רבי אליעזר זוסיא פארטוגאל מסקולען זצ"ל - ער"ח אלול תשמ"ב

[מיללער]

יישר-כח ר' זעליג (אידישע וועלט ברויך זיך צואיילען דער 'אתרוג' איז גוט)

ווער זענען די ארומיגע און וואס איז דער אירוע?

[זעליג]

זעט אויס ווי א נאדווערנע אייניקל (בישטינא?)

[ביקסאד]

מיטן ציגארעטל איז הגה"צ בעל שפתי שמעון זצ"ל אב"ד אראד וראש הישיבה הידוע בראמעניא באותן שנים.

[farshlufen]

כמדומני, מיט ר' חיים צבי אפפעל נ"י

[משה זוך מיר]

ס'איז געווען אין פלאן איהם מפנה צו זיין קיין ארץ ישראל נאכן ליגן דא א שטיק צייט, אין דעריבער איז עס געווען אזא ספק, לכתחלה האבן זיי געוואלט לייגן אין סקווירא, אבער היות מ'האט געוואלט מפנה זיין קיין ארץ ישראל און עפ"י זוהר איז דאס זייער שארף האט מען נישט געלאזט דארטן לייגן.

וואס עפעס קומט דאס פאר'ן סקוליענער רבי צו וועלן ליגן אין סקווירא?

ווי באקאנט איז ער געווען זייער נאנט מיט'ן אלטען סקווירא'ער רבי נאך פון ראמעניא, און דא אין ניו יארק פלעגט ער אויך פארן כסדר אויף שבתים. ווי די ניקעלשבורגער פארציילט אז די אינטערשטע שבת וואס דער סקווירא רבי זצ"ל איז געווען אינדערהיים האט דער סקולענער רבי זצ"ל פלוצלונג אפגעמאכט פרייטיג אז ער וויל פארען אויף שבת קיין סקווירא, און זיין רביצין האט עם נישט געלאזט ווייל ס' איז שוין צו שפעט פאר שבת אלעס צו ערלעדיגען, האט דער סקולענער געבעטן איר זון ר' מעכל זאל פוע'לען ביי זיין מאמע אז זי זאל עם לאזען פארען. וכך הוה ער האט אריין געכאפט צו זיין די אינטערשטע שבת ביי סקווירא רבי זצ"ל.

[יאסל]

ס'איז געווען אין פלאן איהם מפנה צו זיין קיין ארץ ישראל נאכן ליגן דא א שטיק צייט, אין דעריבער איז עס געווען אזא ספק, לכתחלה האבן זיי געוואלט לייגן אין סקווירא, אבער היות מ'האט געוואלט מפנה זיין קיין ארץ ישראל און עפ"י זוהר איז דאס זייער שארף האט מען נישט געלאזט דארטן לייגן.

סאיז געווען אין פלאן אים צי לייגען אין קרית יואל, נאר היות מהאט נישט געוואלט לאזן פון דארט מפנה זיין איז מען געגאנגען קיין מאנסי.

[זיס]

איך וועל דערציילן וואס איך האב געהערט פון החסיד ר' יוסל בוקסבוים ז"ל, אבער היות איך האב עס געהערט מיט יארן צוריק, ווען איך בין נאך געווען א בר-מצוה בחור'ל, געדענקט איך נישט קלאר די קורות הדברים און ממילא איז שטארק מסתבר אז איך פארדריי, עכ"ז וועל איך שרייבן וואס איך ווייס (אדער וואס איך מיין אז איך ווייס...) און ווער ס'האט עפעס אנדערע אינפארמעישן ווערט געבעטן צו פארריכטן. פארשטייט זיך אז קיינער זאל נישט נעמען קיין מקורות פון מיר ווייל די זאכן זענען זייער פארנעפלט.

א באזונדערע בקשה צו די מנהלים; אויב זענען מיינע ווערטער נוגד תקנת המקום זאל מען עס אויסמעקן.

ובזה החלי בעזהשי"ת:

