ובכן, פון תקופת חז"ל ביז סוף תקופת הגאונים, האבן געלעבט די חכמי המסורה, ווער זענען דאס די חכמי המסורה?
איז אזוי, אונז עם הנבחר האבן זוכה געווען צי מקבל זיין די תורה דורך משה רבינו פונעם אייבירשטען בכבודו ובעצמו, יעדער איינציגסטער אות, און נקודה, און טעם, די פסוקים, און פרשיות, אלעס איז געשריבען געווארן עפ"י ציווי ה'.
אין די תורה איז דא פולע ווערטער וואס זענען חסירות ויתרות, ווי למשל, פנחס, קען מען שרייבן פינחס, ד.ה. א מלא, אדער פנחס ד.ה. חסר, אדער אהרן, קען מען שרייבען אהרן, חסר, אדער אהרון, מלא, (ביי אונזערע ספרים איז אלע מאל א חסר,) און אזוי פולע ווערטער, אדער קען שטיין קולות, און קלת, אדער אפשר קולת, מזוזות, דארע מזזות, וכו', אזוי אויך זענען דא ווערטער וואס די כתיב איז אנדערש פונעם קרי, אדער א קרי וואס איז נישט קיין כתיב אדער פארקערט, און זיי זענען אלע א הלכה למשה מסיני.
ווען די אידן זענען די ערשטע מאל געגאנגען אין גלות, ביי גלות בבל, ווען פולע ספרי תורה זענען פארלוירען געווארן, און חכמים זענען אומגעברענגט געווארן, האט זיך אנגעהויבען די ספיקות און צעמישעניש אין די אלע, און אזוי שרייבט דער
רד"ק, וזל"ק
"נראה כי בגלות הראשון אבדו הספרים ונטלטלו והחכמים יודע המקרא מתו ואנשי כנה"ג שהחזירו התורה ליושנה מצאו מחלוקת בספרים הנמצאים והלכו בהם אחרי הרוב לפי דעתם ובמקום שלא השיגה דעתם על הברור כתבו האחד ולא נקדו או כתבו מבחוץ ולא כתבו מבפנים או כתבו א' מבחוץ וא' מבפנים."
ספיקות זענען געווען ווייטער אויך, עס זענען געווען די ספיקות אין אלעס, אין חסרות ויתרות, אין חז"ל זעהן מיר שוין טאקע אז אנן לא בקיאין בחסרות ויתרות, אבער דאך האט מען אלע מאל פראבירט צי דערגיין די מערסטע וואס מען קען, אזוי אויך זענען געווען פולע ספיקות איבער געוויסע טעמים, אדער פסוקים ווי מען דארף אפשטעלן. און אין נקודות, ווי למשל אֶרֶץ, אדער אָרֶץ, וַיֹּאמֶר אדער וַיֹּאמַר , ספקות ווי זאגט מען מלעיל און ווי מלרע, און אין געוויסע ערטער ספקות אפילו גאנצע ווערטער.
א דוגמא איז וואס מען טרעפט אין חז"ל, אין מסכת סופרים זאגט ריש לקיש אז עס זענען געווען דריי ספרי תורה אין די הייליגע עזרה אין ביהמ"ק, אין איין ספר תורה וואס איז געווען אין די עזרה, איז געשטאנען במקום "
נערי בני ישראל" (משפטים) "
זאטוטי בני ישראל", און מען האט מכריע געווען לפי די אנדערע צוויי ס"ת וואס זענען געווען אין עזרה וואס דארט איז געשטאנען "נערי", און אזוי אויך אין איין ספר תורה איז געשטאנען "
מעון אלוקי קדם" און אין די אנדערע 2 זענען געשטאנען "
מעונה אלוקי קדם" (וזאת הברכה), און מען האט מכריע געווען ווי די צוויי, און נאך א ספק איז געווען צי עס דארף שטיין "
אחד עשר הוא" אדער "
אחד עשר היא", און מען האט עס מכריע געווען לפי רוב ס"ת.
נאך א משל איז די גמרא אין קידושין און אין נדרים וואס זאגט אז אין מערבא איז די פסוק פון "
ויאמר ה' אל משה הנה אנכי בא וגו'" געווען צעטיילט אין דריי פסוקים, און נאך משלים זענען פארהאן, ווי דער ס"ת פון ר' מאיר וואס עס איז געשטאנען "
כתנות אור" במקום "
כתנות עור".
