שורש המקור לשרטוט בספר תורה

[אדער יא]

אזוי ווי איך בין עוסק אין פארשידענע הגה ושיפור ספרי קודש בין איך אנגעקומען צו דעם סוגיא וואס מ'האמיר בס"ד אדורך געטוהן במשך די אשמורת הלילה - ליל שישי פ' ויקרא תשע"ח, וקויני שכוונתי אל האמת, ואדרבה מערקט אן אייער הבנה אין דעם סוגיא כדת של תורה

בס"ד נתחיל ללמוד לשם יחוד קוב"ה ושכי' בדחו"ר ורחו"ד ליח"ש יהבו"ה ע"י ההוא טמיר ונעלם ביחודא שלים בשם כל ישראל, ויהי נועם וגו'.

די גמ' מס' מגילה (טז:) לערנט ארויס פונעם פסוק "דברי שלום ואמת" אז מען ברויך משרטט זיין די מגילה 'כאמיתה של תורה', איז רש"י מפרש: כספר תורה עצמה, שרטוט הלכה למשה מסיני. זעהט מען קליפ און קלאר שיטת רש"י אז ער האלט שרטוט לספר תורה דארף זיין דאס איז אן הלכה למשה מסיני, לכאורה האט דאס רש"י גענומען פון דעם וואס מ'זעהט אז די גמרא כאפט אזוי אן פאר א פשיטות פון 'ספר תורה' ארויס צו לערנען לגבי 'מגילה', איז משמע ווייל די גמ' האט דאס אזוי מקבל געווען אלץ הלכה למשה מסיני, און די תורה ווערט דאך אנגערופן 'אמת' [אזוי ווי ס'שטייט דאס לשון אויף די תורה 'אמת קנה' (משלי כג, כג; ראה לקמן מירושלמי)] יעצט קען מען שוין דרש'נען גם לענין מגילה וואס שטייט אויך דאס ווארט 'ואמת' אז מען ברויך שרטוט.

קומט ר' עקיבא אייגער'ס נאגל אויף רש"י און צייכנט אן צו תוס' מס' מנחות לב: ד"ה הא מורידין, נא מצוה לשמוע דברי חכמים לאמיר א בליק טאהן, זאגט די הייליגע תוספות, איין מינוט קודם לאמיר זיך היימיש מאכן מיט די גמ', שטייט דא אזוי אין א ברייתא אז דער טעם פ"וו מען טאר נישט מאכן פון תפילין א מזוזה, דהיינו מ'וועט ארויס שניידן פרשת שמע והיה אם שמוע און שיין אריינלייגן אין מזוזה שיידעלע על מזזות ביתך, ווייל תפילין איז א גרעסערע קדושה ואין מורידין מקדושה חמורה לקדושה קלה, פרעגט די גמ' העט מ'ווען יא געמעגט מוריד זיין וואלט דאס כשר געווען אמער תפילין ברויך דאך שרטוט ? ענטפערט די גמרא ס'איז א מחלוקת תנאים אין דער ברייתא קומט אויס ווי די שיטה וואס האלט אז מזוזה ברויך אויך נישט קיין שרטוט, פירט די גמרא אויס: והלכתא תפילין לא בעי שרטוט, ומזוזה בעיא שרטוט (די טעם פון מזוזה איז לרש"י א לימוד פון כתיבה כתיבה, לתוס' הלכה למשה מסיני ואין להאריך).

