט וואו אפילו צוויי אידן האבן געוואוינט איז געווען א מחלוקת...
אום תר"פ האט רוסלאנד אנגעשלאסן בוכארא אינעם סאוויעטישן פארבאנד, און אידישקייט האט אנגעהויבן ווערן זייער שווער. אפילו פארדעם האבן זיי זייער געליטן פון די מוסלמענער, און איצט האבן זיי געליטן פון ביידע - די מוסלמענער און די סאוויעטן. די סאוויעטישע טעראר האט אויך צוריק אראפגעברענגט די אידישקייט שטאפלן אין בוכארא, און עווענטועל, ווען דער אייזערנער פאהאנג איז געפאלן, אין די שפעטע תש"מ יארן און זיי האבן אנגעהויבן ארויסצוקומען מאסנווייז פון בוכארא קיין ארץ ישראל און קיין ניו יארק זענען זיי געוווען זייער אומ-רעליגיעז, הגם זיי האבן געהאלטן געוויסע אידישע און בוכארי-דישע מנהגים.
בשעת און נאך די מלחמה זענען פילע אידן פון פוילן אנטלאפן קיין אוזבעקיסטאן און זיך דארט אויסבאהאלטן בשעת די מלחמה. די אידן האבן אויך זיך זייער געדארפט מוטשען מיט אידישקייט אונטער די סאוויעטישע נעגל. איין באקאנטער איז געווען ר' יום טוב ערליך וועלכער האט זיך אויפגעהאלטן ביי - און נאך די מלחמה אין סאמארקאנד, א שטאט נישט ווייט פון בוכארא. אויך זיין חבר, מר. פאטאש האט געהאט דעם נסיון חתונה צו האבן מיט א גוי'טע אין אוזבעקיסטאן (כ'ווייס נישט צו ער איז אויך געווען אין סאמארקאנד), און יום טוב ערליך הייבט אן זיין וועלט-בארימטן ניגון "יאקאב" מיט די ווערטער "אין אוזבעקיסטאן, אויף די בערג פון די דזשאן, ביים גרעניץ פון אינדיע און אפגאניסטאן". (אוזבעקיסטאן האט היינט צוטאגס נישט קיין גרעניץ מיט אינדיע. מעגליך אז אמאל האט עס יא געהאט).
היינט וואוינען טויזענטער בוכארישע אידן אין קווינס אין די געגענט פון פארעסט היללס און ארום (קיו גארדענס, קיו גארדענס הילס, ריגא פארק, דזשאמעיקא וכו'). ווי געשריבן זענען זיי געווען זייער שוואך אין אידישקייט. היינט ב"ה קערן זיך פילע פון זיי צוריק צו ערליכע אידישקייט, פילע שיקן שוין די קינדער אין פרומע ישיבות ארום די וועלט - א שטייגער ווי דער בוכארישע מיט וועמען איך האב גערעדט.
רעדנדיג איבער די פארשווענדערישע חתונות אין די בוכארישע וועלט (איבער וואס עס איז ערשינען לענגערן ארטיקל אינעם פסח ביילאגע אין דער בלאט תשע"ו) רעדט ער זיך אויך אפ געפערליך דערויף, און ער באטאנט אז יעדער איינער אין די קהילה עסט זיך דערויף אבער עס איז נישט דא קיינער וואס טוט דערוועגן. וואס יא, זאגט ער מיר אז די מער פרומע, די אינגווארג וואס ווערט מער רעליגיעז, זענען נישט אינטערעסירט אין די סארט חתונות, און מאכן יא פשוט'ע חתונות.
אנדערש ווי די אשכנז'ישע אידן, געבן זיי נאר נעמען וואס ווערט דערמאנט אין די תורה. און מער ווייניגער געבן זיי די נעמען וואס שטייט די וואך אין די סדרה אדער איבער וועמען מען איז יעצט עוסק. למשל, אלע קינדער וואס ווערן געבוירן אום אדר הייסן אדער מרדכי אדער אסתר...
נאך א זאך. דער ר' יוסף ממן האט געהאט אן אייניקל וואס האט געהייסן ר' שלמה מוסאאיף, וועלכער איז געווען א שטיקל רב אין בוכארא און האט שפעטער געגרינדעט דעם "שכונת הבוכארים" אין ירושלים. ער האט געהאט עטליכע קינדער, און פון זיינע אייניקלעך זענען היינט דא פילע דיימאנד סוחרים אין ארץ ישראל און אין אייראפע, ליידער שוואכע אידן אדער קיין אידן בכלל.
