אידישע וועלט פארומס

זאת חקת התורה (יט-א) "זאת" איז בגמטרי' "צום קול ממון" וואס דאס מיינט "תשובה תפלה צדקה" דאס קומט אונז צו לערנען אז צוזאמען מיט תורה דארף מען אויך האבן, תשובה תפלה און צדקה, און נאר אזוי קען מען ריכטיג צוקומען צו תורה.
(אמרי חיים)

זאת חקת התורה אשר צוה ה' לאמר וגו', אשר אין בה מום אשר לא עלה עלי' עיל. (שם) זאגט אויף דעם דער הייליגער רבי פון לובלין זי"ע: "אשר אין בה מום", א מענטש וואס מיינט אז ער האט נישט קיין שום פעלער, איז א סימן אז: "לא עלה עליה עיל", ער האט נאך נישט אנגענומען אויף זיך דער "עול מלכות שמים" ווי עס דארף צו זיין. ווייל אויב יא, וואלט ער נאר איינגעזעהן זיינע פעלערס.

זאת חקת התורה: לפי שהשטן ואומות העולם מונין את ישראל לומר מה המצוה הזאת ומה טעם יש בה, לפיכך כתב בה חוקה גזרה היא מלפני אין לך רשות להרהר אחריה (רש"י) דער גאנצער ציהל פון דער שטן און די גוים, איז צוריק אויפוועקן חלילה א קטרוג אויף די יודן וועגן דעם חטא העגל, און מיט דעם ברענגען אויף זיי דעם מידת הדין. דערפאר טשעפן זיי די יודן און פרעגן: "וואס איז די מצוה און דער טעם דערפון? דאס קומט דאך מכפר זיין אויף דער חטא העגל"! ענטפערט מען זיי: "גזירה היא מלפני", עס איז א גזירה פון דעם אייבערשטן, "אין לך רשות להרהר אחריה", און מיר האבן נישט קיין רעכט אריין צו טראכטן אויף וואס דאס קומט מכפר זיין.
(אורח לחיים - זלאטשוב)

זאת חקת התורה: לפי שהשטן ואומות העולם מונין את ישראל לומר מה המצוה הזאת ומה טעם יש בה, לפיכך כתב בה חוקה גזרה היא מלפני אין לך רשות להרהר אחריה (שם) לכאורה איז שווער, פארוואס פינקט דער מצוה טשעפענען זיי כלל ישראל, עס זענען דאך דא אסאך חוקי התורה, נאך איז שווער, פארוואס זאגט רש"י אז עס איז נישט דא קיין טעם, רש"י ברענגט דאך ווייטער פון מדרש אז דאס איז געקומען מכפר צו זיין אויף די מעשה העגל. זאגט דער הייליגער כתב סופר אז מען קען דאס פארענטפערן מיט א רמב"ן וואס ער פרעגט, פארוואס דארפן כלל ישראל האבן א כפרה אויף די מעשה העגל, די אלע וואס האבן געדינט די עגל זענען דאך שוין דעמאלס געשטארבן? נאר ענטפערט דער רמב"ן אז נאר די וואס האבן בפועל געדינט עבודה זרה זענען געשטארבן, אבער די וואס האבן געהאט "הרהורי עבודה זרה" זיי האבן נאך געדארפט האבן א כפרה. דאס איז פשט אין רש"י, די גוים טשענען און זיי זאגן "מה המצוה הזאת ומה טעם יש בה", פארוואס קומט עפעס אז מען זאל מעניש זיין כלל ישראל אויף "הרהורי עבירה"? ענפערט מען זיי: "לפיכך כתב בה חוקה" דאס איז א געזעץ פון די תורה אז, "אין לך רשות להרהר אחריה" ביי עבודה זרה איז אסור אפילו הרהורים.
(שמעתי )

מה המצוה הזאת ומה טעם יש בה וכו', גזרה היא מלפני אין לך רשות להרהר אחריה. (שם) זאגט דער הייליגער רבי ר' מאיר פרעמישלאנער זי"ע, אזוי איז דער וועג פון דעם יצר הרע ווען ער קומט איבער רעדן אן איד צו זינדיגן, צום ערשט ווען דער איד וויל טוהן א מצוה, רעדט ער איהם אפ נישט צו טוהן ווייל ער איז אזוי שטארק דערווייטערט פון דעם אייבערשטן צוליב זיינע עבירות, און די מצוה איז אזא הייליגע זאך, אז דער אייבערשטער וועט דאס נישט אננעמען. "מה המצוה הזאת"? אבער ווען דער איד שטארקט זיך איבער זיין יצר הרע און ער טוהט יא די מצוה, דאן קומט ווידער אהן דער יצר הרע און שיקט אריין אין זיין הארץ א געפיהל פון גאוה און צופרידענקייט: "קוק נאר און זעה וואס פאר א גרויסע און חשוב'ע זאך דו האסט געטוהן, וואס פאר א גוטן טעם דיין מצוה האט, "ומה טעם יש בה"!! דערפאר זאגט די תורה: "גזרה היא מלפני", איידער דו טוסט די מצוה זאלסטו טראכטן אז עס איז א גזירה אהן קיין טעם, אפילו דו ביסט נישט ראוי דערצו. און דערנאך "אין לך רשות להרהר אחריה" האסטו נישט קיין רשות אריין צו טראכטן אז דו האסט יא געטוהן די מצוה.


ולא היה מים לעדה וגו'. וירב העם עם משה וגו'. (כ-ג) "ולא היו מים לעדה" די יודן האבן נאר געבעטן וואסער כדי צו שטילן דעם דארשט. אבער "וירב העם עם משה" די "ערב רב" וואס ווערן אנגערופן "עם", זיי האבן אויסגענוצט דעם געלעגנהייט נאר זיך צו קריגן מיט משה רבינו.
(אור פני משה)

זאת חקת התורה אשר צוה ה' לאמור.
דער אור החיים הקדוש פרעגט א קשיא, עס וואלט געדארפט שטיין זאת חקת הפרה ?
ענטפערט די רבי זי"ע אויף דעם מיט א גמרא. די גמרא זאגט כל העוסק בתורת עולה כאילו הקריב עולה, ווען איינער לערנט די פרשה פון עולה איז גלייך ווי ער וואלט מקרב געווען א קרבן עולה. אזוי אויך ביי אלע קרבנות ווען מען לערנט די פרשה פון א קרבן איז דאס גלייך ווי מען וואלט מקריב געווען דעם קרבן.
זאגט די הייליגע רבי זי"ע אז די תורה הק' וויל דא זאגן צוויי ענינים. איינס ווען דאס בית המקדש איז געשטאנען און מען האט געקענט מקריב זיין א קרבן אויף דעם זאגט די תורה ויקחו אליך פרה אדומה, מען האט געדארפט נעמען א פרה אדומה עס זאל מכפר זיין אויף די עבירה פון דעם עגל, עס איז נישט גענוג געווען מיטן לערנען די הלכות.
אבער ליידער היינטיגע צייטן נאך דעם וואס דאס הייליגע ביהמ"ק איז חרוב געווארן און מיר האבן נישט קיין בית המקדש און מען קען נישט מקריב זיין קיין קרבנות, און מען קען נישט מאכן דעם פרה אדומה, איז די מצוה זאת חקת התורה אשר צוה ה' לאמור אז מען זאל לערנען די הייליגע תורה די פרשה פון פרה אדומה און דאס וועט פארצייען אויף די עבירות.
(דברי יואל)

ב
זאת חקת התורה.
זאגט רש"י: לפי שהשטן ואומות העולם מונין את ישראל לומר מה המצוה הזאת ומה טעם יש בה.
ווען א מענטש וויל טוהן א מצוה, קומט דער יצר הרע און זאגט פארן מענטש: דו דארפסט דאס נישט טוהן, עס איז נישט קיין מצוה. און אויב דער מענטש שטארקט זיך און פאלגט אים נישט, און טוט יא די מצוה, קומט ווייטער דער יצר הרע נאך דעם וואס דער מענטש האט געטוהן די מצוה, און רעט אים איין ער זאל זיך האלטן שטאלץ מיט די מצוה וואס ער האט געטוהן, אזוי וועט ער פארלירן דעם שכר פון די מצוה.
האט דער הייליגער רבי ר' מאיר'ל פרימישלאנ'ער זי"ע. דאס אריין געטייטשט אין די רש"י: לפי שהשטן ואומות העולם מונין את ישראל, בעפאר א איד וויל טוהן א מצוה קומט דער שטן איבער רעדן די אידן און זאגט מה המצוה הזאת וואס איז דען די מצוה וואס טוטסטו, עס איז דאך נישט קיין מצוה. און נאך דעם וואס דער איד האט געטוהן די מצוה קומט ווייטער דער יצר הרע און זאגט מה טעם יש בה קוק ווי חשוב און גרויס איז דער טעם פון די מצוה, דו ביסט אזוי חשוב דו האסט דאך געטוהן אזא גרויסע מצוה, און ער וויל מאכן אז דער מענטש זאל זיך האלטן גרויס.
גיט רש"י אן עצה וואס מען זאל טוהן כדי נישט צו ווערן אריין געכאפט אין די נעץ פון דעם יצר הרע. גזירה היא מלפני [מלפני טייטשט בעפאר] בעפאר מען טוט די מצוה דארף מען וויסן גזירה היא דאס איז א גזירה וואס דער אויבערשטער האט געהייסן עס איז יא מצוה, און מען דארף פאלגן וואס דער אויבערשטער האט געהייסן. און נאך די מצוה זאגט מען אים ואין לך רשות להרהר און דו האסט נישט קיין רשות נאך צו טראכטן אחריה נאך דעם וואס דו האסט געטוהן די מצוה, נאר עס זאל זיין ביי דיר אזוי ווי דו וואלסט נישט געטוהן די מצוה כדי דו זאלסט זיך נישט האלטן גרויס.
(דברי מאיר)

