הערות ביאורים ועיונים בספה״ק ויואל משה

געדאנקען און התחזקות בעניני עבודת השם

די אחראים: יאנאש,אחראי,געלעגער

ראסטעוו
שר מאה
תגובות: 169
זיך איינגעשריבן אום: מוצ"ש נאוועמבער 21, 2015 7:48 pm

  • ציטיר
  • צו לייגן א דאנק דארפט איר זיין אריינגעלאגט

תגובה דורך ראסטעוו »

עיין בצמח דוד
אוועטאר
פייערמאן
שר חמש מאות
תגובות: 730
זיך איינגעשריבן אום: זונטאג יוני 05, 2016 10:57 pm

  • ציטיר
  • צו לייגן א דאנק דארפט איר זיין אריינגעלאגט

תגובה דורך פייערמאן »

מען האט שוין גערעדט פין דעם פריער אז איינע פין די זאכן וואס די רבי מוטשעט זיך שטארק צו פאר פארענטפערן איז דאס וואס דער מהר"ל שרייבט אין נצח ישראל אז 'אף אם יהיו רוצים להמית אותם בעינוי קשה לא יהיו יוצאים ולא יהיו משנים בזה' און לכאורה איז דאס זייער שווער וואס איז פשט אז די שבועות זאלן זיין ביהרג ועל יעבור נאר אויף די שלש חמורות איז מען זיך מחויב מוסר נפש צו זיין
האב איך לעצטענס געזעהן אין נצח ישראל וואס מכון ירושלים האט ארויסגעגעבן אין די הערות וויל ער דארט ענטפערן אזוי
Screenshot_2016-08-16-16-01-33-1.png

דאס הייסט אז ער וויל ענטפערן אז וויבאלד די שבועה איז געווען דירעקט אפילו אויף אן אופן פין דורו של שמד קען מען נישט פרעגן פארוואס מען דארף זיך מוסר נפש זיין ווייל דאס וואס מען ווייסט אז מען דארף זיך מוסר נפש זיין נאר אויף די ג' חמורות דאס איז נאר ביי אלע עבירות וואס איז נישט דירעקט געגעבן געווארן אפילו אויף אן אופן פין פיקוח נפש משא"כ ביי די שבועות וואס מען האט דירעקט געגעבן אפילו אויף אן אופן פין פיקוח נפש


קודם איז מיר דעם תירוץ זייער געפאלן כידוע ניצן די אחרונים אסאך אזא יסוד ווי למשל די מנחת חינוך ביי מלחמת עמלק (כמדומה מצוה תקד) זאגט אז מען דארף גיטין אין מלחמה אפילו מען קען געהרגעט ווערן ווייל וויבאלד דאס איז דאך די מציאות פין א מלחמה און די תורה רעדט דאך נישט פין קיין ניסים איז ע"כ אז די מצוה איז געגעבן געווארען אפילו במקום פיקו"נ (עפעס איז דא פין בריסקער רב אויף דעם) אזוי אויך ביי די מצוה פין לא תגירו מפני איש וואס עס שטייט אין ספרי אז דער דיין זאל נישט זאגן אני מתיירא מאיש פלוני שמא יהרגוני זאגן אויך געוויסע אחרונים אז דאס איז די פשט אז די מצוה איז געגעבן געווארן דירעקט אפילו אויף אזא פאל

למעשה נאכן איבערטראכטען אביסל זעה איך אז עס איז נישט גלייך און איך פארשטיי נישט דעם תירוץ ווייל דא אפילו איך וועל זאגן אז די שבועה איז דירעקט געגעבן געווארן אפילו במקום פיקו"נ אבער די איסור עובר צו זיין אויף א שבועה איז דאך למעשה די כלליות'דיגע איסור פין כל התורה כולה וואס דאס איז דאך נישט געגעבן געווארען במקום פיקו"נ ממילא וואס העלפט אז די 'תוכן' השבועה איז אז אפילו בדורו של שמד גייט אן די שבועה דאס איז נאר גיט אויב וואלט די תוכן השבועה געווען אן איסור מצד זיך אן די איסור שבועה (אזוי ווי די רבי זאגט באמת) אבער יעצט וויל מען דאך גיין אז די איסור איז יא מצד די שבועה אויב אזוי פארשטיי איך נישט וואס ער זאגט

נא לאמיר הערן וואס דער עולם זאגט
דעוויס
שר חמש מאות
תגובות: 507
זיך איינגעשריבן אום: פרייטאג מאי 29, 2015 6:25 pm

  • ציטיר
  • צו לייגן א דאנק דארפט איר זיין אריינגעלאגט

תגובה דורך דעוויס »

אפשר אויף א שבועה וואס איז געגעבן בתנאי עד מסירת נפש טאר מען נישט עובר זיין דערויף.
מ'מוז סיי ווי צוקומען אפילו לפי הצד אז די איסור איז די שבועה אז די טעם איז נישט נאר שבועה כמי שמשביע חבירו, נאר וויבאלד דער אייבערשטער איז דער משביע איז די ג שבועות העברת פי ה' און אסור מצד עצמו, אן די כפירה שבו רעד איך.
אוועטאר
פייערמאן
שר חמש מאות
תגובות: 730
זיך איינגעשריבן אום: זונטאג יוני 05, 2016 10:57 pm

  • ציטיר
  • צו לייגן א דאנק דארפט איר זיין אריינגעלאגט

תגובה דורך פייערמאן »

במח"כ פארשטיי איך נישט וואס דו זאגסט ווען איינער איז משביע א צווייטען איז עס כאילו יענער האט געשוואוירען און ווען איינער שווערט אז ער גייט נישט עסן דעם ככר אפילו במקום פיקו"נ איז קלאר אז פיקו"נ איז דוחה און קען אפילו זיין אז די שבועה איז נישט חל ווייל עס איז נשבע לבטל את המצוה ואכ"מ
דעוויס
שר חמש מאות
תגובות: 507
זיך איינגעשריבן אום: פרייטאג מאי 29, 2015 6:25 pm

  • ציטיר
  • צו לייגן א דאנק דארפט איר זיין אריינגעלאגט

תגובה דורך דעוויס »