יעצט קען מען גיין צום קשיא פון תוס'. ואם תאמר אפשר רעדט די ברייתא פון תפילין וואס מ'האט משרטט געווען ממילא איז שייך צו זאגן דעם טעם אז מען טאר נישט מאכן פון א תפילין א מזוזה וועגן אין מורידין ? ענטפערט תוס': אז ס'איז נישט געווען די סדר צו מאכן ליינס פאר "ספר תורה און תפילין" ווייל ע"פ דין דארף מען נישט, און ס'שטייט דאך אין ירושלמי מס' שבת אז יעדע זאך וואס מען איז נישט מחויב צו טוהן און מ'טוט דאס ווערט מען אנגערופן אן הדיוט. יעצט אזוי ווי תוס' האט דערמאנט בדרך אגב איבער שרטוט לגבי ס"ת אז מ'מאכט נישט, פרעגט תוס': די גמ' אין מגילה דרש'נט דאך אז מען ברויך משרטט זיין די מגילה "כאמיתה של תורה" מאי לאו אז דאס מיינט ווי רש"י זאגט קלאר פשט די ספר תורה, זאגט תוס' ניין "אמיתה של תורה" מיינט מען גאר די "מזוזה" וואס דאס ווערט אנגערופן 'אמיתה של תורה', וויבאלד עס ענטהאלט דער ענין פון קבלת עול מלכות שמים וואס דאס איז דער תכלית "אמיתה של תורה" צו מקבל זיין עומ"ש קומט אויס שי' התוס' אז מ'האמיר נישט קיין הלכה למשה מסיני אויף שרטוט צום ס"ת, לייגט אבער די רבינו תם זו אז משום מצות "זה קלי ואנוהו" איז יא הידור מצוה צו מאכן שרטוט אויפן ס"ת, ווייל דאס זעהט מען איז דאס א שיינקייט, משא"כ תפילין (וואס די גמ' בלייבט אז מ'ברויך נישט) וואס איז באדעקט מיט די בתים זעהט מען דאך דאס נישט אז נישט שייך התנאה לפניו במצוות. לאמיר צוריק גיין צום תוס' קשיא אז אפשר רעדט די ברייתא אז מ'האט משרטט געווען די תפילין, קענסט מיר נישט ענטפערן 'הדיוט ווייל איך וויל דאך שיין מאכן אלץ זה קלי ואנוהו, ניין ווייל תפילין איז מכוסה בעור איז נישט דא דער ענין. (אגב דערמאן איך זיך אז די ערשטע דרכי משה אין סי' ל"ב ברענגט פונעם מרדכי א סברא להיפך אז מ'זעהט ביים ביהמ"ק איז געווען דער מזבח הפנימי געמאכט פון ריין גאלד משא"כ די דרויסענדיגער, זעהט מען אז ווי גרויס דער ענין איז צו שיין מאכן דאס וואס מ'זעהט איז כ"ש וואס מ'זעהט נישט - דער פנים. און פארדעם שטייט טאקע ארויס אינעם טור און אין ב"י בשם הראשונים אז ווער ס'קען זיך נישט מצמצמם זיין צו שרייבן שיין גראד זאל יא משרטט זיין, און נאכמער אפי' ער קען שרייבן גראד נאר אזוי וועט עס זיין נאך שענער אדרבה זאל ער משרטט זיין, און ער ווערט נישט אנגערופן א הדיוט).

תוס' לייגט צו: אז פון ירושלמי אנהייב מס' מגילה (א:) איז דא א ראי' צו שי' רש"י, די לשון פונעם ירושלמי איז אזוי: ר' חלבו ר' יסא בשם ר' לעזר נאמר כאן 'דברי שלום ואמת' ונאמר להלן 'אמת קנה ואל תמכור' הרי היא כאמיתה של תורה מה זו צריכה סרטוט אף זו צריכה סרטוט. איז וויבאלד די ירושלמי שטעלט צו דעם פסוק 'אמת קנה' וואס דאס גייט ארויף אויפן גאנצן תורה און זאגט 'מה זו צריכה סרטוט' זעהט מען וואס 'אמיתה של תורה' איז טייטש, איז דאך ממש שיין שיטת רש"י. און די ריטב"א ביי אונז אין מס' מגילה ברענגט טאקע דעם רש"י און אז די ר"ת קריגט זיך, פרעגט ער אויפן ר"ת רש"י האט דאך מיט זיך א בפירוש'ע ירושלמי דער טייטש פון 'כאמיתה של תורה', נאך פרעגט ער פון א ירושלמי ווייטער, דאס איז זיין לשון פונעם אפפרעג: וליתא דהא אמרינן במכילתין בירושלמי (יב.) גבי ס"ת הלכה למשה מסיני שיהיו כותבין בדיו ובעורות ובסרגל (- דאס מיינט שרטוט), און ער ברענגט אויך א לשון המדרש וואס איז מוכח ווי שי' רש"י. [און אנהייב מס' סופרים שטייט אויך לגבי ס"ת "הלכה למשה מסיני שמסרגלין בקנה"].