ג
זאת חקת התורה ,
סוף פרשת קרח לאזט זיך אויס מיט די הלכות פון מתנות כהונה און תרומה , דער שייכות איז ווייל די גמרא זאגט סוף (סנהדרין צ' ע"ב וחולין ק"ל ) אז מען זאל געבן תרומה נאר פאר א כהן וואס איז א תלמוד חכם , און ווייסט צו היטען די תרומה פון טומאה , דאס איז דער שייכות פון סוף פרשת קרח וואס לאזט זיך אויס מיט תרומה אז תרומה זאל מען נאר געבן פאר דעם וואס לערנט און היט די תורה .
( בעל הטורים )

ד
זאת חקת התורה אשר צוה ה' לאמר
עס שטייט שוין אין פריערדיגען פסוק לאמר , מען קען זאגען א רמז צו די הלכה פון שולחן ערוך (סימן תרפ"ה סעיף ז') אז עס איז א חיוב דאורייתא צו ליינען פרשת פרה ,דערפאר שטייט זאת חקת התורה אשר צוה ה' לאמר אז השי"ת האט געהייסען אז די פרשה לאמר זאל מען זאגען דאס מיינט ליינען ,
(תורת משה להחת"ם סופר בשם נכדו הש"מ)

ה
הוא יתחטא בו ביום השלישי וביום השביעי.
ביום השלישי ווייזט אויף די תורה הקדושה, אזוי ווי די גמרא (מסכת שבת, אוריין תליתאי) רעכנט אויס אסאך זאכן וואס די תורה איז געדריטעלט, עס איז געגעבן געווארן דורך משה רבינו וואס ער איז פון שבט לוי וואס זיי זענען די דריטע, צו די אידן וואס זענען איינגעטיילט אויף דריי כהן לוי ישראל. און נאך עטליכע זאכן וואס די תורה איז געדריטעלט.
יום השביעי ווייזט אויף שבת קודש וואס איז דער זיבעטער טאג אין דער וואך.
דאס וויל די תורה אונז דא זאגן, הוא יתחטא בו אז א מענטש וויל זיך רייניגן ער וויל אז דער אויבערשטער זאל אים מוחל זיין זיינע עבירות, דארף מען טוהן די צוויי זאכן, איינס ביום השלישי מען דארף לערנען די הייליגע תורה פלייסיג. וביום השביעי און מען דארף היטן שבת קודש ווי עס דארף צו זיין. נאר אזוי קען מען זיך רייניגן פון עבירות.
(באר מים חיים)


ו
אשר אין בה מום אשר לא עלה עליה עול.
א מענטש וואס טראכט ביי זיך אז ער איז ערליך ער האט נישט קיין איין פעלער, ער האט שוין נישט אויף וואס תשובה צו טוהן. איז א סימן אז ער האט נישט קיין עול מלכות שמים. ווייל אויב וואלט ער געהאט אן עול מלכות שמים וואלט ער געזעהן אז ער האט זייער אסאך אויף וואס תשובה צו טוהן.
מיט דעם טייטשט דער הייליגער חוזה פון לובלין דעם פסוק: אשר אין בה מום אויב ער זעהט נישט קיין פעלער אין זיך דאס איז ווייל אשר לא עלה עליה עול ער האט נישט קיין עול מלכות שמים.
(חוזה מלובלין)

ז
וכל כלי פתוח אשר אין צמיד פתיל וגו'.
די גמרא זאגט: דער מענטש זאל זיך מאכן אויף דער וועלט אזוי ווי א שטימער, ער זאל נישט רעדן קיין פראסטע רייד אפילו ווען עס איז נישט דא ביי דעם קיין עבירה, נאר תורה און וואס ער דארף וויכטיג פאר די פרנסה.
דאס קען זיין מרומז אין פסוק: וכל כלי יעדער מענטש וואס זיין כלי דאס מיינט מען די מויל, פתוח איז אפן צו רעדן אלעס אפילו זאכן וואס מען טאר נישט, אשר אין צמיד פתיל עליו עס איז נישט דא קיין דעקל צו זיין מויל צו פארמאכן און נישט רעדן וואס מען טאר נישט, טמא הוא דער מענטש איז טמא.
דאס זעלבע איז אויף די אנדערע אברים פון מענטש וואס האט א דעקל ווי למשל די אויגן , די אויערן, אויב ח"ו מען היט נישט אפ די אויגן, מען קוקט מיט די אויגן ווי מען טאר נישט ווערט מען ר"ל טמא. און אויב מען הערט מיט די אויערן זאכן וואס מען טאר נישט, ווי למשל נישט איידעלע ווערטער, לשון הרע, ליצנות, ווערט דער מענטש ר"ל טמא.
דאס איז דער פשט אין פסוק: - וכל כלי פתוח - דער מענטש וואס זיין כלים זענען אפן, דאס מיינט: ער גיט נישט דאס אכטונג אויף זיין מויל, אויגן, אויערן, אשר אין צמיד פתיל עליו עס איז נישט שטארק צוגעמאכט מיט דעם דעקל טמא הוא איז דער מענטש טמא ר"ל.
(אגרא דכלה)

ח
ולקחו לטמא מעפר שרפת החטאת,
די גמרא ברענגט (ר"ה כ"א ע"ב ) בקש קהלת להיות כמשה ,, שלמה המלך האט געוואלט זיין אזוי ווי משה, צו וויסען דעם טעם פון פרה אדומה ,איז ארויס א בת קול יושר דברי אמת מען דארף פארשטיין וואס א תירוץ איז דאס אז יושר דברי אמת
עס איז דא א רמז אז נאר פאר משה רבינו האט השי"ת אנפלעקט דעם סוד פון פרה אדומה , אבער פאר אלע מענטשען איז עס א חוק, (א געזעצטץ), ווייל די ראשי תיבות פון ולקחו לטמא מעפר שרפת החטאת, איז למשה , שלמה המלך האט אויך געוואלט זיין אזוי ווי משה רבינו ער האט געוואלט וויסען דעם סוד פון פרה אדומה אזוי ווי משה , ווייל דאס ווארט שלמ"ה זענען די זעלבע אותיות ווי למש"ה , איז ארויס א בת קול יושר דברי אמת אז די אותיות גייען גלייך למש"ה איז גלייך אבער שלמ"ה איז נישט אויף דעם סדר , ווייל למשה שטייט לטמא מעפר שריפת החטאת
(בנין אריאל)

ט
על כן יאמרו המושלים באו חשבון וגו'
די גמרא זאגט (ב"ב ע"ח ע"ב ) אז המושלים מיינט די וואס געוועלטיגען אין זייער יצר הרע , באו חשבון לאמיר מאכן א חשבון אפילו מען האט יעצט הנאה פון די עבירה ליידט מען שפעטער און דעם שאדין וואס מען האט יעצט ווען מען גייט טוהן א מצוה האט מען שפעטער א גרויסען פארדינסט , מען דארף פארשטיין פארוואס האבן די חכמים געשטעלט דעם מוסר אויף דעם פסוק פון די מלחמה מיט סיחון וואס א מוסר השכל קענען מיר זיך לערנען פון דעם אופן ווי סיחון האט מלחמה געהאלטן?
דער יצר הרע וויל שטרויכלען דעם מענטש מיט אן עבירה ,ער ווייסט אבער אז ער קען אים נישט אפרעדען באלד צו עבירות וויל ער אים שטרויכלען מיט דברי הרשות און תאוות און נאכדעם אויב דער מענטש האט אים געפאלגט קען ער שוין גיין ווייטער צו א בפירושע עבירה

ביי סיחון שטייט אז ער האט נישט געווארט ביז מען איז געקומען צו אים מלחמה האלטען כאטש ער האט געטראכט אז ער וועט געווינען די מלחמה נאר ער איז ארויס פון זיין לאנד כדי אז מען זאל נישט קומען אין זיין לאנד ווייל אויב מ'וועט מלחמה האלטען אין זיין לאנד מאכט מען דארט שאדענס , כאטש מען געווינט די מלחמה אבער א שאדין בלייבט, וועגען דעם האט ער נישט געלאזט דעם פיינט ביי זיך אין רשות דאס דארפין מיר זיך לערנען ביי מלחמת היצר נישט לאזין צוצוקומען צו אונז בכלל דערפאר דרש'ענט די גמרא פון די פרשה בואו חשבון אויף מלחמת היצר.
(קדושת ציון)

* * *

ליקוטים נפלאים בלש"ק

זאת חקת התורה, וברש"י ז"ל גזירה הוא מלפני ואין לך רשות להרהר אחריה (יט, ב).
הנה בענין כיבוד אב ואם, רבים והמונים יאמרו כי אין ביכולתם להשגיח על האב ואם ולפרנסם יען כי גם להם בנים וצריכים להשגיח על הדור הבא אחריהם, אולם לא זהו הדרך הנכון לעבוד רק עבור דורות 'הבאים', רק להשגיח על הדור 'העבר' היינו על אב ואם לפרנסם לעת זקנתם.
וזהו "זאת 'חוקת' התורה" כי 'חק' לשנא דמזונא (ביצה טז.) ולימדה לנו התורה דרך בעניני פרסה 'גזירה היא מלפני' שגזירת התורה להשגיח על דור שהוא 'מלפני' דהיינו לפרנס האב והאם אף שהם מדור העבר, ואין לך רשות להרהר 'אחריה', שאין לפטור א"ע בתירוץ שיש לו דור ג"כ לפרנס אחריו, היינו בניו, ולזאת אמרו חז"ל בש"ס (ע"ז כד.) בדמא בן נתינה שקיים מצות כיבוד אב ואם ונולדה לו פרה אדומה יען כי בענין פרה אדומה מרומז ענין כיבוד אב ואם.
עטרת ישועה