איך זאג אז מ'מוז זאגן אז די שבועות איז אנדערש ווי סתם א שבועה, זעסטאך דער אייבערשטער זאגט, אם אתם מקיימין מוטב ואם לאו אני מתיר את בשרכם, איז דא אזא זאך ביי א שבועה וואס איינער באשווערט סתם זיין חבר?
בקיצור די איסור איז נישט נאר די שבועה, נאר דער אייבערשטער האט גוזר געווען די זאך, בחומרת שבועה. וזהו לשון המהר"ל אז דער אייבערשטער האט אזוי גוזר געווען און אויך משביע געווען. והוא הוא
קומער צוריק צו פריער, אז די גזירה איז געגעבן געווארן בשבועה באופן כזו אפילו במסירת נפש.
אוועטאר
פייערמאן
שר חמש מאות
תגובות: 730
זיך איינגעשריבן אום: זונטאג יוני 05, 2016 10:57 pm

  • ציטיר
  • צו לייגן א דאנק דארפט איר זיין אריינגעלאגט

תגובה דורך פייערמאן »

איך בין נישט אינגאנצען מסכים מיט דיר מיט דעם וואס דו ברענגסט א ראי' פין אני מתיר את בשרכם ווייל אן עונש קען זיין אז דער אויבערשטער זאל זאגן אז אויב מען גייט עובר זיין אויף די געוויסע שבועה וועט קימען אויף געפערליכען עונש מער ווי סתם א שבועה אבער למעשה איז די איסור אראפגעשטעלט געווארן מיט אן אופן פין א שבועה ממילא פארוואס זאל עס זיין הארבער ווי די געווענדליכע דינים פין א שבועה
אבער למעשה בין א וודאי מודה אז מען מיז זאגן אז די איסור איז נישט סתם די געווענדליכע איסור פין עובר זיין אויף א שבועה וועגן די אנדערע הכרחים וואס דער רבי האט אבער דאס איז שוין אן אנדערע תירוץ און די פשט איז נישט אז די שבועה גייט דא אן אפילו במקום פיקו"נ נאר מצד די עצם איסור פין העברת פי ה' איז דאס אסור לעולם
דעוויס
שר חמש מאות
תגובות: 507
זיך איינגעשריבן אום: פרייטאג מאי 29, 2015 6:25 pm

  • ציטיר
  • צו לייגן א דאנק דארפט איר זיין אריינגעלאגט

תגובה דורך דעוויס »

פייערמאן האט געשריבן:אבער למעשה בין א וודאי מודה אז מען מיז זאגן אז די איסור איז נישט סתם די געווענדליכע איסור פין עובר זיין אויף א שבועה וועגן די אנדערע הכרחים וואס דער רבי האט אבער דאס איז שוין אן אנדערע תירוץ און די פשט איז נישט אז די שבועה גייט דא אן אפילו במקום פיקו"נ נאר מצד די עצם איסור פין העברת פי ה' איז דאס אסור לעולם

איך האב טאקע אויך גערעדט אן יענע תירוץ אז די איסור איז די כפירה שבו נגד הפסוקים.
אבער ס'איז בעצם די זעלבע זאך, אז די איסור איז נישט די שבועה וואס גייט דא אן אפילו במקום פקו"נ, נאר די עצם איסור פון העברת פי ה' איז דאס אסור לעולם, וואו איז די איסור פון העברת ה', ווייל דער אייבערשטער האט גוזר געווען די דריי גזירות אויף אידן וואו די גמרא לערנט ארויס פון די פסוקים, די גזירות איז געווען באגלייט מיט שבועות, [פארן זעלבן סיבה פארוואס ווען ס'איז כפירה איז עס באגלייט מיט שבועות]
פארשטייסט וואס איך זאג?

השבעתי אתכם בנות ירושלים במה השביען ר' אליעזר אומר השביען בשמים ובארץ. (שיר השירים רבה, פרשה ב' פסקא כ')
ומה שאמר רבי אלעזר שהשביעם בשמים ובארץ, כלומר שהשביעם בשמים ובארץ שהם שומרים הסדר אשר השם יתברך סדר אותם, ולא ישנו ולא ימירו את אשר גזר השם יתברך, ואין אחד שיעבור. וכך ישמרו ישראל מה שגזר השם יתברך בגלותם על ישראל. וכמו שאם היו יוצאים שמים וארץ ממה שסדר השם יתברך להם, דבר זה היה הפסד לעולם, וכך אם יהיו יוצאים ישראל ממה שגזר השם יתברך הגלות, הוא איבוד לישראל, לכך לא ישנו הגזירה. (נצח ישראל פרק כ"ד).
אוועטאר
פייערמאן
שר חמש מאות
תגובות: 730
זיך איינגעשריבן אום: זונטאג יוני 05, 2016 10:57 pm

  • ציטיר
  • צו לייגן א דאנק דארפט איר זיין אריינגעלאגט

תגובה דורך פייערמאן »

איך האב אביסל איבערגעטראכט דעם ענין און איך האב א פאר הערות לויט ווי איך פארשטיי ווילט איר זאגן אז די שלש שבועות זענען בעצם גזירות וואס דער אויבערשטער האט גוזר געווען אויף די אידן דהיינו פשוט דער אויבערשטער האט געזאגט אז מען טאר דאס נישט טוהן און נאכמער דער אויבערשטער האט קלאר געזאגט אז מען טאר עס נישט טוהן אפילו במקום פיקו"נ און חוץ פין דעם האט דער אויבערשטער משביע געווען די אידן אז זיי גייען עס נישט טוהן און נאך א זאך אז ווי באלד מען זעהט אין די פסוקים אז דער אויבערשטער איז דער וואס גייט אינז אויסלייזען איז אויב לייזט מען זיך אליין אויס איז דאס א פעולה וואס ווייזט אז מען גלייבט נישט אין ביאת המשיח און דאס איז אסור אפילו מען גלייבט באמת יא אזוי ווי מען טאר נישט מודה זיין צו ע"ז אפילו אין הארץ גלייבט מען (וזהו היה לכאורה טעם הגאון ר' אלחנן וואסערמאן הי"ד ועוד רבנים שהתנגדו בכנסי' הגדולה בתרצ"ז להקמת מדינה אפילו ע"פ תורה 'מפני שזהו כעין כפירה בבית המשיח' ראה הפרדס אלול תרצ"ז)

דאס הייסט בסך הכל פארוואס מען טאר נישט נעמען קיין גאולה פאר די צייט איז וועגן דריי זאכן
א. ווייל דער אויבערשטער האט גוזר געווען ממילא איז דאס העברת פי ה'
ב.ווייל מיר האבן געשוואוירען און דאס איז שוין תלוי צו דאס איז טאקע א שבועה כפשוטו אזוי ווי דער רבי איז מאריך
ג.ווייל דאס איז א מעשה כפירה אז דער אויבערשטער גייט אינו אויסלייזען