אידן וואוינען שוין אין בוכארא (היינטיגע אוזבעקיסטאן. אויך נאמען פון ריזיגע שטאט אין אוזבעקיסטאן וואו טויזענטער אידן האבן געוואוינט) זינטן ערשטן חורבן בית המקדש, פון די עשרת השבטים - לויט מיין בוכארישן קוואל. מיט די יארן האבן זיך די אידן זייער שטארק פארשפרייט אין אוזבעקיסטאן, אבער זענען געוווען זייער אפגעזונדערט פון די איבריגע, אידישע אייראפעאישע וועלט, און דעריבער איז זייער אידישקייט זייער געפאלן.
אום תקנ"ג איז אנגעקומען אהין א שד"ר פון ארץ ישראל, רבי יוסף ממן זצ"ל (יליד מאראקא) וועלכער האט געזעהן דעם שוואכן אידישקייט מצב און באשלאסן דארט צו בלייבן וואוינען. ער האט שטארק ארויפגעברענגט די קהילה אין אידישקייט.
דער נוסח התפילה וכו' פלעגט זיין אויפן איראנער שטייגער וואס די פערסישע אידן האבן מקבל געווען פון ר' סעדי' גאון. למעשה האט דער ר' יוסף ממן גע'טענה'ט אז זיי זענען נישט פון די עשרת השבטים, נאר זענען פון די שפאניע אנקומענדיג אהין נאך גירוש שפאניע! ר' יוסף האט דעריבער איינגעפירט אז מען זאל אנהייבן דאווענען נוסח ספרד. א צווייטער תימ'נער רב ר' זכרי' מצליח האט יא גע'טענה'ט אז זיי קומען פון די עשרת השבטים און געהייסן בלייבן דאועונען אויפן אלטן נוסח.
עס זענען דא סברות צו ר' יוסף ממן האט טאקע געהאלטן אז זיי שטאמען פון די גולי שפאניע, צו ער האט עס פשוט געטוהן זיי נענטער צו ברענגן צו די אייראפעאישע אידן, און דערמיט פארזיכערן זייער אידישקייט אינעם עתיד. דאס איז אמאל זיכער אז מיטן שאפן די גרויסע מחלוקה, האט ער זיי זיכער נענטער געברענגט צו די אייראפעאישע אידן וואו אין יעדן שטאט וואו אפילו צוויי אידן האבן געוואוינט איז געווען א מחלוקת...
אום תר"פ האט רוסלאנד אנגעשלאסן בוכארא אינעם סאוויעטישן פארבאנד, און אידישקייט האט אנגעהויבן ווערן זייער שווער. אפילו פארדעם האבן זיי זייער געליטן פון די מוסלמענער, און איצט האבן זיי געליטן פון ביידע - די מוסלמענער און די סאוויעטן. די סאוויעטישע טעראר האט אויך צוריק אראפגעברענגט די אידישקייט שטאפלן אין בוכארא, און עווענטועל, ווען דער אייזערנער פאהאנג איז געפאלן, אין די שפעטע תש"מ יארן און זיי האבן אנגעהויבן ארויסצוקומען מאסנווייז פון בוכארא קיין ארץ ישראל און קיין ניו יארק זענען זיי געוווען זייער אומ-רעליגיעז, הגם זיי האבן געהאלטן געוויסע אידישע און בוכארי-דישע מנהגים.
בשעת און נאך די מלחמה זענען פילע אידן פון פוילן אנטלאפן קיין אוזבעקיסטאן און זיך דארט אויסבאהאלטן בשעת די מלחמה. די אידן האבן אויך זיך זייער געדארפט מוטשען מיט אידישקייט אונטער די סאוויעטישע נעגל. איין באקאנטער איז געווען ר' יום טוב ערליך וועלכער האט זיך אויפגעהאלטן ביי - און נאך די מלחמה אין סאמארקאנד, א שטאט נישט ווייט פון בוכארא. אויך זיין חבר, מר. פאטאש האט געהאט דעם נסיון חתונה צו האבן מיט א גוי'טע אין אוזבעקיסטאן (כ'ווייס נישט צו ער איז אויך געווען אין סאמארקאנד), און יום טוב ערליך הייבט אן זיין וועלט-בארימטן ניגון "יאקאב" מיט די ווערטער "אין אוזבעקיסטאן, אויף די בערג פון די דזשאן, ביים גרעניץ פון אינדיע און אפגאניסטאן". (אוזבעקיסטאן האט היינט צוטאגס נישט קיין גרעניץ מיט אינדיע. מעגליך אז אמאל האט עס יא געהאט).