וידבר ה' אל משה ואל אהרן לאמר, זאת חקת התורה אשר צוה ה' לאמר.
פירש"י לפי שהשטן ואומות העולם מונין את ישראל לומר מה המצוה וכו' ומה טעם יש בה, לפיכך כתב בה חוקה גזירה הוא וכו' (יט, א-ב).
והנה קשה דהא במדרש וגם רבי משה הדרשן כתבו בה טעם, לכפר על עון העגל, תבוא אמו ותקנח וכו'. עוד קשה
והנה למה כתיב ב"פ "לאמר" בפסוק, וידבר וכו' לאמר זאת חקת וכו' צוה ה' לאמר.
וי"ל ע"פ דברי הרב בעל הפלאה דמה שהשטן ואומות העולם מונין את ישראל לומר מה טעם וכו', הוא כדי שיאמרו הטעם של רבי משה הדרשן, ויתעורר עליהם ח"ו קטרוג, וצוה הקב"ה שלא לומר הטעם, רק להשיב "חקה היא", עכ"ד.
ובזה מובן הלשון שהשטן ואוע"ה מונין את ישראל "לומר" מה טעם וכו', תיבת לומר מיותר, אך ע"פ הנ"ל מדוקדק, שהם רוצים ש"יאמרו" ישראל הטעם, ובזה מובן הפסוק זאת חקת התורה אשר צוה ה' "לאמר" דהשי"ת צוה "לאמר" לשטן ואוה"ע חקה היא, אבל באמת יש בה טעם.
אגרא דכלה

ויקחו אליך פרה אדומה (יט, ב) איתא במדרש מה ראה קרח לחלוק על משה, פרה אדומה ראה.
י"ל דהנה פרה אדומה בא לכפר על עון העגל, כמ"ש רש"י תבא אמו ותקנח וכו', ובאמת כבר נאמר פרשת פרה אדומה במרה קודם העגל, ונמצא מזה דהיו מוכרחים לעשות העגל, וזה חשב קרח בדעתו המוטעת, שהיא מוכרח, וכמו כן חשב דבשביל שאמר יעקב בקהלם אל תחד כבודי, שקאי על מעשה קרח, אמר בלבו שמוכרח הוא למחלוקת זה בהיות שכבר כתוב בתורה בקהלם אל תחד כבודי, וז"א פרשת פרה אדומה ראה, שחשב שהידיעה מכרחת, אמנם שקר ותרמית בפיו, כי אין הידיעה מכרחת.
אור פני משה

הנוגע במת לכל נפש אדם וטמא שבעת ימים, ואח"כ כתוב כל הנוגע במת בנפש האדם אשר ימות וכו' ונכרתה וכו' (יט, יא - יג).
לכאורה קשה דאצל טומאת שבעה כתיב "במת לכל נפש אדם", ובפסוק השני אצל כרת כתיב עוד-הפעם במת בנפש האדם "אשר ימות", תיבת "אשר ימות" מיותר. ונראה לפרש ע"פ דידוע דקברי הצדיקים אינם מטמאים, רק שאין אתנו יודע מי הוא הצדיק, לכן צריך להזאה בשלישי ובשביעי, ולכן כתיב אצל טומאת שבעה "לכל" נפש אדם ר"ל אף שיהי' צדיק, הואיל ואין אנו יודעים בבירור מי הוא הצדיק. אבל אצל כרת שכלפי שמיא גליא, ואם הי' נגיעתו בנפש של צדיק שאינו מטמא אז אינו חייב כרת. ולכן נאמר אצל כרת במת בנפש האדם "אשר ימות" ר"ל אשר ימות בעולם הבא, שהיה רשע, ואז ונכרתה, אבל בנפש צדיק אינו חייב כרת כנ"ל.
תורי זהב
ויאמר ה' אל משה ואל אהרן יען לא האמנתם בי להקדישני (כ, יב).
לכאורה קשה למה באמת נענש משה רבינו ע"ה על שהכה את הסלע, הלאהיה מוכרח להכות ולא לדבר אליו, דהא איתא במדרש ובגמ' דכל מה שעשה אברהם אבינו ע"ה והטריח את עצמו להביא לפני המלאכים, שילם לו הקב"ה לבניו ג"כ ע"י עצמו, ומה שנתן להם ע"י שליח דהיינו נתינת המים, כמ"ש יקח נא מעט מים, זאת שילם לו הקב"ה לבניו ג"כ ע"י שליח, ולכן אמר הקב"ה למשה שימציא להם מים ולא הזמין להם הקב"ה בעצמו.
והנה איתא שהשכינה היתה מדברת מתוך גרונו של משה, וא"כ אם היה מדבר אל הסלע, היה נתינת מים ע"י הקב"ה בעצמו ולא ע"י שליח, דהא השכינה היתה מדברת מתוך גרונו, ומוכרח היה להכות ולא לדבר ולמה נענש.
אמנם האמת כך הוא דאיתא משבא לכלל כעס בא לכלל טעות, והיינו הטעות, דמשה בא אז לכעס על שאמר שמעו נא המורים, ואיתא דכל הכועס שכינה מסתלקת ממנו, וא"כ יכול לדבר אל הסלע ואז לא הי' ע"י הקב"ה בעצמו אלא ע"י שליח, כי עכשיו לא היתה השכינה מדברת מתוך גרונו. וזה כוונת רז"ל "משבא לכלל כעס בא לכלל טעות", דמשום דבא לכלל כעס משו"ה בא לכלל טעות ונענש על שהכה לסלע, דאם לא היה בא לכלל כעס היה ניחא מה שלא דיבר לסלע, דאז היה השכינה מדברת מתוך גרונו כנ"ל.
ובזה יש לפרש הפסוק בתהלים, ויקציפו על מי מריבה וירע למשה בעבורם, היינו מכח שישראל הקציפו על מי מריבה, על כן "וירע למשה בעבורם", ולמה, "כי המרו את רוחו" שהחליפו את רוחו, שהשכינה נסתלקה ממנו אז, משום הכי "ויבטא בשפתיו" היה יכול לבטע בשפתיו אל הסלע ולא להכותו, ולכן נענש כי אז לא היה צריך להכותו, כי מ"מ היה ע"י שליח.
(חנוכת התורה)
ודברתם אל הסלע לעיניהם ונתן מימיו (כ, ח)
אולי בא לרמז על זה שלא הספידו את מרים, כי מתה בחודש ניסן שאין מספידין בו (שו"ע או"ח תכ"ט ס"ב), ולזה אמר 'ודברתם' לשון קשות, "לעיניהם ונתן מימיו" שיעוררו את הקהל בדברים קשים עד שיורידו דמעות עליה שהעיני"ם יתנו 'מימיהם', ובזה יעוררו ג"כ זכות מרים עד שהבאר תחזור להם.
וזה שאמר להם משה (י) "שמעו נא המורים" שדיבר להם קשות. וגם רמז במלת 'המרים' (כתיב חסר) אותיות 'מהראיטם', להזכיר זכותה.
(שובע שמחות)
המן הסלע הזה נוציא לכם מים, וירם משה את ידו ויך את הסלע במטהו פעמיים ויצאו מים רבים (כ, י-יא)
י"ל, עפ"י מה ששמעתי שנמצא בספרים על הפסוק (ח) ודברתם אל הסלע וכו' ונתן מימיו והוצאת להם מים מן הסלע, כי בכל דבר יש בו מכל הד' יסודות וא"כ בהסלע יש בו ג"כ מיסוד המים, והנה אם הי' נשאר בהסלע מימי הטבע שיש בו מן יסוד המים, לא הי' הנס בגדר 'יש מאחין' כיון שכבר יש מים בהסלע ולא הי' הנס גדול כל כך, וכדי להגדיל את הנס אמר רש"י "ודברתם אל הסלע וגו' ונתן מימיו" כלומר המים הטבעיים שיש בו יתן מתחלה, עד שלא ישאר בו מיסוד המים, ואח"כ 'והוצאת להם מים מן הסלע' בדרך נס, עכ"ד.
וזה י"ל שאמר להם משה בדרך תמיהה "המן הסלע הזה" עד שלא הוציא מימיו הטבעיים אתם רוצים "שנוציא לכם מים" הלא לא יהי' הנס גדול כל כך, לא כן אעשה, כי אם "ויך את הסלע במטהו פעמים"' שבפעם ראשון יוציא מימיו הטבעיים, ואח"כ "ויצאו מים רבים" ובזה גדל הפלא מנורא עלילות המוציא מים מצור החלמיש בדרך נס ופלא יש מאין.
(יודעי בינה)
כי אין לחם ואין מים, וישלח ה' בעם את הנחשים השרפים (כא, ה-ו)
יש לפרש, דלכך נענשו דווקא בעונש הנחשים השרפים, שהי' מדה כנגד מדה, ע"פ המובא בחז"ל (ברכות לג.) על הערוד שהי' נושך, ואם קדם האדם למים קודם הנחש, מת הנחש, ואם קידם הנחש למים מת האדם, והנה הם חטאו במריבת מים כאומרם כי אין לחם "ואין מים" לכן באו עליהם הנחשים ולא הי' להם מים במה לרפאות את נשיכת הנחש, וק"ל.
(תורי זהב )