וואס איך וויל פרעגן איז אויף די ערשטע, מהיכי תיתי, דאס הייסט איך האב פארשטאנען פין אייך אז ווייל דער אויבערשטער איז די משביע ממילא איז דאס סתם אזוי אסור אלס העברת פי ה' וויל מיט דעם אז דער אויבערשטער איז משביע ליגט דאך אין דעם אויך אז דער אויבערשטער לאזט דאס נישט טוהן
איך פארשטיי אבער אז דער אויבערשטער האט משביע געווען די אידן איז די פשט אז דער אויבערשטער זאגט איך וויל עטס זאלטס שווערן אז איר גייט עס נישט טוהן אבער דער אויבערשטער האט קיינמאל נישט געזאגט אז איך אסר דאס צו טוהן, אוודאי זעהט מען אז דאס איז קעגן דעם "רצון" ה' און קען אפשר זיין אז גיין קעגן דעם רצון ה' איז אויך אן איסור (כמו שהסביר בזה בקוב"ש ח"ב שיטת הרמב"ן שסובר דלא תסור לא קאי רק על הדרשות שילפינן מקרא ולכאורה לפי"ז מהיכ"ת דאסור לעבור על דברי חכמים וכן לפי השיטות דחיוב חינוך הוא על הקטן גופא יעו"ש) אבער מהיכ"ת אז דאס איז קעגן "פי" ה' ווער זאגט אז עס איז געווען א ציווי ה'

נאר עפעס א שטיקל הכרח האב איך יא צו דעם דאס איז פין די שבועה וואס דער אויבערשטער האט באשוואוירען די גוים שלא ישתעבדו בהן בישראל יותר מדאי וואס דאס איז לכאורה שווער און איך זעה נישט אז דער רבי זאל דאס פארענטפערן ווייל לכאורה איז דא אויך שווער ווי אזוי קען חל זיין די שבועה אויף די דורות הבאים און די אנדערע שוועריקייטען און דא איז דאך נישט שייך צו ענטפערן דאס וואס די רבי ענטפערט איז אויב וועל מיר זאגן אז דאס איז אסור מצד אחד גזירת ה' וועט דא אויך שטימען

דרך אגב די רבי איז פאר פארנומען אויפצוווייזען אז די צווי שבועות זענען נישט אזוי ווי שנים שנשבעו זה לזה וואס די הלכה איז אז אויב איינער איז עובר איז דער אנדערער נישט מחויב איינצוהאלטען זיין שבועה לכאורה לויט ווי דער רבי קימט צו אז די שבועה איז נישט קיין שבועה כפי פשוטו נאר בדרך משל אזוי ווי דער רמב"ם שרייבט איז דאך אוודאי נישט שייך די נושא פין שנים שנשבעו זל"ז און באמת האב איך סתם אזוי נישט פארשטאנען ווי דאס קימט דא אריין ווייל שנים שנשבעו זל"ז מיינט אז צוויי מענטשען מאכן אפ צווישען זיך און זיי שווערן איינער צום צווייטען אבער דא האט דאך דער אויבערשטער באשוואוירען סיי די אידן און סיי די גוים אויב אזוי וואס איז די שייכות צווישען די צווי שבועות (אויב מען מעג שרייבן האב איך טאקע געזען אז רב הערצוג אין זיינע תשובות האט א פראבלעם מיט דעם וועגן די טענה... )

אנטשולדיגט אויב איך האב צו שטארק מאריך געווען איך האב פשוט מיר אויך געוואלט אויסקלארען
אוועטאר
יואב בן צרויה
שר שלשת אלפים
תגובות: 3290
זיך איינגעשריבן אום: זונטאג אוגוסט 24, 2014 9:11 pm

  • ציטיר
  • צו לייגן א דאנק דארפט איר זיין אריינגעלאגט

תגובה דורך יואב בן צרויה »

כ'האב מיר שבת אראפגעזעצט לערנען מאמר לשון הקודש און ס'מיר נולד געווארן אפאר שוועריקיייטן, אפשר קען מיר די עולם העלפן.

אין סוף ערשטע שטיקל פון סימן ב' ברענגט די רבי א ברייתא פון קידושין דף כ"ט וזל"ק: ומהאי טעמא נראה דמה שאמרו בקידושין דף כ"ט האב חייב בבנו ללמדו תורה ולהשיאו אשה וללמדו אומנות שלימוד אומנות הוא דוקא אחר הנשואין כסידור לשון הגמרא שכתב אחר נשואי אשה, ועד הנשואין צריך רק ללמוד תורה ואף שאחר הנשואין הגיע לשנת י"ח מ"מ עדיין מוטל על האב מצות חינוך כמו שאמרו שם בקידושין דף ל' אדידך על צוארי דבריך משיתסר ועד עשרים ותרתי ואמרי לה עד עשרים וארבעה ולמדו זה מקרא דחנוך לנער על פי דרכו.

