איך האב געטראפן א סעריע שיעורים אויף די נושא פון די ישיבה'שע דרך הלימוד, געזאגט דורך ר' אברהם צבי מרגליות דער רב פון כרמיאל. ער זאגט אז די נושאים זענען גענומען פון א ספר מיטן נאמען מאיר נתיבים, וואס דעמאלס ווען ער האט עס געזאגט איז עס נאך נישט געווען אינדרויסן פון דרוק, וואס ער האט געהאט צוגעהאלפן דעם מחבר צו ארויס געבן די ספר, איך ווייס נישט אויב די ספר איז שוין יעצט ארויס לאור עולם.
בשעת איך האב געהערט די שיעורים, האב איך מיך אפגעשריבן די עיקר זאכן וואס ער זאגט. יעצט קלער איך, אז אזוי ווי איך האב הנאה געהאט פון זיינע שיעורים, אפשר וועלן זיין נאך יודען וואס איז זיי אינטרעסאנט די נושא, וועל איך איבערשרייבן אויף יודיש מיינע ציטאטן, און ארויף שטעלן דא (איך לייג צו מיינע הגהות אויך).
דער רב זאגט דארט אז זיין אגענדע איז נישט, צו ארויסברענגען די חילוקים פון די ליטווישע דרך הלימוד צו די אנדערע דרך הלימוד, נאר זיין רצון איז פשוט זיך צו באציען צו די עיקר מהלך הלימוד, וויאזוי די ראשי ישיבות פון ר"ח בריסקער און ווייטער האבן געלערנט, און ער וועט עס אויסשמועסן מיט א סדר, און ער וועט ברענגען דוגמאות פון סוגיות, פון די ראשונים און אחרונים, לאו דוקא פון די ליטווישע, ווייל ר"ח האט לאו דוקא מחדש געווען אין דרך הלימוד, נאר בעיקר האט ער מחדש געווען וואו צו לייגען דעם קוועטש, דהיינו ווי אזוי צו צוגיין צו א סוגיא, און ווי אזוי מחדש צו זיין. און הגם די פריערדיגע זאגן אויך אזוי, נאר זיי זאגען עס אויך צווישן אנדערע זאכן, מה שאין כן ביי די ליטווישע איז עס די יסוד הדברים.
כלל א.
ווען איינער קומט אין שפיטאל, איז קודם דא איינער וואס איז מסדר צו וועלכע אפטיילונג בכלל דער חולה געהערט, צו די קאפ אדער די פוס וכדומה, און הערשט נאכדעם קוקט מען אריין אין די עצם קראנקייט וואס איז די מחלה.
די זעלבע זאך ווען מען פאנגט אן א סוגיא, די ערשטע זאך וואס מ'זאל קוקן, איז אין וועלכע חלק אין תורה גייט דאס אריין, למשל איז עס א חושן משפט שאלה אדער א יורה דיעה שאלה.
דוגמאות:
א. השבת אבידה איז א שאלה בין אדם לחבירו, א "חושן משפט שאלה", אדער א שאלה בין אדם למקום, א "יורה דעה שאלה". וואס איז די נפק"מ? צו ספיקא דממונא לקולא, אדער לחומרא, אויב איז עס בין אדם לחבירו, דאן ווען ס'איז דא א שאלה צו מ'דארף צוריק געבן איז מען פטור, אבער אויב ס'איז א בין אדם למקום'דיגע שאלה, דאן אפילו ביי א ספק, איז ספיקא לחומרא, ביז ווילאנג מ'וועט נישט וויסן אויף זיכער אז ער האט מקיים געווען די מצוה, און ער דארף עס צוריק געבן.
די שאלה איז בעצם א מחלוקת ראשונים. דער רא"ש אין אלו מציאות אויף צוויי פלעצער, פסקנט אויף בעיות שלא נפשטו בגמרא, אז מגייט לחומרא, ווייל ספיקא דאיסורא לחומרא, און דער רמב"ם און דער שו"ע רס"ב פסק'נט לקולא, ווייל ספיקא דממונא לקולא, און אזוי איז דער גר"א מסביר דארט (רס"ב סקכ"ב) די מחלוקת.