מפרשים

פר' חקת



(י"ט, ב') "זאת חקת התורה אשר צוה ה' לאמר דבר אל בני ישראל ויקחו אליך פרה אדמה תמימה אשר אין בה מום אשר לא עלה עליה על".
ברענגט רש"י פון די מדרש תנחומא, אז די אומות העולם און די שטן האבן געטשעפעט די אידן און זיי האבן געפרעגט, וואס איז די טעם פון דעם מצוה, וועגן דעם שטייט דא די לשון "חקה", אז דאס איז א גזירה און מען האט נישט קיין רשות נאכצוטראכטן נאך איר.
פרעגט דער רמב"ן, פארוואס פונקט ביי פרה אדומה, האבן זיי זיך פארלייגט צו טשעפן די אידן?
ענטפערט דער רמב"ן, ווייל אלע קרבנות וואס קומען אויף מכפר זיין אדער אויף מטהר צו זיין (אזוי ווי ביי א זב וזבה ויולדת), האט מען מקריב געווען אין די בית המקדש. אבער די פרה אדומה האט מען געמאכט מחוץ למחנה, נישט אין די בית המקדש, ממילא האט עס אויסגעזעהן אזוי ווי מען שחט עס פאר די שדים, אזוי ווי די גוים פלעגן טוען, אזוי ווי די פסוק זאגט, "ולא יזבחו עוד את זבחיהם לשעירים", ווען די פסוק אסר'ט צו שחט'ן א קרבן אינדרויסן פון די בית המקדש. זעהן מיר פון דעם, אז ווען מען שחט אין דרויסן, שחט מען פאר די שדים.
זאגט דער רמב"ן, אז אודאי איז ח"ו נישט דאס געווען די כונה פון שחט'ן די פרה אדומה אין דרויסן, נאר עס איז דא דערביי טיפע כונות, וואס דורך דעם וועט מען קענען מטהר זיין די טמאי מת.
פרעגט דער רמב"ן, פארוואס ווען א איד שטארבט, איז ער מטמא אזא הארבע טומאה? ענטפערט דער רמב"ן, ווייל ווען א מענטש שטארבט, לייגט די מלאך המות אריין אין אים אזא מין זוהמא (טומאה) וואס דאס מאכט אז די נשמה זאל אנטלויפן פון דארט, ווייל די נשמה קען נישט בלייבן דארט מיט אזא שטארקע טומאה.
זאגט דער רמב"ן, וועגן דעם מצד הדין, זענען די צדיקים נישט מטמא, ווייל זיי שטארבן נישט דורך די מלאך המות, נאר זיי שטארבן מיט מיתת נשיקה, וואס איז דורך דער אויבערשטער אליין. (להלכה נעמען מיר היינט אן, אז צדיקים זענען יא מטמא, ועיין ישמח משה פרשת שמיני)
פרעגט דער רמב"ן, פארוואס האט די תורה פונקט דא אין מיטן סדר במדבר, געזאגט די דין פון פרה אדומה? ענטפערט דער רמב"ן, ווייל עס האט א שייכות מיט דער סוף פון דער פריער'דיגע סדרה, וואס רעכנט אויס אלע פיר און צוואנציג מתנות כהונה, און עס רעדט וועגן די ענינים פון כהונה. די דינים פון פרה אדומה האט אויך צו טוען מיט די כהנים, ווייל זיי מאכן דאך די טהרה, וועגן דעם האט די תורה דאס נאנט געשטעלט צו סוף פרשת קרח.

(י"ט, ג') "ונתתם אתה אל אלעזר הכהן והוציא אתה אל מחוץ למחנה ושחט אתה לפניו". עס איז געווען א מצוה, אז דער סגן כהן גדול, זאל שטיין און זעהן די גאנצע עבודה פון די פרה אדומה.
דער רמב"ן איז מסביר דער טעם דערפון, וויבאלד די אומות העולם פרעגן אויף דעם עבודה, וואס ווערט געמאכט אין דרויסן פון די בית המקדש, (עיין רמב"ן לעיל) וועגן דעם האט די תורה געהייסן, אז אלעזר אליין זאל שטיין דערביי, צו ווייזן אז דאס איז גאר א הייליגע עבודה, און אז עס זאל געמאכט ווערן לויט זיין כונה, און מען זאל ח"ו נישט קומען צו אזעליכע פסולע מחשבות און מיינען אז דאס ווערט געמאכט פאר די שדים.
אין משניות איז דא א מחלוקת תנאים, צו די שפעטערדיגע פרות האט געמוזט זיין דוקא דורך א כהן גדול, צו עס איז אויך געווען כשר אויב עס ווערט געמאכט דורך א כהן הדיוט. די חכמים האלטן, אז עס מוז זיין דוקא דורך א כהן גדול, און רבי יהודה האלט, אז עס איז אויך כשר מיט א כהן הדיוט. זאגט דער רמב"ן, אז מען נעמט אן בפשטות אזוי ווי די שיטה פון די חכמים, אז עס איז נאר כשר מיט א כהן גדול.
אויב אזוי ווערט שווער, פארוואס האט די תורה דא געהייסן, אז אלעזר זאל עס מאכן און נישט אהרן הכהן? עטליכע תירוצים זענען געזאגט געווארן אויף דעם.
א- ווייטער ברענגט רש"י פון רבי משה הדרשן, אז וויבאלד די פרה קומט מכפר זיין אויף די מעשה העגל, וואס אהרן האט געמאכט, האט ער נישט געקענט מאכן די פרה וועגן מיר האבן א כלל, "אין קטיגור נעשה סניגור".
ב- דער רמב"ן זאגט, ווייל וויבאלד אהרן איז געווען זייער הייליג, האט נישט געפאסט פאר אים, אז ער זאל מאכן אן עבודה וואס איז נישט אין די משכן, נאר עס ווערט געמאכט בחוץ.
ג- דער אויבערשטער האט געוואלט מיט דעם, מחנך זיין אלעזר זיין זון, נאך ווען זיין טאטע לעבט. ער האט אים געוואלט געבן איינע פון די מצוות וואס איז נאר שייך פאר א כהן גדול, און אזוי וועט ער נתחנך ווערן לכהונה גדולה.

(י"ט, ז') "וכבס בגדיו הכהן ורחץ בשרו במים ואחר יבא אל המחנה וטמא הכהן עד הערב". דער ספרי זאגט, אז דער פסוק רעדט זיך פון דער כהן וואס האט אריין געווארפן די עץ ארז, אזוב און שני תולעת אין די פייער. די נעקסטע פסוק, רעדט זיך פון דער כהן וואס האט פארברענט די פרה.
דער יונתן בן עוזיאל זאגט, אז פסוק ז' רעדט זיך פון דער כהן וואס האט געשחט'ן די פרה. דער רמב"ם (פרק ה' הלכה א' דפרה) זאגט, אז די פסוק רעדט זיך וועגן ביידע, סיי דער וואס האט אריינגעווארפן די עץ ארז, אזוב און שני תולעת, און סיי דער וואס האט געשחט'ן די פרה.

(י"ט, י"ד) "זאת התורה אדם כי ימות באהל כל הבא אל האהל וכל אשר באהל יטמא שבעת ימים". פרעגט דער רמב"ן, פארוואס זאגט די תורה, אז דער מענטש איז געשטארבן אין די אהל, די זעלבע דין וועט זיין אפילו ער איז געשטארבן אין דרויסן פון די אהל און מען האט אים נאכדעם אריין געברענגט, איז ער אויך מטמא מיט די דין פון טומאת אהל?
ענטפערט דער רמב"ן, אז די כונה פון די פסוק איז, "אדם כי ימות", אויב א מענטש וועט שטארבן, ווי עס זאל נאר זיין, און יעצט איז ער "באהל" אין א געצעלט, איז אלעס וואס איז דארט ווערט טמא.
נאך א פשט זאגט דער רמב"ן, אז מען קען עס לערנען פשוט, אז די תורה מיינט צו זאגן, אז דער מענטש וועט שטארבן אין די אהל, און אודאי איז די זעלבע דין ווען ער מען האט אים שפעטער אריין געברענגט, נאר די תורה כאפט אן די פאל וואס איז מער מצוי, אז א מענטש זאל שטארבן אין אן אהל.
זאגט דער רמב"ן, אז כאטש די תורה זאגט נאר אז אלעס וואס איז אין די געצעלט ווערט טמא, וואלט מען געקענט מיינען אז די געצעלט אליין ווערט נישט טמא, איז אודאי די דין נישט אזוי, נאר די געצעלט אליין ווערט אויך טמא, און מען דארף שפריצן דערויף פון די אפר פרה, אים מטהר צו זיין.
אויך דאס וואס די תורה רעדט ביי אן אהל איז לאו דוקא, נאר די זעלבע דין איז אויך ביי א געהעריגע בית וואס איז מחובר לקרקע, אז דאס טוט אויך ברענגען די טומאה און עס איז מטמא אלעס וואס עס איז דא אין די בית. מיט דעם וועט זיין אנדערש די אהל פון די בית, אז די בית אליין, וויבאלד עס איז מחובר לקרקע, איז עס נישט מקבל טומאה.
זאגט דער רמב"ן, דאס וואס די תורה האט אנגעכאפט די דין ביי אן אהל, ווייל די תורה וויל אונז לערנען אז ביי אן אהל ווערט דער אהל אליין אויך טמא. נאך א טעם זאגט דער רמב"ן, ווייל די אידן זענען דעמאלס געווען אין די מדבר און זיי האבן געוואוינט אין געצעלטן, וועגן דעם האט די תורה גערעדט וועגן וואס איז יעצט טרעפעדיג ביי די אידן.