שי' התוס' חזר'ט זיך איבער אין מס' סוטה מיט הוספות. דארט שטייט אין די גמ' (יז:) א דין אז די מגילת סוטה (וואס דאס איז די קללות וואס די כהן זאגט פאר און באשווערט די פרוי, שרייבט ער נאכדעם אראפ אויף קלף און מעקט עס אויס אין די מי המרים) מוז זיין געמאכט מיט שרטוט, ווייל אז נישט הייסט עס אן אגרת אין די תורה רופט אן דעם מגלה "בספר", זאגט רש"י: והלכה למשה מסיני שהספרים צריכין שרטוט. פרעגט תוס' פ"וו דארף די גמ' זאגן אז מ'דארף משרטט זיין וועגן ס'ווערט אנגערופן א ספר אפילו אן דעם, ס'איז דאך דא א דין אין מס' גיטין (ו:) אז מען טאר נישט שרייבן קיין שום פסוק אן שרטוט, ענטפערט תוס' אז אלץ יענע דין וואלט נישט די מגילת סוטה פסול געווען בדיעבד אויב מ'איז נישט משרטט (ווייל דער אלגעמיינער דין איז נאר לכתחילה וועגן כבוד הספר מ'זאל שרייבן שיין גראד, שו"ת רע"א סי' נ'), פארדעם דארף מען האבן די 'בספר' אז ס'איז פסול אפי' בדיעבד.

דער ר"ת זאגט אז דער דין פון מס' גיטין אז מ'דארף יעדע מאל משרטט זיין איז נאר שרטוט ארינגס און ארום פון די פיר זייטן פונעם קלף, און דאס איז גוט פארן ס"ת אויך - לשי' ר"ת אז ס"ת ברויך נישט שרטוט, נאר אלץ זה קלי ואנוהו מאכט מען שרטוט אויף יעדן שורה, [ר"ת אין גיטין איז מסביר אז דוקא איינער וואס קען נישט אויסרעכענען צו שרייבן גלייכע שורות, ווייל דער וואס קען איז נישט בארעכטיגט, ער ווערט אנגערופן א הדיוט] (יעצט פארשטיי מיר אז דאס איז אויך כוונת התוס' במס' מנחות הנ"ל) און אזוי אויך דאס וואס מיר פסק'נען והלכתא תפילין דארף נישט שרטוט מזוזה יא, מיינט אז מזוזה ברויך שרטוט אויף יעדן שורה. למעשה בלייבט שווער לויט שי' רבינו תם די גמ' פ"וו ברויך מען די מגילת סוטה משרטט זיין אלץ 'בספר' פונקט ווי א ס"ת איז גאנג די פיר זייטן זאל דאס אויך גענוג זיין.