אזוי אויך, די תורה איז געגעבן געווארן מיט פרשיות, דהיינו אז צווישן יעדער פרשה, דארף מען לאזן רווח א שיעור פון ניין אותיות, געוויסע פרשיות זענען פתיחות, דהיינו אז מען דארף לאזן א רווח מיט א צורה פון פתוחה, און געוויסע זענען סתומה, אז מען דארף לאזן רווח מיט א צורה פון א סתימה
(וואס די צורה איז, איז זעלבסט א מחלוקת ראשונים), א פרשה וואס מען האט נישט געלאזט קיין רווח, אדער א רווח וואס מען האט געלאזט ערגעץ ווי עס איז נישטא קיין פרשה, אדער א פתיחה וואס מען האט געמאכט א סתימה, אדער פארקערט איז פסול.
און דעהם איז אויך געפאלן פולע ספיקות במשך די יארן, ווי איז א פרשה, וועלכער איז א פתוחה, און וועלכער איז א סתומה.
די חכמי המסורה האט זיך שוין אנגעהויבען בתקופת אנשי כנסת הגדולה און האבן דורך געפארשט אין דורך גענישטערט, צי קלאר שטעלן, די חסרות ויתורת, די טעמים, פסוקים, די ניקוד, די פרשיות וצורתם, די סתומות ופתוחות, א ביישפיל ווי מען האט אויוון דערמאנט אז חז"ל האבן פעסט געשטעלט די נוסח לפי רוב ספרים, אזוי האבן זיי געטוהן צי בודק זיין אין אלטע ספרים, און אין די מסורות, וועלכער מסורה איז ריכטיג, א.א.וו.
[ווי ווייט מען קען זיך פארלאזען אויף מסורה קען מען זעהן פון די גמרא אין מס' נדה, ווי די גמרא זאגט אז די ווארט "
והנשא" איז א חסר, זאגט אבער תוס' אז ביי די מסורה איז עס יא א מלא "
והנושא", און מען טרעפט עטליכע מאל ווי די מסורה איז חולק אויף חז"ל, תוס' צייכענט צי צי די גמרא אין שבת נ"ה ע"ב אז די ווארט "
מעבירם" איז א חסר - עס פעלט די לעצטע י', און לפי אונזער מסורה איז עס יא א מלא - "
מעבירים", תוס' דארט אין שבת ברענגט נאך א משל פון א ירושלמי ווי די ירושלמי איז גורס אויף שמשון הגבור "
והוא שפט את ישראל ארבעים שנה", און די ירושלמי זאגט: "
מלמד שהיו פלשתים יראים ממנו כ' שנה אחר מותו כמו בחייו", אבער ביי אוזער מסורה שטייט ביי די פסוק "
עשרים שנה".
תוס' ביי די אלע פלעצער בלייבט ביי די הכרעה לפי עס שטייט אין אונזער מסורה, קעגן די גמרא און אזוי אויך זאגט דער
רשב"א אין
תשו' המיוחסות לרמב"ן תשו' רל"ב, ער לייגט נאר צי אז ווען חז"ל דרש'נען עפעס פון א חסר ומלא, קען מען נישט טוישען פון חז"ל ווייל דאס איז זיכער ריכטיג, ובפשטות ווייל אונזער מסורה גייט שוין צוריק לימי חז"ל ובפשטות איז געווען א מחלוקת אין דעם, און די דעמאלטיגע חכמי המסורה האבן אנדערש געהאלטן.]
אזוי אויך האבן זיי דורך גענישטערט צי מברר זיין די ריכטיגע מבטא פון ווערטער, די צורת הנקודות, און זיי האבן אויך געשריבען סימני מסורה.
געווען זענען צוויי קבוצות פון חכמי המסורה בתקופת הסבוראים והגאונים, גערופען אלס
מדינחאי ומערבאי, מדינחאי = חכמי בבל, מערבאי =חכמי טבריה אשר במערב - אר"י.
חכמי הבבליים
געווען זענען די בבלי'שע חכמים, וואס האבן געהאט אן אייגענארטיגער מהלך אין די אלע זאכן, ווי למשל זענען זייערע צורת הנקודות געווען אינגאנצן א אנדער צורה ווי וואס מיר קענען, מיט אנדערע נעמען. זייערע נקודות זענען געשריבען געווארן העכער פון די אות, ווי פאלגענד.