און יודיש, פון די סדר אין די ברייתא אז קודם שטייט די חיוב פון חתונה מאכן דאס קינד און ערשט נאכדעם די חיוב פון לערנען אן אומנות פארן קינד זעהט מעהן אז די חיוב פון ללמדו אומנות איז נאר פון נאך די חתונה. צייכנט אבער די רבי צו די רמב"ם אין הלכות דיעות פרק ה' ווי די רמב"ם שרייבט אז עס איז דרך בעלי דעה זיך צו טרעפן א פרנסה און א הויז און ערשט נאכדעם חתונה האבן. ודבריו לכאורה סותרים הם לפשטות סדר הברייתא דקדושין הקובע לסדר תורה, נישואין ואחר כך אומנות המפרנס. זאגט אבער די רבי אז עס איז נישט א קושיא, " שהרי למדו זה [סדר דהרמב"ם] מעורכי המלחמה ולא הלכו למלחמה אלא אחר כ' שנה וא"א לומר שלא נשאו אשה עדיין דהרי כל שעבירה בידו חוזר עלי' מעורכי המלחמה ואמרו חכז"ל אפילו איסור דרבנן כמו שח בין תפלה לתפלה ועבר כ' ולא נשא בטל מצות עשה דאורייתא כמבואר ברמב"ם פט"ו מה' אישות ובש"ע אה"ע סי' א' שבי"ד כופין אותו שלא לעבור על כך ומה שהובא שם שעכשיו יש מקילין שלא לכוף ט"ז אחר חורבן ביהמ"ק זה לא הי' שייך אז ועכ"פ עבירה דאורייתא בידו ולא הי' מעורכי המלחמה ובפרט שאמרו חכז"ל קידושין דף כ"ט ע"ב דעבר כ' ולא נשא כל ימיו בהרהור עבירה ואמרו ז"ל הרהורי קשין מעבירה ובעורכי המלחמה כתיב ונשמרת מכל דבר רע ודרשו מזה להיות נשמר מהרהור עבירה וכל כך החמירו שם בגמ על עבר כ' ולא נשא שאמרו שהקב"ה אומר תיפח עצמותיו ר"ל וא"כ ע"כ מה שאמר הכ' על עורכי המלחמה ומי האיש אשר אירש ולא לקחה זה ודאי מיירי באשה שני' אבל נשא אשה כהלכה בשנת י"ח וא"כ מה שלמדך תורה ד"א שיהי לו בית וכרם ולדעת הרמב"ם הוי פירושו פרנסה קבועה קודם הנשואין כמ"ש המפרשים כל הכתוב הזה מיירי בנשואי אשה שני' וא"כ ודאי שאין להביא מזה ראי על אשה שהיא חובה עליו בכל".

און יודיש: די רמב"ם פון הלכות דיעות נעמט זיך פון א גמרא אין סוטה וועלכע לערנט ארויס פון די סדר הלשון פון די רעדע פונעם משיח מלחמה וועלכע האט געזאגט פארן גיין מלחמה האלטן אז ווער עס האט געבויעט א הויז און נאכנישט באנייט זאל אהיימגיין, און ווער עס האט געפלאנצט א וויינגארטן און עס נאכנישט אויסגעלייזט אל אהיימגיין, און ווער האט עס מארס געווען א פרוי און איר נאכנישט גענומען זאל אויך אהיימגיין. זאגט די גמרא דארט, למדה תורה דרך ארץ אז קודם דארף מען א הויז, נאכדעם א כרם און נאכדעם חתונה האבן – און דאס איז וואס די רמב"ם ברענגט, אל אף וואס ער פארדרייט אביסל די פסוקים און די מפרשים רעדן וועגן דעם אויפן פלאץ. טענה'ט אבער רבינו זי"ע אז די גמרא מוז זיך רעדן באשה שניה ווייל אין מלחמה איז מען דאך נאר געגאנגען פון די 20, און עבר כ' ולא נשא איז דאך תיפח עצמותיו וכל ימיו בהרהורי עבירה וועלכע זענען גאר הארבער פון אן עבירה, און פאר אן עבירה דארף מען צוריקגיין פון די מלחמה אפי' פאר אן עבירה דרבנן, נו קען דאך נישט זיין אז די פסוק רעדט דא פון עמיצער וואס האט קיינמאל נישט חתונה געהאט, ווארום אזא איינער גייט דאך נישט ארויס למלחמה! מוז זיין אז די פסוק רעדט ביי איינער וואס גייט נעמען א צווייטע ווייב און אזא איינער מעג נאר אויב ער קען איר אויסהאלטן. דאס איז די ערשטע ראיה אז די רמב"ם רעדט באשה שניה.

אבער איך בין עס נישט זוכה צו פארשטיין: וואס איז אז אזא איינער דארף צוריקגיין פון די מלחמה? וועגן דעם קען נישט זיין אז די פסוק רעדט צו אים? כ'מיין, מאי פסקה אז פונקט נאר מענטשן וועלכע זענען געשטאנען צו נעמען נאך ווייבער זענען דארט געשטאנען בשעת דער משיח מלחמה האט אויסגערופן אז יעדער וואס האט א נייע הויז זאל אהיימגיין? אויב איז איינער וואס האט געהאט א סיבה נישט צו קענען גיין אין מלחמה נישט דארט געווען בכלל פאר וועם האט די משיח מלחמה געהאלטן זיין רעדע, צו וועם האט ער גערעדט? בע"כ אז יעדער איז צו ערשט געקומען און נאכן דרשה איז מען זיך צוגאנען אויב האט מען אריינגעפאסט אין איינע פון די קאטעגאריעס. און דאס קען פונקט אזוי זיין א בן כ' שלא נשא ווי עס קען זיין סיי ווער! די אלע וואס האבן נישט געקענט גיין אין קאמף בפועל האבן סייווי הלכה'דיג געמוזט בלייבן ארויסהעלפן פון אונטער די פראנט ליניעס מיט עסן וכדומה. טא, שטעלן האט זיך יעדער געמוזט, פונקט אזוי דער בן כ' שלא נשא און פונקט אזוי יעדער איינער, און פונדעוועגן דאך זאגט די תורה די סדר פון בית, כרם און נאכדעם אשה.

און די גאנצע זאך אז מען גייט צוריק ביי אן עבירה איז גראדע א מחלוקת טאקע דארט אין סוטה, ווי ר' עקיבא האלט אז הירא והרך הלבב מיינט כפשוטו, די חכמים זאגן בעבירה דאורייתא און נאר ר' יוסי הגלילי האלט אז פאר א דרבנן דארף מען צוריקגיין. אמת טאקע אז דער מחבר סימן נד פאסקענט אז רעדן צווישן ישתבח און יוצר אור איז אן עבירה אויף וועלכע מען דארף צוריקגיין, אבער דער פרי מגדים אויפן פלאץ צייכנט אן אז דער רמב"ם אליין אין הלכות מלכים פאסקענט ווי ר' עקיבא אז די פסוק מיינט כפשוטו און אפי' פאר אן עבירה דאורייתא דארף מען נישט צוריקגיין! איז דאך דער רמב"ם לשיטתו סייווי גוט אפי' באשה ראשונה.