דער סקולענער רבי זי"ע האט בחייו עטליכע מאל זיך געלאזט הערן אז ער וויל ליגן אין ארץ-ישראל, אויך האט ער עטליכע מאל געזאגט פאר מקורבים אז ער וויל ליגן אין סקווירא, און פאר אנדערע האט ער געזאגט אז מען זאל אים לאזן דא עטליכע חדשים און דערנאך אים מפנה זיין קיין ארץ-ישראל. נאך די פטירה האט מען געפינען א צוואה אז נאך זיין פטירה זאל מען ווארפן א גורל צווישן סקווירא און ארץ-ישראל, און אין דעם גורל זאל מען אויך אריינלייגן א דריטע ליידיגע צעטיל. נאך די פטירה האט מען געמאכט א גורל בנוכחות בנו - כ"ק אדמו"ר שליט"א, און דער גורל איז אויסגעקומען אויפן ליידיגן צעטיל. האט דער רבי דאן באפוילן אז מען זאל אנפרעגן ביי פאפע'ר רב ז"ל (און אויב האט ער שוין נישט געלעבט, דאן איז עס געווען פאפע'ר רב פון מאנטריאל), דער פאפא'ער רב האט געהייסן אז מען זאל איבערווארפן גורל, אבער ווידעראמאל איז עס אויסגעקומען אויפן ליידיגן צעטיל, דאן האט מען ווידעראמאל איבערגעשריבן אויף נייע צעטליך, אבער דער גורל איז אלס אויסגעקומען אויף די ליידיגע צעטיל.

נישט וויסנדיג וואס צו טון האט מען זיך אוועקגעזעצט ביים רבי'ן שליט"א אין שטוב זען וואס מען טוט ווייטער. דארט איז אנגעקומען עסקנים פון סקווירא וועלכע האבן געוואלט אז ער זאל ליגן דארט, ווי אויך זענען אנגעקומען עסקנים פון סאטמאר און פראבירט צו טענה'ען אז דער ליידיגער צעטיל איז א באדייט אז ער ברויך ליגן אין סאטמאר, סמוך ונראה לציון המציונת פון כ"ק אדמו"ר מסאטמאר זי"ע; די סאטמארע עסקנים האבן אויך גע'טענה'עט אז עס לוינט זיך פאר סקולען מצד ביזנעס, אז דער סקולענער רבי זאל ליגן אין מאנרא, ווייל ווען עס וועט קומען כ"ו אב, ביים יארצייט פונעם סאטמארער רבי זי"ע, וועט חסד לאברהם מאכן אסאך געלט וויבאלד דער סקולענער רבי ליגט דארט. לאומת זה האבן די סקווירא'ער עסקנים גע'טענה'עט אז סאטמאר קומט נישט אריין אין פיקטשער, און דער רבי האט קלאר געוואלט ליגן אין סקווירא. ר' יוסף בוקסבוים ז"ל, מחסידי סקולען, האט דוקא געוואלט אז דער רבי זאל ליגן אין ארץ-ישראל, ער האט זיך דערפאר גע'טענה'עט מיט ביידע צדדים, פאר די סאטמארע האט ער געענטפערט אז עס איז נישט לפי כבודו פונעם רבי'ן אז ער זאל ליגן אין מאנרא, ווייל כ"ו אב וועט דער ציון זיין א פארענטשע פאר די חסידים פון די רבי'ס וועלכע קומען ארויף צום ציון, און בכלל אז סאטמאר קומט נישט אריין אין בילד, און פאר סקווירא האט ער גע'טענה'עט אז עס איז נישט כדאי דער רבי זאל ליגן אין סקווירא, ווייל אויב מען וועט וועלן מפנה זיין דער רבי קיין ארץ-ישראל וועט מען עס נישט קענען טון, צוליב דעם וואס לויט די תקנות פונעם סקווירא'ער בית-החיים טאר מען עס נישט טון. אזוי האבן זיי זיך גע'טענה'עט ביים רבי'ן אין שטוב א לאנגע צייט.

בשעת די טענה'רייען זענען פארגעקומען, האט וויזשניצער רבי געהערט אז דער סקולענער רבי איז נסתלק געווארן, האט ער אריינגערופן זיין זוהן ר' ישראל און אים געפרעגט צי ער ווייסט וואו דער סקולענער רבי וועט ליגן, ווען ער האט אים געענטפערט אז ניין, האט אים דער רבי געבעטן אז ער זאל זיך משתדל זיין אז ער זאל אנקומען צום ויז'ניצער בית החיים אין מאנסי. ר' ישראל האט דאן געפרעגט דעם רבי'ן אז לכאורה וועט זיך עס נישט אויסארבעטן צוליב דעם וואס אין ויז'ניץ לאזט מען נישט מאכן קיין אהל און די סקולענער חסידים וועלן נישט מסכים זיין אז זייער רבי זאל ליגן אהן אן אהל, אבער דער וויזשניצער רבי האט אים געבעטן זיך משתדל צו זיין אעפ"כ און דער אויבערשטער זאל העלפן אז ס'זאל אים געלונגען.