= קמ"ץ.
= פת"ח.
= ציר"י.
= חירי"ק.
= שירי"ק.
= חול"ם.
בֿ = שו"א.
א כתב יד פון א משניות געשריבען מיט די ניקוד הבבליניקוד 'ארצישראלי'
אזוי אויך זענען געווען א קלענערע קבוצה אין ארץ ישראל, די קבוצה איז באקאנט געווארן נאר נאך וואס מען האט געטראפן כת"י מיט זייערע נקודות אין די קאירא גניזה, און אין ראשונים טרעפט מען גארנישט אויף זיי, ממילא קען מען נישט וויסן ווער זיי זענען באמת געווען, און צי זיי זענען בכלל געווען ערליכע אידן, דאס דארף מען קוקן לויט וואס עס שטייט אין די בריוון פון זיי וואס מען האט געטראפ אין די גניזה, זיי האבן געהאט א אייגענארטיג נקודות, זייערע נקודות איז אויך געווען געשריבען העכער די אותיות.
= קמ"ץ.
- פת"ח.
= ציר"י.
= סגו"ל.
= שו"א.
= חול"ם.
= חירי"ק.
= שירו"ק.
אזוי אויך איז נישט באוויסט צי זיי האבן בכלל עוסק געווען אין אנדערע עניינים פון מסורה.
חכמי טבריה
דערנאך זענען געווען די חכמי טבריה, וואס זייערע מהלך איז אנגענומען געווארן אינגאנצן, דורך אלע גאונים און ראשונים, און ס'איז מוכרע געווארן הלכה ווי זיי, למשל זייערע נקודות זענען וואס מיר ניצען עד היום, און אזוי אויך אין אלע אויבן דערמאנטע עניינים.
און אזוי שרייבט דער הייליגער אבן עזרא
"חכמי טבריה הם העיקר, כי מהם היו אנשי המסורת ואנחנו מהם קיבלנו כל הניקוד"
ביי די חכמי טבריה זענען געווען בעיקר געווען די חכמים פון צוויי משפחות,
משפחת בן אשר, און
משפחת בן נפתלי.
צווישן די צוויי משפחות זענען אויך געווען עטליכע מחלוקות, למשל די קרי פון ווארט "
יששכר", לויט משפ' בן נפתלי, וואס המפורסם שבהם איז געווען
רבי משה בן נפתלי, דארף מען דאס ליינען אזוי ווי עס שטייט, יששכר, און לויט בן אשר ליינט מען עס "ישכר", און נאך מחלוקות.
זעקס דורות זענען געווען ביי די חכמי משפחת בן אשר, זעקס דורות וואס האבן חוקר געווען לעמוד על טובו של המסורה, אין א אלטע מסורה ספר ווערט אויסגערעכנט די 6 דורות
אשר הזקן הדגול ז"ל, ואחריו היה בנו נחמיה ננפ"ש, ואחריו היה משה בן נחמיה, ואחריו היה אשר בנו, ואחריו משה בנו יעני (=כלומר) משה בן אשר, ואחריו היה אהרן בנו יעני בן משה. ודע כי זה אהרן בן משה בן אשר בן משה בן נחמיה בן אשר הזקן הגדול ז"ל היה אחרית השלשלת
די לעצטע אין די שלשת איז געווען
רב אהרן בן משה למשפחת בן אשר, ער איז געקומען צי די ריכטגע החלטה און הסכמה נאך אן ארבייט פון זעקס דורות אין אלע ברייט פארצווייגטע ספיקות.