קען זיין אז דאס שיטה פונעם חסדי דוד אויפן תוספתא. איך האב דארט אריינגעקוקט זעהן וויאזוי די סדר פון די ברייתא ווערט דארט געברענגט און דארט שטייט גאר ללמדו אומנות פאר להשיאו אשה! זאגט דער חסדי דוד קורצע ווערטער, "ובסיפא תנא כאן ילמדו אומנות ולהשיאו אשה ובגמ' הגי' להיפך והוא שלא כסדר". ער טענה'ט גאר אז די גמרות סדר איז די נישט ריכטיגע! איי פון ווי נעמען חז"ל אז די אומנות איז קודם, די מעשה פון די עורכי מלחמה רעדט זיך דיך נאר ביי אשה שניה? קען זיין אז דער חסדי דוד האט געזעהן דעם רמב"ם אז די הלכה איז ווי ר' עקיבא, דארף נישט דער בן כ' שלא נשא צוריקגיין, קען זיך די פסוק זיכער רעדן פון אשה ראשונה איז די סדר התוספתא די ריכטיגע. בדרך דרוש ואפשר. און, לכל הפחות, איז די רבי'ס הויפט ראיה – נעמליך די סדר הברייתא לויט די גמרא – זיכער נישט שטארק לויט די ווערטער פונעם חסדי דוד.

דערנאך שרייבט דער רבי אז מ'מוז בע"כ זאגן אז עס רעדט זיך באשה שניה צוליב א פראקטישע טענה. וועט דען איינער זאגן אז אן ארימאן דארף קיימאל נישט חתונה האבן? און די רבי ברעגנט די מעשה פון ר' אלעזר בן פדת וועם דער אויבערשטער האט געזאגט אז אפי' ער וועט נאכאמאל באשאפן די וועלט קען ער אים נישט גאראנטירן פרנסה. איז דען ר' אלעזר פטור געווען פון פריה ורביה? מוז זיין אז באשה ראשונה איז קיינער נישט מחולק אז מען דארף נישט קענען אן אומנות און האבן א פרנסה פאר דעם. און דאס בין אויך נישט זוכה צו פארשטיין. פארוואס איז סתירה צו האלטן אז מען דארף האבן א פרנסה אפילו באשה ראשונה און פונדענסוועגן טאר מען נישט פעניענען די צייט און אז טאמער זעהט מען אז ס'גייט נישט דארף מען חתונה האבן אפי' מען האט נישט? נאך אלעם איז די גאנצע זאך א למדה תורה דרך ארץ. שכל, נארמאלקייט. נו, אויף חתונה האבן ניצט אויך די גמרא די פסוק לא תוהו בראה לשבת יצרה, מ'דארף חתונה האבן סתם אזוי! די ריכטיגע וועג איז מיט א פרנסה גרייט צו דעם, אז ס'גייט נישט איז נישט; וואס עס מאכט נישט קיין סענס איז זאגן אז וועגן עס וועט אייביג זיין א ר' אלעזר בן פדת, כי לא יחדל, דארף מען יעצט אינגאנצן צוקנאקן דעם למדה תורה דרך ארץ וואס מיינט בפשטות אפי' באשה ראשונה. מיין פוינט איז, די פראגע איז נישט אזוי שטארק אז מען דארף צוליב דעם איינזעצן אז די גמרא רעדט באשה שניה דייקא.

און דאן צום סוף די באמבע וואס געט מיר נישט מנוחה. די רבי שליסט די סימן מיט די לשון: ובאמת כי הרמב"ם והטוש"ע השמיטו לגמרי מה שמבואר בברייתא שבש"ס שהחיוב על האב ללמדו אומנות וכבר הארכתי לבאר הטעם מה שלא פסקו הרמב"ם והטוש"ע בזה כאותה הברייתא ואין להאריך פה בזה שאין נ"מ לענינינו ולא כתבתי בכאן אלא לבאר שסידור הלשון בכה"ג הוא מדיוק להלכה ואין סתירה לזה מדברי הרמב"ם. איך שטיי מיט אפענע אויגן און איך ווייס נישט צו איך ליין גוט. די רמב"ם און די טור ברענגען נישט די הלכה אז חייב ללמדו אומנות?! אין שלחן ערוך סימן ש"ו ווערט אפן געפאסקענט חפצי שמים מותר לדבר בהם כגון. . .ללמדו ספר או אומנות. און די הלכה איז פון די גמרא דף יב אז בית הלל זענען מתיר און פון פרק שואל אז עס הייסט חפצי שמים. און די רמב"ם ברענגט אויך די הלכה אין פרק כד. אין הלכות רוצח פאסקענט די רמב"ם אז אויב א טאטע שעדיגט אז זון אינמיטן לערנען אן אומנות גייט ער נישט אין גלות ווייל ס'נישט א רשות! און די הלכה איז אויך פון א סתמא דגמרא אן א חולק. און אין סימן קנ"ו ברענגט דער מגן אברהם אראפ די ברייתא בזה הלשון: חייב אדם ללמדו בנו אומנות או לעסוק בסחורה ואם אינו עושה כן כאלו מלמלו ליסטים.

יודן העלפטס מיר ארויס דא פליז.
סידיראם
שר האלפיים
תגובות: 2191
זיך איינגעשריבן אום: דאנערשטאג דעצעמבער 03, 2015 1:04 pm

  • ציטיר
  • צו לייגן א דאנק דארפט איר זיין אריינגעלאגט

תגובה דורך סידיראם »

עס שטייט לגבי הלכות שבת אז עס איז נישט אסור אין שבת ללמדו אומנות לבנו. אבער דער מחבר אליין פסק'ט נישט אין ערגעץ אז חייב ללמדו אומנות.
וואס איז דיין קשיא נאכאמאל וואס די שטייסט מיט אפענע אויגן?
EXCLUSIVE COUPONS ON AMAZON FOR YOU NOW!!!!! http://amzn.to/2tHqNZZ
אוועטאר
יואב בן צרויה
שר שלשת אלפים
תגובות: 3290
זיך איינגעשריבן אום: זונטאג אוגוסט 24, 2014 9:11 pm

  • ציטיר
  • צו לייגן א דאנק דארפט איר זיין אריינגעלאגט

תגובה דורך יואב בן צרויה »

אויב איז עס נישט א חיוב וואס איז די חפצי שמים? רש״י אין פרק שואל איז קלאר מסביר די חפצי שמים מיט די גמרא אין קידושין.
אוועטאר
פלטיאל
שר האלפיים
תגובות: 2465
זיך איינגעשריבן אום: מאנטאג אפריל 13, 2015 10:19 pm
לאקאציע: בערך פופצן מינוט אוועק...