(י"ט, ט"ז) "וכל אשר יגע על פני השדה בחלל חרב או במת או בעצם אדם או בקבר יטמא שבעת ימים". זאגט רש"י אין ד"ה על פני השדה, אז די חז"ל דרש'ענען פון "על פני השדה" לרבות גולל ודופק.
עס איז דא א מחלוקת רש"י און דער רבינו תם אין די גמרא, וואס עס מיינט, "גולל ודופק". רש"י לערנט, אז גולל איז די צודעק פון די ארון און דופק זענען די זייטיגע ברעטער פון די ארון. דער רבינו תם לערנט, אז עס האט גארנישט צו טוען מיט די ברעטער פון די ארון. גולל איז די לאנגע שטיין וואס איז העכער א קבר, וואס מען פלעגט אראפלייגן א לאנגע שטיין צוצודעקן די גאנצע קבר. דופק זענען די צוויי שטיינער וואס מען האט אויפגעשטעלט אויף א קבר, איינס צו די זייט פון די קאפ און איינס צו די זייט פון די פוס.
עס איז דא א גרויסע מחלוקת ראשונים צו די טומאה פון גולל ודופק איז מן התורה, צו עס איז נאר מדרבנן. פון רש"י דא זעהט אויס אז ער האלט אז עס איז א געהעריגע דרש און עס איז מן התורה. דער ראב"ד האלט אויך אזו, אז עס איז מן התורה. דער רמב"ם פסק'ענט אז עס איז נאר מדרבנן, און דאס איז נאר אן אסמכתא פון די פסוק. דער רמב"ן דא אין חומש האלט אויך ווי דער רמב"ם, אז עס איז נאר מדרבנן.

(י"ט, י"ז) "ולקחו לטמא מעפר שרפת החטאת ונתן עליו מים חיים אל כלי". פון די פסוק זעהט אויס, אז מען זאל קודם אריין לייגן די אפר אין די כלי און נאכדעם זאל מען אריין לייגן די וואסער, ווייל עס שטייט "ונתן עליו מים חיים". זאגט דער רמב"ן, אז מען קען נישט אזוי לערנען, ווייל די תוספתא אין פרה זאגט בפירוש פארקערט, אז מען האט קודם געמוזט אריין לייגן די וואסער, און נאכדעם האט מען אריין געלייגט די אפר. אויב מען האט קודם אריין געלייגט די אפר און נאכדעם די וואסער, איז עס געווען פסול.
וועגן דעם מוז מען אזוי לערנען פשט אין פסוק, "ולקחו לטמא מעפר שרפת החטאת", מען זאל נעמען פון די אפר חטאת, "ונתן עליו מים חיים" און מען זאל ארויף לייגן אויף די אפר, די וואסער וואס איז שוין פון פריער געווען אין די כלי. די תורה וויל אונז לערנען מיט דעם, אז נאכדעם וואס מען לייגט אריין די אפר אין די וואסער, און די אפר שווימט ארום אויף די וואסער, מוז מען גוט אויסמישן די וואסער, כדי די וואסער זאל שווימען העכער די אפר, און נישט אז די אפר זאל בלייבן העכער פון די וואסער.

(י"ט, י"ט) "והזה הטהר על הטמא ביום השלישי וביום השביעי וחטאו ביום השביעי וכבס בגדיו ורחץ במים וטהר בערב". די משנה זאגט אין סוף מסכת פרה, אז נישט נאר א כהן איז כשר צו שפריצן, נאר יעדע איינער איז כשר צו שפריצן פון די אפר פרה, אפילו א קטן, אויב ער האט דעת איז אויך כשר. א פרוי איז פסול, ווייל עס שטייט אין פסוק (י"ח) "איש טהור", דרש'ענט מען איש ולא אשה.
דאס וואס די פסוק זאגט, "ורחץ במים וטהר בערב", גייט נישט ארויף אויף דער וואס האט געשפריצט, נאר עס גייט ארויף אויף דער וואס איז געווען טמא און מען האט אויף אים געשפריצט. ווייטער אין פסוק כ"ט וועלן מיר לערנען, אז דער וואס שפריצט אויף א צווייטע פון די אפר חטאת, ווערט בכלל נישט טמא.

(י"ט, כ') "ואיש אשר יטמא ולא יתחטא ונכרתה הנפש ההוא מתוך הקהל כי את מקדש ה' טמא מי נדה לא זרק עליו טמא הוא". פרעגט רש"י, עס שטייט דאך שוין אויבן אין פסוק י"ג, "כל הנגע במת בנפש האדם אשר ימות ולא יתחטא את משכן ה' טמא ונכרתה הנפש ההוא מישראל כי מי נדה לא זרק עליו טמא יהיה עוד טמאתו בו". פארוואס דארף די תורה זאגן צוויי מאל די עונש כרת, אויב מען גייט אריין אין משכן ווען מען איז טמא?
ברענגט רש"י פון די גמרא אין מסכת שבועות (דף ט"ז:), אז איין פסוק רעדט זיך פון די משכן און איין פסוק רעדט זיך פון די בית המקדש. אויב די תורה וואלט נאר געשריבן די עונש כרת ביי איינע פון זיי, וואלט איך נישט געקענט ארויס לערנען דער אנדערע. אויב די תורה וואלט נאר געשריבן ביי די משכן, וואלט איך געזאגט, אז דוקא ביי די משכן איז דא די עונש כרת, ווייל די משכן איז געזאלבט געווארן מיט די שמן המשחה, אבער די בית המקדש וואס איז נישט געזאלבט געווארן מיט די שמן המשחה, אפשר איז דארט נישט דא די עונש כרת.
אויב די תורה וואלט נאר געשריבן כרת ביי די בית המקדש, וואלט איך געזאגט אז דוקא דארט איז דא כרת, ווייל די בית המקדש איז געבויט געווארן, אז עס זאל בלייבן אן אייביגע קדושה, מה שאין כן די משכן איז נאר געמאכט געווארן אויף צייטווייליג, ממילא איז דארט נישט דא קיין כרת, וועגן דעם דארף די תורה מיר לאזן הערן ביי ביידע, אז עס איז דא די עונש פון כרת.
דער רמב"ן זאגט צוויי אנדערע פשטים פארוואס די תורה חזר'ט איבער די עונש כרת צוויי מאל.
א- דער ערשטע פסוק רעדט זיך ווען מען גייט אריין אין די משכן אדער אין די בית המקדש בטומאה, און די צווייטע פסוק רעדט זיך פון איינער וואס עסט קדשים ווען ער איז טמא. די כונה פון די פסוק מיט די ווערטער "מקדש ה' טמא" מיינט, אז ער האט מטמא געווען די הייליגע זאכן, וואס דאס איז די בשר קדשים.
ב- ביידע פסוקים רעדן זיך פון די משכן, דער ערשטע פסוק רעדט זיך ווען ער איז טמא געווארן דורך דעם וואס ער האט אנגערירט א מת, אזוי ווי עס שטייט דארט אין פסוק, "כל הנגע במת וגו'". די צווייטע פסוק רעדט זיך ווען ער איז טמא געווארן דורך טומאת אהל און ער האט נישט ממש אנגערירט א מת, לאזט מיר די תורה הערן, אז דאס איז א געהעריגע טומאה און מען איז חייב כרת, אזוי ווי עס שטייט דארט אין פסוק, "ואיש אשר יטמא וגו'", איז משמע אויף וואס פאר אן אופן וואס ער וועט טמא ווערן.

(י"ט, כ"א) "והיתה להם לחקת עולם ומזה מי הנדה יכבס בגדיו והנגע במי הנדה יטמא עד הערב".
ברענגט רש"י פון די הייליגע חז"ל, אז דאס וואס עס שטייט "ומזה מי הנדה יכבס בגדיו", מיינט נישט צו זאגן, אז דער וואס שפריצט פון די מי חטאת ווערט טמא, נאר עס איז געקומען צו לערנען, אז דער וואס טראגט פון די מי חטאת, א שיעור וויפיל עס איז ראוי צו שפריצן, דעמאלס ווערט ער טמא.
פרעגט תוספות, פון ווי האבן די חז"ל גענומען צו פארדרייען די פשוטע פשט פון פסוק? ענטפערט תוספות, אז וויבאלד עס שטייט אין פסוק י"ט, "והזה הטהר", איז א סימן אז דער מזה איז טהור.
דער רמב"ם ענטפערט, אז די חכמים האבן עס ארויסגעלערנט פון א קל וחומר, אז דער מזה איז טהור. מה דאך דער מזה טוט מטהר זיין דער טמא'נע מענטש, איז דאך אודאי אז ער בלייבט טהור.
פרעגן די מפרשים, דער וואס שפריצט טוט דאך אויך טראגן די מי חטאת, אויב אזוי דארף ער דאך טמא ווערן אלס די דין פון נושא? ענטפערן די מפרשים, אז דאס וואס די חז"ל זאגן, אז דער וואס טראגט ווערט טמא, דאס איז נאר געזאגט געווארן, אויב ער טראגט עס סתם אזוי, אבער אויב ער טראגט עס ווייל ער דארף שפריצן, ווערט ער נישט טמא אלס נושא. (כן מבואר ברמב"ם הלכות פרה פרק ט"ו הלכה א')