היינט וואוינען טויזענטער בוכארישע אידן אין קווינס אין די געגענט פון פארעסט היללס און ארום (קיו גארדענס, קיו גארדענס הילס, ריגא פארק, דזשאמעיקא וכו'). ווי געשריבן זענען זיי געווען זייער שוואך אין אידישקייט. היינט ב"ה קערן זיך פילע פון זיי צוריק צו ערליכע אידישקייט, פילע שיקן שוין די קינדער אין פרומע ישיבות ארום די וועלט - א שטייגער ווי דער בוכארישע מיט וועמען איך האב גערעדט.
רעדנדיג איבער די פארשווענדערישע חתונות אין די בוכארישע וועלט (איבער וואס עס איז ערשינען לענגערן ארטיקל אינעם פסח ביילאגע אין דער בלאט תשע"ו) רעדט ער זיך אויך אפ געפערליך דערויף, און ער באטאנט אז יעדער איינער אין די קהילה עסט זיך דערויף אבער עס איז נישט דא קיינער וואס טוט דערוועגן. וואס יא, זאגט ער מיר אז די מער פרומע, די אינגווארג וואס ווערט מער רעליגיעז, זענען נישט אינטערעסירט אין די סארט חתונות, און מאכן יא פשוט'ע חתונות.
אנדערש ווי די אשכנז'ישע אידן, געבן זיי נאר נעמען וואס ווערט דערמאנט אין די תורה. און מער ווייניגער געבן זיי די נעמען וואס שטייט די וואך אין די סדרה אדער איבער וועמען מען איז יעצט עוסק. למשל, אלע קינדער וואס ווערן געבוירן אום אדר הייסן אדער מרדכי אדער אסתר...
נאך א זאך. דער ר' יוסף ממן האט געהאט אן אייניקל וואס האט געהייסן ר' שלמה מוסאאיף, וועלכער איז געווען א שטיקל רב אין בוכארא און האט שפעטער געגרינדעט דעם "שכונת הבוכארים" אין ירושלים. ער האט געהאט עטליכע קינדער, און פון זיינע אייניקלעך זענען היינט דא פילע דיימאנד סוחרים אין ארץ ישראל און אין אייראפע, ליידער שוואכע אידן אדער קיין אידן בכלל.
- בערל קראקאווער
- שר האלף
- תגובות: 1558
- זיך איינגעשריבן אום: דינסטאג מאי 17, 2016 1:18 pm
- לאקאציע: בעקבתא דמשיחא
זייער שיין באשריבן
אין ביכל ''סאמארקאנד'' פון הלל זאלצמאן - א ליובאוויטשער חסיד וועלכער האט פארבראכט דארטן אונטער קאמיוניזים, רעדט ער אסאך ארום פון די בוכארער אידן, מיט וועם ער האט זיך דארט באקענט.
געווען גאנץ א פשוט'ער עולם, אבער האבן פארמאגט אסאך חשובע מסירת נפש אידן, עיין שם ותמצא נחת..
א ייש''כ פאר די שיינע באשרייבונג.
אין ביכל ''סאמארקאנד'' פון הלל זאלצמאן - א ליובאוויטשער חסיד וועלכער האט פארבראכט דארטן אונטער קאמיוניזים, רעדט ער אסאך ארום פון די בוכארער אידן, מיט וועם ער האט זיך דארט באקענט.
געווען גאנץ א פשוט'ער עולם, אבער האבן פארמאגט אסאך חשובע מסירת נפש אידן, עיין שם ותמצא נחת..
א ייש''כ פאר די שיינע באשרייבונג.
ראש הקהל
הויפט געווינער - שרייבעריי פארמעסט תשע''ז
הויפט געווינער - שרייבעריי פארמעסט תשע''ז
בקראקא אין אומרים ׳תתננו׳ ובאונגארן אין אומרים ׳הבינינו׳
יש"כ 'מיין שטעלונג' פאר די אינטערעסאנטע אינפארמאציע איבער די היסטאריע פון די בוכארישע אידן. איך האב נאר געוואלט קאמענטירן וואס איר האט געשריבן איבער "יאקאב".
אין אוזבעקיסטאן,
אויף די בערג פון דידשאן,
ביים גרעניץ פון אינדיע און אפגאניסטאן.