יעצט לאמיר ארובער שפרייזן צו די פוסקים:

די רא"ש אנהייב הל' ס"ת (אות ב') ברענגט דעם מס' סופרים הנ"ל אז מען ברויך געהעריג מאכן שרטוט ביים שרייבן א ס"ת. און שפעטער (אות ז') ברענגט ער די מחלוקת פון רש"י ור"ת און זאגט אז דער ר"ת וועט איינזעצן דעם מס' סופרים אז ער מיינט צו זאגן שרטוט פון די פיר זייטן. למעשה זאגט די רא"ש אז להלכה דארף מען משרטט זיין ביי ס"ת, ווייל מ'טרעפט (מנחות לב:) א גז"ש פון כתיבה כתיבה וואס שטייט ביי ס"ת און מזוזה, ממילא ה"ה אהער קען מען ארויס לערנען אפי' אן די גמ' פון מגילה מ'זאל דארפן שרטוט ביי ס"ת. און די רא"ש פירט אויס אז די רמב"ם שרייבט אויך אזוי אז מ'ברויך משרטט זיין ביי ס"ת.

לאמיר זעהן לשון הרמב"ם (הל' ס"ת פ"א הי"ג): הלכה למשה מסיני שאין כותבין ספר תורה ולא מזוזה אלא בשרטוט, אבל תפילין אינן צריכין שרטוט לפי שהן מחופין. לאמיר טראכטן פ"וו פסק'נט די רמב"ם הלל"מ שרטוט ביי ס"ת, קען מ'זאגן צוויי אופנים, איינס ער גייט מיט שי' רש"י אז אמיתה של תורה מיינט די גאנצע ס"ת, אדער ווי די רא"ש זאגט פון די לימוד כתיבה כתיבה. לאמיר כאפן א בליק אין כסף משנה אויף די לינקע זייט, זאגט ער אזוי אונז האמיר דאך די באוויסטע ירושלמי מגילה און די רי"ף צוטירט אים "כותבין מסורגל" איז כוונת הירושלמי אויף אלעם אפי' ס"ת, נאך א טעם אויפן פסק הרמב"ם ווייל די גמ' זאגט דאך והלכתא.... און די גמ' איז נאר ממעט תפילין פון שרטוט, קומט אויס נאר תפילין וואס די גמ' איז בהדיא ממעט איז מומעט אבער ס"ת וואס איז נישט ממעט געווארן דארף יא שרטוט. און די רמב"ם לייגט צו א טעם פ"וו טאקע דארף נישט תפילין קיין שרטוט ווייל עס איז אינגאנצן באדעקט מיט די פעסטע בתים, משא"כ מזוזות הייסט נישט עכט באדעקט מ'קען עס גרינג אראפנעמען [די לעצטן חלק פארשטיי איך נישט כמובן, פ"וו ווייל מ'קען עס גרינג אראפנעמען מאכט מען שרטוט, וואס טוסטו אויף? אין די ביאור אויף די רא"ש הנ"ל האב איך אונטן געזעהן (מעדני יו"ט אות ש') ברענגן בשם התוס' אז תפילין איז נישט שייך נוי ווייל עס איז אונגאנצן באדעקט, לכאו' איז דאס אויך דעם הייליגן ב"י'ס כוונה אין כסף משנה ודו"ק]
להלכה
די טור יו"ד סי' רע"א [ס"ה] שרייבט ער די מחלוקת צו ס'איז דא אן הלל"מ משרטט צו זיין ביי ס"ת, און פירט אויס אז די רמב"ם פסל'ט אן שרטוט וכן הסכים א"א הרא"ש ז"ל.
דער ב"י ברענגט צו נאך פוסקים וואס זענען נישט דערמאנט געווארן, די סמ"ג בשם הר"י און די ר"ן מס' מגילה פסק'נען אויך ווי שי' רש"י. בד"וו ס'איז דא נאך, די הגה"מ גיט צו אזוי: וכן פסק רבינו שמחה דאמתה של תורה היינו ס"ת, וכן ריא"ם וכן ר"י אלפס (די רי"ף לכאו').
פארשטיי מיר ממילא דעת המחבר גלאטע לשון אן קיין נו"כ "ס"ת צריך שרטוט ואם כתבו בלא שרטוט פסול".