(כ', א') "ויבאו בני ישראל כל העדה מדבר צן בחדש הראשון וישב העם בקדש ותמת שם מרים ותקבר שם". עס איז דא א מחלוקת אין די חז"ל, ווען מרים איז נסתלק געווארן. דער סדר עולם זאגט, אז זי איז נסתלק געווארן א' ניסן. אין אן אנדערע מדרש טרעפן מיר אז זי איז נסתלק געווארן י' ניסן. (עיין מגן אברהם סימן ת"ל דהביא שיטה זה)
רש"י זאגט, אז וועגן דעם זאגט דא די פסוק, "כל העדה" צו לערנען אז די אידן זענען יעצט געווען בשלימות, ווייל אלע וואס האבן געדארפט שטארבן אין די מדבר זענען שוין געשטארבן, און די אלע זענען געווען מיט א שלימות אריין צו גיין אין ארץ ישראל.
דער רמב"ן קריגט, און ער ברענגט נאך ערטער ווי מען טרעפט אז די תורה נוצט דעם לשון, און עס איז נישט שייך דארט צו זאגן די פשט וואס רש"י זאגט דא. זאגט דער רמב"ן, אז די תורה איז געוואוינט צו נוצן דעם לשון, ווען די אידן גייען זיך קריגן אויף משה רבינו. די תורה וויל אונז לאזן הערן, אז אלע אידן זענען געווען פארמישט אין דעם קריגעריי, "כל העדה".
דער רמב"ן ברענגט אסאך ערטער ווי מען זעהט דעם לשון פון "כל העדה", און אייביג רעדט זיך עס ביי א מחלוקת. איין פלאץ טרעפן מיר דעם לשון ווי עס איז נישט געווען קיין מחלוקת, דאס איז ביי די הסתלקות פון אהרן הכהן. די פסוק זאגט, "ויסעו מקדש ויבאו בני ישראל כל העדה הר ההר". זאגט דער רמב"ן, דארט וויל די תורה אונז לערנען, אז אלע אידן האבן זיך משתתף געווען אין די הספד אויף אהרן הכהן, אזוי ווי עס שטייט אין פסוק, "ויבכו את אהרן כל בית ישראל".


(כ', י') "ויקהלו משה ואהרן את הקהל אל פני הסלע ויאמר להם שמעו נא המרים המן הסלע הזה נוציא לכם מים".
די תורה הק' פארציילט אונז דא א מעשה, וועגען די חטא מי מריבה. עס איז נישט ערקלערט אין די פסוקים בפירוש וואס איז געווען זייער חטא. די פסוק זאגט נאר, אז ווייל משה און אהרן האבן נישט געהייליגט דער באשעפער'ס נאמען, וועלן זיי נישט אריינקומען אין ארץ ישראל. אין די ראשונים און אין די מפורשי התורה טרעפן מיר אסאך פשטים וואס איז געווען די חטא פון מי מריבה.
א) רש"י לערענט אז דער באשעפער האט געהייסן רעדן צום שטיין און אזוי וועט די שטיין געבן וואסער און אזוי וועט ארויסקומען א גרויסע קידוש השם, ווייל אלע אידן וועלען זעהן און זיי וועלן מאכן א קל וחומר, מה דאך א שטיין וואס קען נישט רעדן און נישט הערן און דארף נישט קיין פרנסה, פון דעסטוועגען האט עס געפאלגט וואס מען האט אים געהייסן, אונז אידן וואס מיר קענען יא רעדן און הערן און מיר דארפן פרנסה, איז אודאי אז מיר דארפן פאלגן וואס מען הייסט אונז. אבער אזוי ווי משה האט געשלאגן דער שטיין, איז שוין נישט געווען שייך צו מאכן די קל וחומר.
ב) דער רמב"ן ברענגט א רבינו חננאל, אז די חטא איז געווען וואס ער האט געזאגט "המן הסלע הזה נוציא לכם מים". פון דעם שטיין וועל איך ארויסציען פאר ענק וואסער. צו פארשטיין, דארף מען מקדים זיין א פריערדיגע רמב"ן וואס זאגט אז משה האט דאס נישט געזאגט מיט א לשון תמי' אזוי ווי רש"י לערענט, נאר מיט א לשון ניחותא, אז פון דעם שטיין וועלען מיר ארויסציען פאר ענק וואסער. מיר טרעפן נאך ערטער ווי עס שטייט א פתח ה' און עס מיינט נישט א לשון תמי' למשל אין נביא שמואל (א'-ב', כ"ז) "הנגלה נגליתי" עיי"ש.
זאגט דער רמב"ן, אז די חטא איז געווען וואס ער האט געזאגט "נוציא לכם", מיר וועלן ארויסציען פאר ענק וואסער און ער האט נישט געזאגט "יוציא ה'", אז דער באשעפער וועט ארויסציען פאר ענק וואסער, אזוי ווי מיר טרעפן אייביג אז משה האט תולה געווען אלע נסים אין דער באשעפער, למשל ביי די מן שטייט, "בתת ה' לכם וגו'". וויבאלד משה האט געזאגט נוציא לכם, האבן די אידן געקענט מיינען אז זיי האבן אליין ארויסגעצויגן די וואסער מיט זייער אייגענע חכמה און נישט א נס פון דער אויבערשטער.
ג) דער אבן עזרא ברענגט פון ר' משה הכהן הספרדי אז די חטא איז געווען, מיט דעם וואס ער האט געזאגט, "המן הסלע הזה נוציא לכם מים". די אידן האבן דערצערענט משה אז ער זאל נישט זיכן דער שטיין, נאר ער זאל קלאפן וועלכע שטיין עס זאל נאר זיין. האט משה געזאגט, "המן הסלע הזה נוציא לכם מים"?! צו דען קען איך ארויסציען וואסער פון סתם א שטיין?! משה רבינו האט אודאי געמיינט גוט, אז איך קען נישט ארויסציען וואסער פון יעדע שטיין, נאר פון דער שטיין וואס דער באשעפער האט געהייסן. די אידן האבן פארשטאנען פון זיינע רייד אז ער האט געמיינט צו זאגן, צו דען פון יעדע שטיין קען דער באשעפער ארויסציען וואסער?! דער באשעפער קען נישט ארויסציען וואסער פון אלע שטיינער און דאס איז א חילול ה'. משה רבינו האט געדארפט קלאר מפרש זיין זיינע רייד.
ד) דער מדרש לקח טוב לערענט, אז די חטא איז געווען אז ווען די אידן האבן געטענה'ט, "וואס זיכט איר דוקא א געוויסע שטיין"? קלאפ אויף וועלכע שטיין עס זאל נאר זיין! משה האט נישט געוואלט קלאפן, נאר אויף די שטיין וואס דער באשעפער האט אים געהייסן. דאס איז געווען די חטא, ווייל ער וואלט געדארפט קלאפן אויף די שטיין וואס די אידן האבן געוואלט כדי צו ווייזן אז דער באשעפער קען טאקע ארויסציען וואסער פון יעדן שטיין, און אזוי וואלט ארויסגעקומען א גרעסערע קידוש ה'.
ה) דער רמב"ם לערענט אז די חטא איז געווען וואס משה האט זיך גערעגט אויף די אידן און ער האט זיי געזאגט, "שמעו נא המורים". דער רמב"ם איז מפרש, פארוואס דאס ווערט אנגערופן א חילול ה', ווייל א צדיק הדור ווי משה רבינו וואס יעדע איד פון די דור האט נאכגעקוקט יעדן ריהר פון משה, זיך אפצולערנען פון אים, הייסט דאס א חילול ה'.
ו) דער אבן עזרא ברענגט נאך א פשט אז די חטא איז געווען וואס ער האט געשלטגן די שטיין צוויי מאל. ער האט עס געדארפט נאר איין מאל שלאגן און נישט צוויי מאל, נאר ער האט געדארפט ווארטן ביז די וואסער וועט קומען נאכ'ן איין מאל שלאגן. (ער לערענט אז דאס וואס דער באשעפער האט געזאגט "ודברתם אל הסלע", מיינט אז ער זאל עס שלאגן און ער ברענגט ראיות פון נ"ך, ווי מען טרעפט "דבר" זאל מיינען א לשון פון שלאגן).
ז) נאך א פשט ברענגט דער אבן עזרא, אז די חטא איז געווען וואס משה רבינו האט נישט געזאגט שירה מיט די אידן, נאכדעם וואס עס איז געשעהן דער גרויסער נס מיט די וואסער.
ח) נאך א פשט ברענגט דער אבן עזרא, אז די חטא איז געווען וואס ער האט מזלזל געווען אין די כלל ישראל זיי אנצורופן "המורים". זאגט דער אבן עזרא אז פון דא לערענט מען ארויס אז דער וואס איז מזלזל אין די כבוד הציבור, איז אזוי ווי ער איז מחלל דער באשעפער'ס הייליגער נאמען.