  • ציטיר
  • צו לייגן א דאנק דארפט איר זיין אריינגעלאגט

תגובה דורך פלטיאל »

'ללמדו ספר או אומנות' איז חפצי שמים וויבאלד דאס האלט אים אפ פון שלעכטס אבער אלס "חיוב להלכה" ווערט עס נישט געפסק'נט.
מיין מיינונג קען זיך אפשר טוישן אבער נישט דער פאקט אז איך בין גערעכט!
אוועטאר
יואב בן צרויה
שר שלשת אלפים
תגובות: 3290
זיך איינגעשריבן אום: זונטאג אוגוסט 24, 2014 9:11 pm

  • ציטיר
  • צו לייגן א דאנק דארפט איר זיין אריינגעלאגט

תגובה דורך יואב בן צרויה »

אלץ מלסטם את הבריות דאס איז שיטת ר׳ יהודה, און לויט אים איז טאקע דאס די חיוב ללמד אומנות. ת״ק האט אבער א לימוד פון ראה חיים אשה. און דאס איז וואס רש״י ברענגט דארט אין שואל.
אוועטאר
יידישע קהילות
שר שמונת אלפים
תגובות: 8637
זיך איינגעשריבן אום: דאנערשטאג אוגוסט 28, 2014 4:03 pm

  • ציטיר
  • צו לייגן א דאנק דארפט איר זיין אריינגעלאגט

תגובה דורך יידישע קהילות »

יואב בן צרויה האט געשריבן:און דאן צום סוף די באמבע וואס געט מיר נישט מנוחה. די רבי שליסט די סימן מיט די לשון: ובאמת כי הרמב"ם והטוש"ע השמיטו לגמרי מה שמבואר בברייתא שבש"ס שהחיוב על האב ללמדו אומנות וכבר הארכתי לבאר הטעם מה שלא פסקו הרמב"ם והטוש"ע בזה כאותה הברייתא ואין להאריך פה בזה שאין נ"מ לענינינו ולא כתבתי בכאן אלא לבאר שסידור הלשון בכה"ג הוא מדיוק להלכה ואין סתירה לזה מדברי הרמב"ם. איך שטיי מיט אפענע אויגן און איך ווייס נישט צו איך ליין גוט. די רמב"ם און די טור ברענגען נישט די הלכה אז חייב ללמדו אומנות?! אין שלחן ערוך סימן ש"ו ווערט אפן געפאסקענט חפצי שמים מותר לדבר בהם כגון. . .ללמדו ספר או אומנות. און די הלכה איז פון די גמרא דף יב אז בית הלל זענען מתיר און פון פרק שואל אז עס הייסט חפצי שמים. און די רמב"ם ברענגט אויך די הלכה אין פרק כד. אין הלכות רוצח פאסקענט די רמב"ם אז אויב א טאטע שעדיגט אז זון אינמיטן לערנען אן אומנות גייט ער נישט אין גלות ווייל ס'נישט א רשות! און די הלכה איז אויך פון א סתמא דגמרא אן א חולק. און אין סימן קנ"ו ברענגט דער מגן אברהם אראפ די ברייתא בזה הלשון: חייב אדם ללמדו בנו אומנות או לעסוק בסחורה ואם אינו עושה כן כאלו מלמלו ליסטים.

יודן העלפטס מיר ארויס דא פליז.

זעה דא אין ספר דובר מישרים (ספרדי) הלכות תלמוד תורה בתחילתו.
משנכנס אדר מרבין בשמחה
הל'א דו'ד מסתת'ר עמנו
בלעטל
שר האלף
תגובות: 1514
זיך איינגעשריבן אום: זונטאג יולי 17, 2011 3:15 am

  • ציטיר
  • צו לייגן א דאנק דארפט איר זיין אריינגעלאגט

תגובה דורך בלעטל »

יואב בן צרויה האט געשריבן:און דאן צום סוף די באמבע וואס געט מיר נישט מנוחה. די רבי שליסט די סימן מיט די לשון: ובאמת כי הרמב"ם והטוש"ע השמיטו לגמרי מה שמבואר בברייתא שבש"ס שהחיוב על האב ללמדו אומנות וכבר הארכתי לבאר הטעם מה שלא פסקו הרמב"ם והטוש"ע בזה כאותה הברייתא ואין להאריך פה בזה שאין נ"מ לענינינו ולא כתבתי בכאן אלא לבאר שסידור הלשון בכה"ג הוא מדיוק להלכה ואין סתירה לזה מדברי הרמב"ם. איך שטיי מיט אפענע אויגן און איך ווייס נישט צו איך ליין גוט. די רמב"ם און די טור ברענגען נישט די הלכה אז חייב ללמדו אומנות?! אין שלחן ערוך סימן ש"ו ווערט אפן געפאסקענט חפצי שמים מותר לדבר בהם כגון. . .ללמדו ספר או אומנות. און די הלכה איז פון די גמרא דף יב אז בית הלל זענען מתיר און פון פרק שואל אז עס הייסט חפצי שמים. און די רמב"ם ברענגט אויך די הלכה אין פרק כד. אין הלכות רוצח פאסקענט די רמב"ם אז אויב א טאטע שעדיגט אז זון אינמיטן לערנען אן אומנות גייט ער נישט אין גלות ווייל ס'נישט א רשות! און די הלכה איז אויך פון א סתמא דגמרא אן א חולק. און אין סימן קנ"ו ברענגט דער מגן אברהם אראפ די ברייתא בזה הלשון: חייב אדם ללמדו בנו אומנות או לעסוק בסחורה ואם אינו עושה כן כאלו מלמלו ליסטים.

יודן העלפטס מיר ארויס דא פליז.