בימיו - ערגעץ ווי אין ד' אלפים סוף ת"ר יארן - איז געשריבען געווארען - ווארשיינליך עפ"י דער בקשה פון רב אהרן - א גאנצער תנ"ך מיט א צורה פון א "מִצְחָף" דהיינו געבינדען ווי ספר, און נישט ווי א מגילה, עס איז געשריבען געווארן דורך
רב שלמה בן בויאעא, א אדם גדול לשעצמו און א סופר מומחה (אין די סט. פעטערבורג לייבערי איז דא א אוהר אלטער ספר תורה מיוחס צי איהם) מיט טינט אויף א טייערע קלף, און אין די כת"י האט רב אהרן בן אשר אריין געלייגט זיינע אלע מסקנות, ער האט געשריבען די נקודות, און די טעמים, און עטליכע מאל אריבער אויף דעהם כדי עס צי מגיה זיין, און פארראכטן ווי מען האט געדארפט, און ביי די זייט געשריבען די סימני המסורה, ווי למשל ווען די קרי איז אנדערש, ווי איז א נו"ן הפוכה, אדער אן אנדער אות הפוכה, און נאך פולע הערות מיט קורצע ר"ת וואס נאר ווער עס איז א בקי פארשטייט דערצוה, צי אויסשמועסן ווי נאך אין תנ"ך שטייט די ווארט, ווי פיל מאל, און נאך, למשל, ווען עס שטייט ציגעצייכענט א ל', מיינט עס אז א "לא", דהיינו אז עס איז נישטא נאך ערגעץ אין גאנץ תנ"ך ווי די ווארט שטייט, ווען עס שטייט א א', מיינט עס אז נאר נאכאיינמאל שטייט עס וכו', די געבינדענע תנ"ך האט ער גערופען "
כתר תורה".
און אט דאס טאקע איז די ספר שהגיהו בן אשר וואס דער הייליגער
רמב"ם שרייבט אז אלע פארלאזן זיך אויף איהם, און אז די הלכה איז ווי איהם, און לויט דעהם האט אויך דער הייליגער רמב"ם געשריבען די הלכות ווי אזוי צי שרייבען א ס"ת.
אויך דער
רמ"ה שרייבט אלע הלכות לויט דער כתר תורה פון בן אשר, וכן דער
מאירי (קרדיט: רב טקסט) און דער
רד"ק, און
רבי מנחם די-ליזאנו שרייבט אז עס איז כאילו עס איז ארויס א בת קול, אז ביי די מחלוקת צווישן בן-אשר און בן-נפתלי איז די הלכה ווי בן-אשר.
א אינטערסאנטע נקודה איז, אז ביי הל' ס"ת, דארט ווי די ראשונים זענען חולק ווי אזוי די צורות פון פרשיות פתוחות און סתומות דארפן אויסזעהן, שרייבט דער
רמ"א אין דרכי משה אז די עיקר להלכה איז ווי דער רמב"ם, ווייל ער האט געשריבען זיינע הלכות לפי אלטע ספרים (בן אשר וכנ"ל) און אזוי האט מען געטראפן אין די ספר תורה וואס עזרא הסופר האט געשריבען, און אין
תשו' מים רבים סי' נ"ד איז ער מסביר אז נישט נאר לגבי די צורת הפרשיות האט דער רמב"ם ציגעטראפן צי דער ס"ת פון עזרא, נאר אין אלע הלכות פון א ס"ת, ווייל דער ס"ת פון עזרא הסופר האט געשטימט הונדערט פראצענט מיט דער תנ"ך פון בן-אשר.
במשך די אנהייב תקופת הראשונים געפינען מיר נאך עטליכע מחלוקת, ווי למשל איז דא א מחלוקת צי "
טוטפות" איז מלא אדער חסר, אזוי אויך טרעפט מען אז
רבינו אברהם מזונשהיים אין זיין ספר
ברוך שאמר האלט אז מען דארף מאכן א רווח פרשה אין תפילין נאך "
בחודש האביב" און פאר "
ויהי כי הקשה פרעה", דער
הגהת ברוך שאמר איז חולק ווייל אין רמב"ם שטייט נישט אזוי און די הלכה איז ווי די רמב"ם, אין
רש"י טרעפט מען אויך צוויי מאל שינויי נוסחאות ביי "
פילגשים" און ביי "
ביום כלות משה" ועי'
אוהחה"ק שם, אזוי אויך אין
גליון הש"ס לרבי עקיבא איגר מס' שבת דף נ"ה, ברענגט ער פולע פסוקים שנפל בהם מחלוקת, אבער במשך די צייט האט זיך גאנץ כלל ישראל אנגהויבען פירן ווי אזוי מיר פירן זיך היינט, נאר איין מחלוקת איז פארבליבען ווי אזוי צי שרייבען די ווארט "
פצוע דכא" כספרים האשכנזים והתימנים אדער "
פצוע דכה", בפשטות איז די מחלוקת נישט וויסענדיג וואס עס שטייט אין כתר, אזוי אויך זענען דא פארשידענע שינויים במלא וחסר אין די ספרי תורה פון די תימנים.