פרפראות






א. "זאת חקת התורה", שואלים, למה לא כתוב "זאת חקת הפרה", ומתרצים, כי בתורה יש מצוות שהשכל מחייב לעשותן, כמו כיבוד אב ואם, שזה ענין הכרת הטוב, או שמירת שבת ויו"ט שצריך לנוח וזה טוב לגוף, אבל פרה אדומה, אנו לא יודעים טעמה, ואם מקיימים אותה זה מראה על כל התורה שאנו מקיימים אותה לשם ה' ולא לשם הנאה עצמית, לכן כתוב "זאת חקת התורה".
(אור החיים)
ב. "זאת חקת התורה" אומר התרגום "דא גזירת אורייתא", המשנה-ברורה סי' תק"פ, מביא, שנהגו יחידים להתענות בעש"ק פר' חקת, שבו-ביום נשרפו 24 קרנות מלאות בספרים, והרבנים עשו שאלת-חלום, וענו להם "דא גזירת אורייתא", מפני שצריכים להתחזק בלימוד התורה. וזה היה ביום ט"ו בתמוז. גם בשנת ת"ח באותו יום, נחרבו שתי קהלות גדולות, הי"ד.
ג. "זאת חקת התורה אשר צוה ה'" – צוה בגמ' 101 – אם רוצה אתה שייחקק בך התורה, תלמד 101 פעמים, "לאמר" - לא-מר – כלומר, לא במרירות, אלא בחשק ובנעימות.
(תורת הפרשה)
ד. את הפרה-האדומה הראשונה, עשו בב' ניסן בשנה שניה ועשאה משה– וזה הספיק ליותר מ 800 שנה, והשניה עשה עזרא. 9 פרות-אדומות היו: משה עשה פרה אחת, עזרא –1. שמעון הצדיק – 2. יוחנן כהן-גדול – 2. אליהועני בן הקוף – 1. חנמאל המצרי – 1. ישמעאל בן פאבי – 1. והעשירי יעשה מלך המשיח, שיגלה במהרה, אכי"ר.
(מס' פרה פ"ג מ"ה)
ה. אפילו שלמה המלך לא ידע טעמה של פרה, שנאמר בקהלת "אמרתי אחכמה והיא רחוקה ממני".
ו. ה' אמר למשה, לך אני מגלה טעמה של פרה, רמז מהכתוב "ולקחו לטמא מעפר שריפת הפרה" – ר"ת למשה. שלמה המלך חשב, שגם הוא נכלל בזה, כי גם שמו ברומז בר"ת זו – שלמה, אמרו לו שצריך להיות הר"ת ישר, וזה מרומז בקהלת "יושר דברי אמת" – שצריך להיות ר"ת ישר.
ז. רש"י מביא טעם על פרה-אדומה בשם ר' משה הדרשן, קשה, הרי אמרו חז"ל, שאין אנו יודעים טעמה של פרה-אדומה, ומתרץ ה"אור החמה", שזה שאמרו חז"ל שאין אנו יודעים טעמה, זה רק לפשוטו, אך למדרשו אפשר לומר הרבה טעמים.
ח. רש"י אומר, שפרה-אדומה "גזירה היא מלפני, ואין לך רשות להרהר אחריה" יש מפרשים, כי היצר-הרע, לפני המצוה מפתה את האדם לאמר, מה טעם יש בה, למשל נענועים של לולב וכדו', אז אמור לו גזירה היא מלפני – דהיינו, לפני המצוה, ולאחר שקיים האדם את המצוה, אומר לו היצר-הרע, אתה חשוב מאוד שהתגברת על היצר, ויש לך שכר הרבה – ובזה רוצה להביאו לידי גאוה, וזהו שאמר, אין לך רשות להרהר אחריה – לאחר המצוה.
(מעינה של תורה)
ט. הפרה הראשונה , מצותה באלעזר שהיה סגן, ולא באהרן, מפני שאין קטיגור נעשה סניגור.
י. הפרה, מטהר טמאים ומטמא טהורים, ואינה מטהרת אלא טומאת-מת. כל המתעסקים בה, טמאים, חוץ מהמזה את מי-החטאת, שנאמר "והזה הטהור על הטמא" – מכלל שהמזה טהור.
יא. "אשר אין בה מום, אשר לא עלה עליה עול", מי שמחזיק את-עצמו שאין בו מום, זה סימן שאין עליו עול מלכות-שמים.
(מעינה של תורה)
יב. אפר הפרה, היו מחלקים אותה לשלושה מקומות – 1)בהר המשחה, וזה היה לכהנים-גדולים, כדי לערב באפר הפרות האחרות. 2)בחיל – למשמרת. 3)לכל המשמרות – לטהר האנשים הטמאים בכל העיירות.
יג. "ויקחו אליך" אומר רש"י, לעולם נקראת על שמך "פרה שעשה משה במדבר", יש מפרשים, מפני שכתוב בספרים, שבתפלה אין אנו יודעים לכוון את הכוונות הרצויות, צריך לחשוב, שאני מתפלל על כוונות אנשי-כנסת-הגדולה, גם בפרה-אדומה לא ידעו שאר הכהנים את טעמה, וכיוונו על כוונת משה, וזהו הפי' "לעולם נקראת על שמך".
(מעינה של תורה)
יד. צריך להזות על הטמא, ביום השלישי וביום השביעי, ואם לא היזו עליו ונכנס למקדש, חייב כרת.
טו. יש מפרשים, "זאת חוקת התורה וכו', אשר לא עלה עליה עול" – התורה, אסור שתהיה עליו כעול ובמרירות, אלא בשמחה ובטוב-לבב.
טז. כתוב "זאת התורה אדם כי ימות באוהל" – אין התורה נקנית, אלא למי שממית עצמו עליה, פי', שמוותר על תאוות העולם-הזה, ואז יצליח בתורה.
יז. "וכל כלי פתוח אשר אין צמיד פתיל עליו, טמא הוא", פי', כלי חרס אם לא סגור היטב – טמא הוא, מפני שנכנס הטומאה מאוירו. בעלי-מוסר אומרים, ""כל כלי פתוח" – מי שיש לו פה פתוח ומדבר דיבורים האסורים, "טמא הוא" – סימן טומאה יש בו.
יח. "ונתן עליו מים חיים אל כלי" – רמז לקריאת התורה, "מים" – זה תורה, "כלי" – ר"ת כהן לוי ישראל.
יט. הנוגע במת, יש לו טומאת שבעה ימים, והנוגע במי שנגע במת, טמא רק יום אחד, שנאמר "והנפש הנוגעת, יטמא עד הערב".
כ. כתוב בהמשך, "ותמת שם מרים" אמרו חז"ל, כשם שפרה-אדומה מכפרת, כך, מיתת צדיקים מכפרת.
כא. מסופר בגמ' על דמא בן נתינא, שהסכים להפסיד ממון רב, בגלל מצות כיבוד-אב, ולשנה האחרת הוחזר לו כסף זה, ע"י שנולד לו פרה-אדומה. מפרש ה"חידושי הרי"ם", שהמעשה הזה עורר קיטרוג בשמים, שגוי מוכן להפסיד הרבה כסף בשביל כיבוד-אב, אך לאחר שהסכימו בני-ישראל לשלם ממון רב עבור הפרה-אדומה, ואפילו שלא ידעו טעמה, וכיבוד-אב הרי אפילו הגויים יודעים טעמה, וישראל היו מוכנים להפסיד ממון רב על מצוה שלא ידעו טעמה, אז נסתם הקיטרוג.
כב. כתוב "ותמת שם מרים בחודש הראשון" – ולא כתוב באיזה יום לחודש, בשו"ע סימן תק"פ כתוב שזה היה בעשרה בניסן, ובמיתת אהרן, כתוב מפורש בפ' מסעי, שמת ביום א' לחודש אב, ובמשה לא כתוב כלל יום פטירתו. יש מפרשים, ששלשתם מתו בשנה האחרונה שהיו במדבר, במרים, כתוב רק איזה חודש, כדי שלא יאמרו שמתה בחטא-המרגלים, לכן מדגיש הכתוב שמתה בניסן, ולא באב עם המרגלים. באהרן, שמת בחודש אב, - שאז גם מתו המרגלים, מדגיש הכתוב א' לחודש, ולא בט' באב עם המרגלים. ובמשה, שמת לאחר גזירת המרגלים, לא כתוב כלל יום פטירתו.
כג. בשם "מרים" יש בה אותיות "מים" – רמז, שהמים באו בזכות מרים. שואלים, הרי בפרשת וירא כתוב, שהמים באו בזכות אברהם, שאמר "יוקח נא מעט מים", ומתרץ ה"אור החמה", שעצם הבאת המים, היה בזכותו של אברהם, אבל מ' שנה במדבר, שהמים הלכו בהרים ובגבעות ובעמק – קרוב לישראל, זה היה בזכותה של מרים.
כד. ה"משך חכמה" אומר, שכתוב אצל אהרן "ויבכו אותו כל ישראל" – מכאן ראיה שלא היו רוצחים בגלות, כי בתקופה שהיו ישראל במדבר, גם מחנה לויה היה מקום לנוס הרוצח, שנאמר בפ' משפטים, "ושמתי לך מקום אשר ינוס שמה", מפרש רש"י – מחנה לויה, ואם היו רוצחים, אז אי-אפשר לומר "ויבכו אותו כל ישראל", כי הרוצחים לא בכו, מפני שהם נהנים שאז הם משתחררים מגלותם.
(משך חכמה)
כה. כתוב, אחרי שאמרו בני-ישראל "ונפשנו קצה בלחם הקלקל" אז באו הנחשים, יש מפרשים, שהעם טענו שהם רוצים לאכול ולחיות בדרך-הטבע, אמר הקב"ה, בדרך-הטבע יש במדבר נחשים, אך הענן הורג אותם, ועכשיו שאתם רוצים בדרך-הטבע, הנה יבאו גם הנחשים.
(מפרשים)
כו. כתוב בחז"ל, שאהרן היה אוהב שלום ורודף שלום, והשכין שלום בין איש לאשתו, כשמת אהרן הלכו אחרי מטתו 80 אלף בחורים ששמם "אהרן", והם נולדו בזכות זה שאהרן השכין שלום בין הוריהם, והם הלכו חלוצי-כתף, שפעם היה כך המנהג.
כז. ב' פעמים כתוב בפרשה שמיתת צדיקים מכפרת, פעם הראשונה, שנסמכה מיתת מרים לפרה-אדומה – מה פרה מכפרת אף מיתת צדיקים כן, ופעם שניה, למה נסמכה מיתת אהרן לבגדי כהונה – מה בגדי-כהונה מכפרים, אף מיתת צדיקים כן. מסביר ה"אור החמה", מפני שבגדי-כהונה אינם מכפרים על כל העבירות, לכן צריך את שניהם.
כח. כתוב "ואת והב בסופה" – פי' הניסים של ים-סוף. עוד פירוש, שהלכו ב' מצורעים בסוף המחנה, אחד שמו "את", והשני שמו "הב" – והם גילו לישראל את הניסים שהיו בנחל-ארנון. יש עוד פי בחז"ל – אם שני תלמידי-חכמים מנגחים זה את זה בדבר הלכה, בסוף נהיים אוהבים זה את זה, שנאמר "את והב בסופה" – בסוף הם אוהבים.
כט. "וממדבר מתנה", אומרים חז"ל, מי שמשים עצמו כמדבר – דהיינו הפקר, שהוא מוותר על הבלי העולם-הזה, ומוותר לכולם בלי קפידא, לו תהיה התורה למתנה.
ל. פעם, נכנס אדם אצל ה"חזון איש", ובתוך שיחתם שאל את ה"חזון איש", אם יש לו הקפדה עליו, כי אולי דיבר איזה דבר שלא בכבוד, ענה לו החזו"א, בחנות שלי אין בכלל דבר כזה - איני יודע מה זה קפידא.
לא. "וממדבר מתנה", אם אחד נותן לך מתנה, עליך לבדוק אם זה כשר כמדבר - שאין בזה חשש גזילה.
לב. מסופר על רבי זי"ע, שפעם, נסע במכונית, והמכונית נעצרה, שאל, למה עצרה המכונית, ענו לו, מכיון שיש רמזור אדום (אז זה היה דבר חידוש), אמר, "ויאמר אדום לא תעבור" – באור אדום לא עוברים, "פן בחרב" – שזה סכנה.
לג. "ויאמר אדום לא תעבור בי, פן בחרב אצא לקראתך", שואלים, למה כתוב בלשון פן, ולא כי בחרב, מפני שיצחק ברך את עשו "על חרבך תחיה", אך אם יהיה "קול יעקב" אין הידים ידי עשו, וזהו שאמר אדום פן – בלשון ספק, אם יהיה קול יעקב – שילמדו תורה בישראל, אז לא אוכל עליהם.
(תורת הפרשה)