- און מיט דעם פארענטפערט ער, די קשיא וואס תוס' אין ב"מ דף כ"ז פרעגט אויף דעם וואס די גמרא זאגט, אז מען לערנט ארויס פון א פסוק, אז פחות משוה פרוטה, דארף מען נישט צוריק געבן. פרעגט תוספות וואס דארף מען א פסוק, אויב ביי גזל איז די הלכה אז מען איז נישט עובר בפחות משוה פרוטה, איז דאך א כש"כ אז מ'דארף נישט צוריק געבן אן אבידה פחות מש"פ? און תוס' ענטפערט דארט, אז ס'וואלט געווען א הו"א, מרבה צו זיין "מכל" אבידת אחיך אפילו פחות משוה פרוטה, וועגן דעם דארף מען א פסוק, אז מען איז פטור צוריק צו געבן א פחות משוה פרוטה. זאגט ער אבער לויט די שיטת הרא"ש אז השבת אבידה איז א דיני דאיסורא, איז דאך קושיא מעיקרא ליתא, ווייל ביי גזל איז דיני ממונות דארט האט די תורה נישט מחייב געווען צוריק צו געבן פחות משוה פרוטה, אבער ביי איסורא בי אבידה קען זיין אז מ'דארף יא צוריק געבן, אזוי ווי מיר טרעפן ביי דיני דאיסורא אז חצי שיעור אסור מן התורה.
ב. אין כתובות י"ד ע"א, איז דא א שיטה אז ברי ושמא ברי עדיף. אויב איין בעל דין איז תובע דעם אנדערן מיט א זיכערקייט, און יענער ווייסט נישט צו ער איז טאקע שולדיג, איז די הלכה אז ער דארף באצאלען, פרעגט דער פנ"י אויב אזוי פארוואס ביי אבידה דארף מען האבן סימנים, דער וואס האט געטראפן איז דאך א שמא, ער ווייסט דאך נישט וועמענס איז די אבידה, און דער וואס איז תובע איז דאך א ברי, ער זאגט דאך אז ער ווייסט אז די אבידה איז זיינס, אויב אזוי איז דאך ברי עדיף, אבער אויב זאגט מען אז אבידה איז א איסורא איז דאך גוט, אז מען טאר נישט צוריק געבן אן סימנים, ווייל ספיקא דאיסורא לחומרא, און מען זאגט נישט ברי עדיף ביי ספיקא דאיסורא.
(באמת ר' איצעלע פעטערבורגער זאגט אין פרי יצחק, א גלאטע תירוץ אויף דעם. אז היות דער מוצא אבידה איז דאך א שומר לבעליה, הייסט ער א מוחזק אין די אבידה, פאר די בעלים, ממילא טאר ער עס נישט ארויס געבן אן קיין ראי' מפורשת, ווייל דער וואס קומט עס מאנען איז דער מוציא מחבירו).
ג. פסחים ד. פרעגט די גמרא א בעי', אויב איינער פארדינגט א דירה ערב פסח, אויף וועם איז חל די חיוב בדיקה. פשוט איז די שאלה א הלכות פסח'דיגע שאלה, ווי דער רש"ש איז דארט מסביר, צו די חיוב בדיקה איז אויף די משכיר, ווייל ס'איז זיין חמץ, און די חיוב בדיקה איז מחמת בל יראה, אז די רבנן האבן חושש געווען, אז דער משכיר וועט נישט מבטל זיין בלב שלם, און אויב אזוי איז די חיוב בדיקה אויפן משכיר. אדער די עיקר טעם איז שלא יבא לאכלו, און אויב אזוי איז די חיוב בדיקה אויפן שוכר, וואס ער גייט דארט וואוינען, איז אויף אים די חשש, אז ער קען צוקומען צו עס עסן אין פסח ח"ו.