די שטאט סאמארקאנד געפינט זיך אין מזרח אוזבעקיסטאן, נישט ווייט פון די גרעניץ מיט טאדזשיקיסטאן און איר עיר הבירה 'דידשאן' (Dushanbe). נעבן די הויפט שטאט דידשאן לויפן די הויכע אלאי-זאראפשאן בערג וואס ציען זיך דורך צפון טאדזשיקיסטאן, פון די שכנות'דיגע קירגיסטאן אויף צפון-מזרח ביז אריין אין אוזבעקיסטאן אויף מערב זייט.
טאדזשיקיסטאן גרעניצט זיך אויף דרום מיט פאקיסטאן (וואס ר' יום טוב ערליך רופט אן אינדיע, דאן זענען ביידע געווען אונטער ענגלאנד) און אפגאניסטאן.
ערגעץ אין יענע בערגיגע געגנט אין מזרח אוזבעקיסטאן...
א דארף איז פארהאן,
וואס זעהט נישט קיין באן,
און ווען די לאקאלע טאדזשיקן האבן אינטערגעריקט דעם נסיון צו יעקב פאטאש ע"ה, האט דער העלדישער בחור געהויבן פיס און אנטלאפן...
און ווייט אויף די הויכע בערג, אין דער פינסטערע נאכט,
קריכט א מענטש דארט אויסגעצויגען, מיט די אויגען צוגעמאכט,
ביי די זייטען טיפער אפגרונד, אויפן קרבן גרייט,
יעקב האט פאר זיי נישט מורא, און זיין הארץ איז פול מיט פרייד.
נאר איין וועג עס האט די תורה, און דאס איז דער וועג,
בעסער דארט צושמעטערט ווערן, און פון תורה נישט אוועק!
נישטא קיין זאך וואס קען אפשרעקן, דעם עהרליכען איד,
אז ער גייט נאר אין ג-ט'ס וועגן, גייט ג-ט מיט אים און ער היט!
מיין שטעלונג האט געשריבן:איין באקאנטער איז געווען ר' יום טוב ערליך וועלכער האט זיך אויפגעהאלטן ביי - און נאך די מלחמה אין סאמארקאנד, א שטאט נישט ווייט פון בוכארא. אויך זיין חבר, מר. פאטאש האט געהאט דעם נסיון חתונה צו האבן מיט א גוי'טע אין אוזבעקיסטאן (כ'ווייס נישט צו ער איז אויך געווען אין סאמארקאנד), און יום טוב ערליך הייבט אן זיין וועלט-בארימטן ניגון "יאקאב" מיט די ווערטער "אין אוזבעקיסטאן, אויף די בערג פון די דזשאן, ביים גרעניץ פון אינדיע און אפגאניסטאן". (אוזבעקיסטאן האט היינט צוטאגס נישט קיין גרעניץ מיט אינדיע. מעגליך אז אמאל האט עס יא געהאט).
אין אוזבעקיסטאן,
אויף די בערג פון דידשאן,
ביים גרעניץ פון אינדיע און אפגאניסטאן.
די שטאט סאמארקאנד געפינט זיך אין מזרח אוזבעקיסטאן, נישט ווייט פון די גרעניץ מיט טאדזשיקיסטאן און איר עיר הבירה 'דידשאן' (Dushanbe). נעבן די הויפט שטאט דידשאן לויפן די הויכע אלאי-זאראפשאן בערג וואס ציען זיך דורך צפון טאדזשיקיסטאן, פון די שכנות'דיגע קירגיסטאן אויף צפון-מזרח ביז אריין אין אוזבעקיסטאן אויף מערב זייט.
טאדזשיקיסטאן גרעניצט זיך אויף דרום מיט פאקיסטאן (וואס ר' יום טוב ערליך רופט אן אינדיע, דאן זענען ביידע געווען אונטער ענגלאנד) און אפגאניסטאן.
ערגעץ אין יענע בערגיגע געגנט אין מזרח אוזבעקיסטאן...
א דארף איז פארהאן,
וואס זעהט נישט קיין באן,
און ווען די לאקאלע טאדזשיקן האבן אינטערגעריקט דעם נסיון צו יעקב פאטאש ע"ה, האט דער העלדישער בחור געהויבן פיס און אנטלאפן...
און ווייט אויף די הויכע בערג, אין דער פינסטערע נאכט,
קריכט א מענטש דארט אויסגעצויגען, מיט די אויגען צוגעמאכט,
ביי די זייטען טיפער אפגרונד, אויפן קרבן גרייט,
יעקב האט פאר זיי נישט מורא, און זיין הארץ איז פול מיט פרייד.