חפצי שמים איז נישט קיין חיוב, ס'דא רשות און מצוה און חוב, דאס איז ניטאמאל מצוה נאר חפצי שמים, אזוי ווי ביי מפליגין בספינה לפני שבת לצרכי משא ומתן אז ס'הייסט צורך מצוה ומותר אפילו לריוח
די איינציגסטע קשי' איז מהמגן אברהם, וואס פסק'נט עס יא, אבער סוף כל סוף ברמב"ם ושו"ע נישט.
אוועטאר
פייערמאן
שר חמש מאות
תגובות: 730
זיך איינגעשריבן אום: זונטאג יוני 05, 2016 10:57 pm

  • ציטיר
  • צו לייגן א דאנק דארפט איר זיין אריינגעלאגט

תגובה דורך פייערמאן »

הרב יואב, קוקט אין אגרות משה או"ח ח"ב סי' קיא, ווי ער שרייבט אנהייב וז"ל ...'אף שבקטנותו משמע שפוסק כר' נהוראי שאין האב חייב ללמד אומנות לבניו כי לא מצינו ברמב"ם דין זה שמחויב האב ללמד אומנות לבנו' עכ"ל, און שפעטער שטעלט ער זיך אויף דעם וז"ל 'והנה מצינו ברמב"ם פכ"ד משבת ה"ה שמנה ג"כ בחשבונות של מצוה שמותר בשבת הא דללמדו אומנות משום שהוא מחשבונות של מצוה הרי נמצא שפסק הא דצריך האב ללמדו אומנות אבל מכיון שלא הזכיר הדין רק כאן אגב גררא יש לפרש בתינוק כזה שאין לו הכח ללמד תורה או שללמדו אומנות לא קאי על תינוק אלא על גדול שצריך לפרנסה' עכ"ל.
אוועטאר
יואב בן צרויה
שר שלשת אלפים
תגובות: 3290
זיך איינגעשריבן אום: זונטאג אוגוסט 24, 2014 9:11 pm

  • ציטיר
  • צו לייגן א דאנק דארפט איר זיין אריינגעלאגט

תגובה דורך יואב בן צרויה »

פייערמאן האט געשריבן:הרב יואב, קוקט אין אגרות משה או"ח ח"ב סי' קיא, ווי ער שרייבט אנהייב וז"ל ...'אף שבקטנותו משמע שפוסק כר' נהוראי שאין האב חייב ללמד אומנות לבניו כי לא מצינו ברמב"ם דין זה שמחויב האב ללמד אומנות לבנו' עכ"ל, און שפעטער שטעלט ער זיך אויף דעם וז"ל 'והנה מצינו ברמב"ם פכ"ד משבת ה"ה שמנה ג"כ בחשבונות של מצוה שמותר בשבת הא דללמדו אומנות משום שהוא מחשבונות של מצוה הרי נמצא שפסק הא דצריך האב ללמדו אומנות אבל מכיון שלא הזכיר הדין רק כאן אגב גררא יש לפרש בתינוק כזה שאין לו הכח ללמד תורה או שללמדו אומנות לא קאי על תינוק אלא על גדול שצריך לפרנסה' עכ"ל.


א שיינע תורה. איך גיי זיך נישט דינגען מיט ר' משה סיידן קען איך זיך דינגען מיט אים, אבער ס'גוט שווער אזוי אריינצוזעצן אין א פשוטע גמרא און רמב"ם וואס מאכן נישט קיין שום חילוק. און וואס טוט ער מיט די הלכה אין הלכות רציחה? דארט רעדט מען אויך בתינוק כזה שאין לו הכח ללמד תורה או . . . בגדול שצריך לפרנסה? קען זיין. איך בין נישט איבערצייגט.

און סתם אזוי איז מיר שווער אויף די אלע וואס פרעגן פארוואס די רמב"ם ברענגט עס נישט אין הלכות תלמוד תורה, אדער ווי ר'משה רופט עס אז אין הלכות שבת איז עס "אגב גררה". פארוואס איז דארט די פלאץ פאר די הלכה מער ווי הלכות מילה אדער פדיון הבן? מה שנוגע פון דעם ברייתא ביי הלכות תלמוד תורה איז די חויב אויפן טאטען אויסצולערנען די תורה, דעטס איט. חיוב לימוד אומנות האט נישט עפעס א ספעציפישע פלאץ אז א צווייטע פלאץ זאל ווערן "אגב גררא".
אוועטאר
פייערמאן
שר חמש מאות
תגובות: 730
זיך איינגעשריבן אום: זונטאג יוני 05, 2016 10:57 pm

  • ציטיר
  • צו לייגן א דאנק דארפט איר זיין אריינגעלאגט

תגובה דורך פייערמאן »

זעה אויך אין דברי תורה פון מנחת אלעזר ווי ער ברענגט פון שו"ת בנין ציון וואס זאגט אז דער רמב"ם האט עס מרמז געווען אין הל' רוצח, אויך אינטרעסאנט וואס דער מנח"א אליין ענטפערט.

לגבי די אנדערע זאכן וואס איר פרעגט, זעה אין עמק הנצי"ב אויף ספרי ביי דעם פסוק ווי ער איז מסביר דאס וואס דער ספרי זאגט 'הירא ורך הלבב שיש עבירה בידו בסתר' אז וועגן דעם זאגט ער עבירה שבסתר ווייל ביי 'עבירה שבגלוי מחזירין אותו בע"כ אפי' אינו ירא בעצמו כדכתיב ולא יראה בך ערות דבר ושב מאחריך ומאי מהני במה שהוא אינו ירא וחרד על עונותיו' דהיינו אז דאס האט נישט מיט די זאכן וואס מען האט אויסגעריפען וואס דער מענטש איז אליין אהיים, נאר איינער וואס האט עבירות שבגלוי (אין אונזער פאל כשהוא בן כ' ולא נשא) מען אים בע"כ מחזיר געווען, לפי"ז קען זיין אז אזא איינער איז שוין לכתחילה נישט דארט געווען, און אויך איז נישט שווער אז דער רמב"ם פסק'נט ווי ר' עקיבא, ווייל די גאנצע מחלוקת איז ביי עבירות שבסתר וואס איז פשט אין הירא והרך לבב אבער ביי עבירות שבגלוי איז כו"ע מודי מכח ולא יראה בך ערות דבר.

ולעצם הענין כבר ציינו דבמקרי דרדקי מר' הלל קולומייער ז"ל רצה ג"כ לחדש עד"ז דאיירי באשה שני' יעויי"ש
אוועטאר
פייערמאן
שר חמש מאות
תגובות: 730
זיך איינגעשריבן אום: זונטאג יוני 05, 2016 10:57 pm

  • ציטיר
  • צו לייגן א דאנק דארפט איר זיין אריינגעלאגט

תגובה דורך פייערמאן »

יואב בן צרויה האט געשריבן:און סתם אזוי איז מיר שווער אויף די אלע וואס פרעגן פארוואס די רמב"ם ברענגט עס נישט אין הלכות תלמוד תורה, אדער ווי ר'משה רופט עס אז אין הלכות שבת איז עס "אגב גררה". פארוואס איז דארט די פלאץ פאר די הלכה מער ווי הלכות מילה אדער פדיון הבן? מה שנוגע פון דעם ברייתא ביי הלכות תלמוד תורה איז די חויב אויפן טאטען אויסצולערנען די תורה, דעטס איט. חיוב לימוד אומנות האט נישט עפעס א ספעציפישע פלאץ אז א צווייטע פלאץ זאל ווערן "אגב גררא".