אבער אין ספר משאת משה סימן ט', פארענטפערט ער פיל דקדוקים אין די סוגיא, מיט די מהלך, אז די שאלה איז א "חושן משפט שאלה", נישט א "אורח חיים שאלה". דהיינו דאס איז דאך זיכער, אז דער משכיר דארף צושטעלן א נארמאלע הויז וואס איז ראוי צו וואוינען, איז די שאלה, צו דער משכיר איז מחוייב צו צושטעלן א ריינע הויז פון חמץ, און אויב נישט, הייסט עס אז ער האט נישט צוגעשטעלט קיין נארמאלע הויז, אדער עס איז נאר א דרויסנדיגע זאך, אז די חמץ איז דארט, און דאס איז דעם שוכר'ס פראבלעם, און עס הייסט אז דער משכיר האט יא צוגעשטעלט א נארמאלע הויז צו וואוינען דארט. און ער ברענגט א מאירי וואס זאגט, אז אויב דער משכיר האט קלאר געזאגט פארן שוכר אז ס'איז נאכנישט בדוק, איז די חיוב בדיקה אויפן שוכר, און אין אזא פאל האט די גמרא גארנישט קיין אבעי'. ברענגט ער א ראי' פון דעם אז דער מאירי האט געלערנט ווי אים, אז ס'איז א חושן משפט שאלה, ווייל אויב ס'איז א שאלה אין הלכות בדיקת חמץ אויף וועם ס'ליגט די חיוב, אויב אזוי וואס א חילוק אז ער האט אים געזאגט קודם, למעשה איז דער שוכר מחוייב בודק צו זיין. משא"כ אויב דער מאירי לערנט ווי אים אז ס'איז נאר א חוזן משפט שאלה, איז דאך גוט, ווייל וויבאלד ער האט לכחילה געזאגט, קען דער שוכר נישט האבן קיין טענות.
ד. די גמרא אין ב"מ דף פ"ז זאגט, אז די דין, אז מ'מוז לאזן א פועל עסן פון די פירות, ווען ער ארבעט מיט זיי אין פעלד, איז נאר ביי א נארמאלער יוד, אבער ווען דער פועל ארבעט ביי הקדש, טאר דער פועל נישט עסן פון די פירות, ווייל ס'שטייט כי תבא בכרם 'רעיך' דרש'נט די גמרא, רעיך ולא של הקדש. פרעגט תוספות, לכאורה וואס דארף מען צוויי פסוקים, סיי דא אין סיי אין מעילה י"ג ביי די דין פון לא תחסום שור בדישו, אז עס גייט נישט אן ביי שור של הקדש, עס איז דאך איין זאך, ווי די גמרא אין ב"מ לערנט ארויס כמה דינים איינס פון אנדערן, און די תוס' בלייבט ביי א קשיא.
זאגט ר' חיים אויפן רמב"ם אין הלכות מעילה, אז הגם די צוויי האבן די זעלבע דינים, אבער די סיבת החיוב איז אינגאנצען אנדערש איינס פון צווייטען, ווייל לא תחסום איז א 'דין איסורא', משא"כ געבן צו עסן פאר א פועל איז א 'חיוב ממון'. א ראי' צו דעם ווייל אין סנהדרין נ"ז שטייט אז א בן נח איז אויך מחויב צו לאזען זיין חבר א בן נח צו עסן פון די פירות, ווען ער ארבעט אין זיין פעלד, לכאורה אויב וואלט עס געווען א איסורא וואלט דער בן נח נישט געווען מחוייב, ווייל ער איז דאך נישט מחוייב אין מצוות, אלא מאי עס איז א ממון'דיגע דין, אז ער קומט זיין פועל די פירות, און דער ב"נ איז אויך מצווה אויף גזל, ממילא גייט אן די מצוה אויך ביי דעם בן נח. משא"כ לא תחסום איז א איסורא'דיגע דין, אז ער טאר נישט פארמאכן זיין אקס'עס מויל בשעת'ן דרעשן, אבער ער קומט נישט קיין ממון פאר זיין אקס, און וועגן דעם איז טאקע דער בן נח נישט מצווה אויף דעם. זעה דארט ווי ער פארענטפערט די תוס' קשיא, אז מען קען נישט ארויס לערנען ביי דעם פאל איסורא מממונא.
דאס איז די ערשטע כלל אין ביהמ"ד פון ר' חיים, די ערשטע זאך זעה אין וועלכע קאטעגאריע גייט אריין די סוגיא, אין חושן משפט אדער אין יורה דיעה אא"ו.