יעצט קען מען צוגיין צום ענין בס"ד

אויף דעם גמ' וואס אונז האמיר אנגעהויבן "מלמד שצריכה שרטוט כאמיתה של תורה" איז דא א קליין שטיקל "ריח דודאים" פונעם הייליגן בני יששכר לאמיר מעתיק זיין דאס הייליג הוספה: כתיב הכא (אסתר ט, ל) 'ואמת', וכתיב התם (קהלת יב, י) 'יושר דברי אמת', מהתם למדו שירטוט (- פון דארט פון משלי האט די גמ' ארויסגעלערנט שרטוט פארן ס"ת), דהיינו דברי תורה שנקראת תורת אמת (ירושלמי הנ"ל; בבלי ברכות ה: אמת זו תורה שנאמר אמת קנה ואל תמכור) צריכה להיות כתובה ביושר ע"י השירטוט, וכן הכא כתיב 'ואמת' צריכה שרטוט כאמיתה של תורה.
זעהט מען אז די הייליגע בנ"י זאגט אונז אויס פשט אין די גמ' לפי שי' רש"י וואס זאגט "כאמיתה של תורה, כס"ת עצמה", דער פארגלייך פונעם ירושלמי איז כוונת הבבלי, אז מ'נוץ מיר א גז"ש, דער ירושלמי זאגט אבער נאר דער פארגלייך פסוק, לייגט די בנ"י צו אז עומק הכוונה איז אז דער עצם לימוד ביי ס"ת איז פון קהלת. מען דארף נאר לכאו' נאך צולייגן אז דאס וואס שטייט דאס לשון אין רמב"ם אז דאס איז אן הלל"מ, איז וועגן אונזער גמ' דערמאנט נישט קיין ווארט ורמיזה וועגן עצם ס"ת פון וואנעט אונז ווייסן דאס, קוקט אויס אז די גמ' האט דאס אזוי מקבל געווען צונעזאם מיט מזוזה הלל"מ מ'דארף שרטוט.

יעצט לאמיר ארויסשנאפן א שטיקל אור שמח מאמצע דבריו: דהלכה דס"ת צריכה שרטוט נסמכה על קרא ד'כתוב יושר דברי אמת', וזה סרטוט וסרגול (כהריח דודאים הנ"ל 'יושר' היינו ע"י השרטוט), ולכן דריש כאמיתה על 'ואמת' לענין ס"ת, שבזה שוה לס"ת דכתיב בה 'וכתוב יושר דברי אמת' וכו'.

אויך האב איך געזעהן צוברענגן א לשון הרוקח אויפן פסוק אין קהלת הנ"ל: מכאן סרגול (פון דעם פסוק לערנט מען ארויס שרטוט לס"ת), שע"י שרטוט מתישר הכתב.

לשון המגיד תעלומה (ברכות ו:): דמפסוק 'וכתוב יושר דברי אמת' נפקא לן שרטוט לכל התורה, עכ"ל.

בני יששכר מאמרי סיון (מאמר ד אות ג): דהנה זאת התורה קיי"ל צריכה שרטוט, ודרשו חז"ל בפסוק ביקש שלמה למצוא דברי חפץ יצאת בת קול וכתוב יושר דברי אמת, ולדעתי הוא הסוד, דברי חפץ הוא סוד השרטוט שהוא סוד התורה הנעלמה קודם התגלותה בבחי' אותיות דיבור וכו'. ממש די זעלבע שטייט אין ברית כהונת עולם (מאמר הסתר אסתיר פ"א): וזהו ג"כ 'ביקש קהלת למצוא דברי חפץ', שהם הדברים הנעלמים בחפץ, והוא חקיקת השירטוט לכל האותיות היוצאים אל הגילוי, וה"ט 'וכתוב יושר דברי אמת' שמכאן למדו שירטוט לכל פסוקי התורה.