איך מיין אז ער מיינט נישט אז עס קומט אויף אן אנדערע פלאץ, ער מיינט אז עס ווערט קיינמאל נישט אויסגעשמיעסט בפירוש דעם דין 'חייב אדם ללמד לבנו אומנות' עס ווערט נאר געברענגט אגב א צווייטע דין, צו הל' שבת , צו הל' רוצח, דאס מיינט אגב גררא, איי ווי זאל עס שטיין, די פאסיגסטע פלאץ איז לכאו' הל' ת"ת ווי מען רעדט וואס דער טאטע דארף אויסלערנען פארן זוהן.
לעצט פארראכטן דורך פייערמאן אום דינסטאג יאנואר 10, 2017 10:39 am, פארראכטן געווארן 1 מאל.
אוועטאר
יואב בן צרויה
שר שלשת אלפים
תגובות: 3290
זיך איינגעשריבן אום: זונטאג אוגוסט 24, 2014 9:11 pm

  • ציטיר
  • צו לייגן א דאנק דארפט איר זיין אריינגעלאגט

תגובה דורך יואב בן צרויה »

פייערמאן האט געשריבן:לגבי די אנדערע זאכן וואס איר פרעגט, זעה אין עמק הנצי"ב אויף ספרי ביי דעם פסוק ווי ער איז מסביר דאס וואס דער ספרי זאגט 'הירא ורך הלבב שיש עבירה בידו בסתר' אז וועגן דעם זאגט ער עבירה שבסתר ווייל ביי 'עבירה שבגלוי מחזירין אותו בע"כ אפי' אינו ירא בעצמו כדכתיב ולא יראה בך ערות דבר ושב מאחריך ומאי מהני במה שהוא אינו ירא וחרד על עונותיו' דהיינו אז דאס האט נישט מיט די זאכן וואס מען האט אויסגעריפען וואס דער מענטש איז אליין אהיים, נאר איינער וואס האט עבירות שבגלוי (אין אונזער פאל כשהוא בן כ' ולא נשא) מען אים בע"כ מחזיר געווען, לפי"ז קען זיין אז אזא איינער איז שוין לכתחילה נישט דארט געווען, און אויך איז נישט שווער אז דער רמב"ם פסק'נט ווי ר' עקיבא, ווייל די גאנצע מחלוקת איז ביי עבירות שבסתר וואס איז פשט אין הירא והרך לבב אבער ביי עבירות שבגלוי איז כו"ע מודי מכח ולא יראה בך ערות דבר.

ולעצם הענין כבר ציינו דבמקרי דרדקי מר' הלל קולומייער ז"ל רצה ג"כ לחדש עד"ז דאיירי באשה שני' יעויי"ש


אפי' איך זאל אנעמען דיין פשעטל וואס ווערט נישט דערמאנט אין די גמרא און די רמב"ם ברענגט עס נישט להלכה, מהיכי תיתי אז אזא איינער האט נישט געדארפט העלפן מיט די אנדערע זאכן? יעדער האט זיך געדארפט שטעלן.

און דאס וואס דו ברענגסט מר' הלל קולומייער ז"ל, נו נו, ערבך ערבא צריך: דאס איז דאך אויף וואס איך פרעג. וואס איז די ראיה?
אוועטאר
פייערמאן
שר חמש מאות
תגובות: 730
זיך איינגעשריבן אום: זונטאג יוני 05, 2016 10:57 pm

  • ציטיר
  • צו לייגן א דאנק דארפט איר זיין אריינגעלאגט

תגובה דורך פייערמאן »

איך פארשטיי נישט וואס איר פרעגט, לאמיר זאגן אז זיי דארפן צושטעלען מים ומזון אבער די דרשה פונעם כהן איז נישט געווען געווענדעט צו זיי.
אוועטאר
יואב בן צרויה
שר שלשת אלפים
תגובות: 3290
זיך איינגעשריבן אום: זונטאג אוגוסט 24, 2014 9:11 pm

  • ציטיר
  • צו לייגן א דאנק דארפט איר זיין אריינגעלאגט

תגובה דורך יואב בן צרויה »

ווייל? מאי שנא פון איינער וואס האט געהאט א נייע הויז?
אוועטאר
פייערמאן
שר חמש מאות
תגובות: 730
זיך איינגעשריבן אום: זונטאג יוני 05, 2016 10:57 pm

  • ציטיר
  • צו לייגן א דאנק דארפט איר זיין אריינגעלאגט

תגובה דורך פייערמאן »

צו איינער וואס האט א נייע הויז, צו אים האט מען דאך גערעדט, אבער מען האט נישט געזאגט אז ווער עס האט עבירות בגלוי זאל אהיימגיין נאר מחזירין אותו בע"כ.
אוועטאר
יואב בן צרויה
שר שלשת אלפים
תגובות: 3290
זיך איינגעשריבן אום: זונטאג אוגוסט 24, 2014 9:11 pm

  • ציטיר
  • צו לייגן א דאנק דארפט איר זיין אריינגעלאגט

תגובה דורך יואב בן צרויה »

מערק ווי דו זאגסט אליין "מחזירין". אז ער איז נישטא פון ווי איז מען אים מחזיר?
אוועטאר
פייערמאן
שר חמש מאות
תגובות: 730
זיך איינגעשריבן אום: זונטאג יוני 05, 2016 10:57 pm

  • ציטיר
  • צו לייגן א דאנק דארפט איר זיין אריינגעלאגט

תגובה דורך פייערמאן »

אז ער קומט איז מען אים מחזיר, אבער ער איז אן אנדערע קאטאגאריע פון די וואס דער כהן רעדט, די וואס ווערן דערמאנט בית חדש, ארש אשה, וכו' האט די תורה אויסגעשטעלט אז דער כהן זאל אויסרופען אז זיי זאלן אהיימגיין משא"כ איינער וואס האט עבירות בגלוי וויל נישט די תורה אז ער זאל בכלל קומען מצד ולא יראה בך ערות דבר.
[offtopic]כ'האף אז איר ווילט באמת פארשטיין אז נישט איז א שאד אויף ביידענס צייט[/offtopic]
שרייב תגובה

צוריק צו “אז נדברו”