נאר איין וועג עס האט די תורה, און דאס איז דער וועג,
בעסער דארט צושמעטערט ווערן, און פון תורה נישט אוועק!
נישטא קיין זאך וואס קען אפשרעקן, דעם עהרליכען איד,
אז ער גייט נאר אין ג-ט'ס וועגן, גייט ג-ט מיט אים און ער היט!
לעצט פארראכטן דורך מונאוויטש אום מיטוואך אקטאבער 25, 2017 7:13 pm, פארראכטן געווארן 3 מאל.
- מיין שטעלונג
- שר האלף
- תגובות: 1563
- זיך איינגעשריבן אום: דינסטאג אוגוסט 04, 2015 5:58 pm
- לאקאציע: אין מוח
-
- שר חמישים ומאתים
- תגובות: 422
- זיך איינגעשריבן אום: דאנערשטאג יולי 09, 2015 11:47 pm
Gorsky-Kavkazi
איך האב מיך לעצטנס באקענט מיט א בחור, ווען איך האב אים געפרעגט אויב ער איז בוכאריש זאגט ער ניין ער איז "קאפקאזי". ער זאגט מיר ער באקומט די שאלה אייביג, און גאר ווייניג האבען געהערט פון דעם. א שנעלע סירטש ביי רבינו גוגעל (פארשטייט זיך שלא בפניו...) זעב איך אז דאס איז אין אזערבידשאן. אינטערסאנט צו וויסען אויב דאס האט עפעס א שייכות בוכארא וואס דאס איז עפעס מער באקענט ביי אונס.
-
- שר האלפיים
- תגובות: 2909
- זיך איינגעשריבן אום: פרייטאג יוני 15, 2012 12:07 pm
- חושב מחשבות...
- שר האלפיים
- תגובות: 2818
- זיך איינגעשריבן אום: מיטוואך מארטש 16, 2016 9:25 pm
- לאקאציע: בין שמים לארץ
אושר עד האט געשריבן:איך האב מיך לעצטנס באקענט מיט א בחור, ווען איך האב אים געפרעגט אויב ער איז בוכאריש זאגט ער ניין ער איז "קאפקאזי". ער זאגט מיר ער באקומט די שאלה אייביג, און גאר ווייניג האבען געהערט פון דעם. א שנעלע סירטש ביי רבינו גוגעל (פארשטייט זיך שלא בפניו...) זעב איך אז דאס איז אין אזערבידשאן. אינטערסאנט צו וויסען אויב דאס האט עפעס א שייכות בוכארא וואס דאס איז עפעס מער באקענט ביי אונס.
ניין זיי האבען נישט קיין שייכות, זיי זענען נאר געווען נישט אזוי ווייט איינער פון צווייטען ,זיי האבען זיך נישט זייער ליב , די אזערבעזשאנער האלטען זיך מער בעסער פון די בוכאערער, די אזערבעזשאנער האבען ליידער ווייניגער שומרי תו״מ ,און זיי זענען מער און ברוקלין דאכציך זיי האבען א שוהל אויף אשעין פארקוועי ,דאקעגען די בוכרישע זענען זייער עהרליך און זיי האבען א גרויסע באזע און קווינס,למעשה האבען זיי א נאנטקייט און קולטור,
בערל קראקאווער האט געשריבן:זייער שיין באשריבן
אין ביכל ''סאמארקאנד'' פון הלל זאלצמאן - א ליובאוויטשער חסיד וועלכער האט פארבראכט דארטן אונטער קאמיוניזים, רעדט ער אסאך ארום פון די בוכארער אידן, מיט וועם ער האט זיך דארט באקענט.
געווען גאנץ א פשוט'ער עולם, אבער האבן פארמאגט אסאך חשובע מסירת נפש אידן, עיין שם ותמצא נחת..
א ייש''כ פאר די שיינע באשרייבונג.
ר' הלל איז דארטן געבליבן אין רוסלאנד נאך רוב חסידי חב"ד האבן מצליח געווען אוועק לויפן פון רוסלאנד אין די יארן תש"ו/תש"ז
אין די יארן פון די מלחמה האבן אסאך ליובאוויטשע חסידים מיט נאך אסאך אוועקגעלאפן צו סמרקנד (און טאשקענט און נאך שטעט אין אוזבעקיסטאן)
עס האט דאמאלט געהערשט א הונגער צוליב די מלחמה און אסאך האבן ל"ע ניט דורכגעמאכט.