דער בנ"י אין מאמרי כסלו טבת שרייבט בתו"ד: והנה הוא כעין שרטוט לאותיות התורה דלמדוהו מן ביקש שלמה למצוא דברי חפץ. אודאי איז זיין כונה צום אויספיר 'וכתוב יושר דברי אבת', ער כאפט נאר אן דעם אנהייב פונעם פסוק, אזוי ווי דער הגה' הצבי והצדק מערקט אן. ער פרעגט אבער אז באמת איז די מקור אן הלל"מ ווי רש"י און די רמב"ם שרייבן, און מהיכי תיתי אז דאס קומט פון פסוק הנ"ל. אבער אונז ווייסן אז דער בנ"י באצוהט זיך אל שורש הדברים, רש"י און די רמב"ם שרייבן וויאזוי עס קוקט אויס פונעם בבלי אליינס.

ר' יוסף ענגל אין גליוני הש"ס (גיטין דף ד) ברענגט א לשון פונעם מרדכי אז שרטוט ביי מזוזה וואס מ'זאג מיר איז הלל"מ, איז נאר למצוה - לכתחילה, זאגט ער אז דאס איז א גרויסן חידוש אזוי צו זאגן, ולפי הנ"ל בדרך אפשר טעם המרדכי איז אז דער בבלי מיטן ירושלמי איז גאר איינס, דהיינו, אין בבלי איז משמע אז דאס איז נאר אן הלל"מ, אין ירושלמי קוקט אויס פון א פסוק, אלא מאי פשט איז, אז אונז האמיר א פסוק דערפאר, קומט יעצט די הלל"מ און איז גורע אז דאס איז נאר לכתחילה, ווי דער באוויסטע רא"ש לגבי שנים כהלכתן ושלישית אפי' טפח, אז אונז האמיר דריי פסוקים בסכת בסכת בסוכות פאר דריי ווענט קומט די הלל"מ גורע זיין אז נאר א טפח (און אויך אין פ"ב דב"ק (יט.) ביי צרורות דאס אז מען באצאלט נאר חצי נזק איז אן הלל"מ, דאס איז זיין לשון: משום דפשוטי ליה דהלכתא לגרועי אתא כדאמרינן גבי סוכה אתאי הלכתא וגרעי לשלישית ואוקימתא אטפח (סוכה ו:)).

וראה עוד בפי' זרע אברהם על קהלת רבה (יב, י); קובץ הבאר 7 מאמר מר' יעקב שפירא. ואי"ה עוד חזון

[ידיעות שונות]

זייער קלאר געשריבן און ארויסגעברענגט, צונומען די זאך מראש צורים ביז הלכה למעשה, מיט מקורות און הערות.
ס'דא וואס מוסיף זיין בדבריך הנעימים, נאר אזוי ווי מען האלט שוין ביים זמן 'שאין הלבלר יוצא בקולמוסו', וועט מען דא בלייבן שטיין.

[גלאזער]

אדאנק
האף מיר איבערצוקוקן שבת אי"ה

[אדער יא]

אין שו"ת משכנות יעקב סי' מ' שטייט אויך אזוי פשט, אין אמרי נועם ווערט דאס אויך צו געברענגט מחז"ל.

[align=center]ווער עס ווייסט פון נאך איז מכובד ארויפצולייגן[/align]

משכנות יעקב סי' מ.png

אמרי נועם - פורים.png

אינטערסאנט אז די הגה"מ וואס כ'האב צוטירט אז די ר"ן פסק'נט ווי רש"י איז לכאו' פון זיין פי' אויפן רי"ף וואס ער ברענגט דארט רש"י'ס פשט, אבער אין חי' הר"ן עמ"ס מגילה שרייבט ער קלאר פשט ווי תוספות

חי' הר''ן מגילה יח ע''ב.png

[אדער יא]

איך האב שוין געברענגט דעם אור שמח, אין חי' רבינו מאיר שמחה חזר'ט ער דאס איבער

חי' רבינו מאיר שמחה.png

[אדער יא]

ראה עוד בירושלמי המבואר (שטיינבערג, מגילה שם) בירור בענין זה