פרה אדומה אשר לא עלה עליה עול [הערליכע שמועסן איבער די סוגית הפרה און אויך די דיני הפרה ושרפתה]



ו' חקת ומקורה

ביי שלש סעודות האט דער זאגער די וואך ארומגערעדט איבערן נחש הנחושת, האט ער בתוך הדברים ארויסגעברענגט אז די מעדיצינישע סימבאל וואס מען זעהט אויף אלע אמבולאנסן, וואס באשטייט פון א שטעקן מיט א שלאנג ארומגעוויקלט, איז א זכר צו דעם נחש הנחושת וואס האט אויסגעהיילט די אידן אין מדבר, ווי אויך פלעגט דאס היילן די אידן ביז חזקיהו המלך, וועלכער האט דאס צושטויסן.

דא האב איך עס טאקע אזוי געטראפן, אלס איינע פון די טעמים דערויף:
http://en.wikipedia.org/wiki/Rod_of_Asclepius

רב קרעמער שעכוח פארען מראה מקום
איך האב געהערט דער טעם וועגען דעם סימבאל נאך אלטץ קינד.

עלה נעלה

געהערט א ווארט פון כ"ק אדמו"ר מסלאנים ב"ב שליט"א, און אויב די מנהלים האלטן אז עס איז נישט דער פלאץ דא זאל מען עס אראפנעמען.

"אז ישיר ישראל את השירה הזאת, עלי באר עני לה וכו'"

די גאנצע פרשה גייט ארויף אויף די היסטאריע פון סלאנימער חסידות און אויף וואס זי איז געבויעט.

"באר" - מיינט מען "באר אברהם" די נאמען פון די סלאנימער מוסדות, כי מן הבאר ההוא ישקו העדרים, פון דארט שעפט מען תורה וחסידות.
"באר חפרוה שרים, כרוה נדיבי עם" - דאס האבן געגראבן די רבי'ס לדורותיהם לבית לעכוויטש קאברין סלאנים.
"במחוקק במשענותם" - זאגט רש"י אז איבעראל וואו די אידן זענען געקומען און די באר איז מיטגעקומען מיט זיי, האט יעדע נשיא געצויגן מיט זיין שטעקן א טייכל פונעם באר ביז צו זיין שבט, דאס איז דער רמז פון חסידות אז דער באר איז דער זעלבער, נאר יעדע מנהיג און יעדע דרך ציעט דורך אן אנדערן דרך צו די אנשים הקשורים אליהם.
"וממדבר מתנה וממתנה נחליאל" - עס איז באקאנט אז יעדע שבט האט געהאט א באזונדערע דרך אין עבודת השם, און די אלע דרכים איז שפעטער צוטיילט געווארן צווישן אידן, יעדע חבורה האט זיך זיין דרך אין עבודה - אזוי ווערט אויך געברענגט פון לעכוויטשער אז יעדע חבורה האט א טויער אין הימל וואו דורך דעם גייען דורך אלע תפילות און בקשות, דער לעכוויטשער האט אויסגעפירט אז אונזער דרך איז אמונה מיט שפלות, און סלאנים איז אויך געווען א גרויסער יסוד, שבת קודש, אט די דריי זאכן - אמונה, שפלות, און שבת איז מרומז אין די פסוקים...
"וממדבר" - מיינט מען שפלות ווי די גמרא זאגט: "מי שמשים עצמו כמדבר"
"מתנה" - מיינט מען שבת, ווי עס ווערט געברענגט "מתנה טובה יש לי בבית גנזי ושבת שמה"
"וממתנה נחליאל" - ווי די גמרא דרש'נט "נחלו קל" דאס איז דער ענין פון אמונה.

קרעמער האט געשריבן:ביי שלש סעודות האט דער זאגער די וואך ארומגערעדט איבערן נחש הנחושת, האט ער בתוך הדברים ארויסגעברענגט אז די מעדיצינישע סימבאל וואס מען זעהט אויף אלע אמבולאנסן, וואס באשטייט פון א שטעקן מיט א שלאנג ארומגעוויקלט, איז א זכר צו דעם נחש הנחושת וואס האט אויסגעהיילט די אידן אין מדבר, ווי אויך פלעגט דאס היילן די אידן ביז חזקיהו המלך, וועלכער האט דאס צושטויסן.

דא האב איך עס טאקע אזוי געטראפן, אלס איינע פון די טעמים דערויף:
http://en.wikipedia.org/wiki/Rod_of_Asclepius

אינטערסאנט

זעה דא נאך אויף די פרשה viewtopic.php?f=4&t=50

חת"ס אין די דרשות ז' אדר (אלטע דריק דף ק"ס נייע דריק חלק ג דף שמ"ב) איז מחדש אז מי מריבה איז געווען שביעי של פסח.
יום פטירת מרים י' ניסן שלמו ימי אבלותה י"ז ואז נפסק הבאר וג' ימים אח"כ אמר הקב"ה למשה לדבר אל הסלע.
אין הקב"ה האט געוואלט ווייזן אז אין דעם זעלבן טאג קען געשעהן דבר ההפכיים שפאלטן דעם ים אויף טריקן אין מאכן דעם שטיין נאס
ווייל דער טאג מיטן זמן זענען נישט גורם אלא הכל ע"י הקב"ה עיי"ש וויא ער איז מסביר די חטא פון מי מריבה

סווייפ די קארטל האט געשריבן:חת"ס אין די דרשות ז' אדר (אלטע דריק דף ק"ס נייע דריק חלק ג דף שמ"ב) איז מחדש אז מי מריבה איז געווען שביעי של פסח.
יום פטירת מרים י' ניסן שלמו ימי אבלותה י"ז ואז נפסק הבאר וג' ימים אח"כ אמר הקב"ה למשה לדבר אל הסלע.
אין הקב"ה האט געוואלט ווייזן אז אין דעם זעלבן טאג קען געשעהן דבר ההפכיים שפאלטן דעם ים אויף טריקן אין מאכן דעם שטיין נאס
ווייל דער טאג מיטן זמן זענען נישט גורם אלא הכל ע"י הקב"ה עיי"ש וויא ער איז מסביר די חטא פון מי מריבה

די בני יששכר אויף תמוז אב(מאמר א' אות ב') האט א שמועס אז די זמן איז יא גורם זאכן
זאגט די בני יששכר הגם שבודאי הבחירה חפשיית עם כל זה הזמן והמקום והנפש לפעמים מסייעים לכל ענין