ר' ישראל האט דאן איינגעפאנט החסיד ר' יוסף שטיינמעץ ז"ל, וועלכער איז געווען מקורב צו סקולען און אים געבעטן טון אין דעם נושא. ר' יוסף איז אראפגעפארן אין שטאט און אנגעקומען אינמיטן די פארהאנדלונגען ביים רבי'ן אין שטוב, ער האט ארויסגערופן ר' יוסף בוקסבוים און אים איבערגעגעבן די שליחות פון ויז'ניצער רבי. ר' יוסף בוקסבוים איז דעמאלס צוריק אריין און געמאלדן אז ס'איז אנגעקומען א שליחות פון איינע פון די רבי'ס דאהי אין אמעריקא און מ'בעט יעדן זאל פארלאזן דעם צימער און ער וועט איבערגעבן די שליחות פערזענליך פארן רבי'ן אליין, די אנדערע צדדים האבן דאן פארלאנגט אז אויך ר' יוסל זאל פארלאזן דעם צימער און ר' יוסף האט פארלאזט דעם צימער איבערלאזנדיג ר' יוסף שטיינמעץ מיטן רבי'ן שליט"א אליין. ווען ר' יוסף שטיינמעץ איז אוועקגעגאנגען האט דער רבי שליט"א געמאלדן אז דאס איז דאס... דער ארון גייט קיין מאנסי...

אצינד רבותי, איך נעם נישט קיין אחריות אויף קיין איין ווארט וואס איך האב געשריבן, אלע זענען ווילקאמען מגיה צו זיין און פארריכטן וואס זיי ווייסן צו זאגן.

[פרעגער]

אינטערעעסאנט איז: אז אויף די מציבה פונעם סקוליענער רבי שטייט:
הנקרא דער סקולענער רבי
רב דק"ק סקולען
וואס דאס מיינט אז בעצם איז ער געווען סקולענער רב, נאר דער עולם (דאהי אין אמעריקא, אדער אפשר גאר נאך אין רומעניא) האבן איהם גערופן "סקולענער רבי"

[נחמן נתן]

דער נוסח המצבה האט דער סקולענער רבי זי"ע אליינס געשריבן.

[כתר ישועה]

מיטן ציגארעטל איז הגה"צ בעל שפתי שמעון זצ"ל אב"ד אראד וראש הישיבה הידוע בראמעניא באותן שנים.

דו צוויטע רעבעצין פונ'עם סקולענער רבי ז"ל איז טאקע געווען ר' איתמר'ס בישטענער'ס רעבעצין בזוו"ר א טאכטער פונ'עם ליקוטי מהרי"ח, און משפחת הרבנית מזיוו"ש האט געהאט בשעתו גאר א גרויסע קשר מיט סקולען, איז דאס מעבי טאקע יא איהר זון ר' מרדכי בישטינ'ער ז"ל?

[שמעלקא טויב]

כמדומני, מיט ר' חיים צבי אפפעל נ"י

יא, ר' חיים הערש האט געהאט די זכיה אלץ שכן אסאך משמש צו זיין דעם רבין ז"ל!

---

א שיין בילד פון רבי'ן מיט יבדלחט"א בנו כ"ק מרן שליט"א שפאצירענדיג אין אייראפע מיט יתומים.

[אויפריכטיג]

אינטערעעסאנט איז: אז אויף די מציבה פונעם סקוליענער רבי שטייט:
הנקרא דער סקולענער רבי
רב דק"ק סקולען
וואס דאס מיינט אז בעצם איז ער געווען סקולענער רב, נאר דער עולם (דאהי אין אמעריקא, אדער אפשר גאר נאך אין רומעניא) האבן איהם גערופן "סקולענער רבי"

דער נוסח המצבה האט דער סקולענער רבי זי"ע אליינס געשריבן.

איך האב היינט באזוכט אין דעם וויזניצער ביה"ח לכבוד די יארצייט פונעם ריבניצער רבי'ן זי"ע, און איך בין אויך צוגעגאנגען צום סקולענער רבי זי"ע. אפליינענדיג די מציבה האב איך זיך שטארק געוואונדערט אויף די ווערטער ""התחרט על חטאיו", איך האב געקלערט אז דאס האט ער אליין געשריבן, אבער די אנדערע ווערטער אויף די מציבה האט עפעס נישט אזוי אויסגעקוקט, דארט שטייט אז זיין זון האט ארויסגעגעבן זיינע ספרים ועוד.

[ביקסאד]

אינטערעעסאנט איז: אז אויף די מציבה פונעם סקוליענער רבי שטייט:
הנקרא דער סקולענער רבי
רב דק"ק סקולען
וואס דאס מיינט אז בעצם איז ער געווען סקולענער רב, נאר דער עולם (דאהי אין אמעריקא, אדער אפשר גאר נאך אין רומעניא) האבן איהם גערופן "סקולענער רבי"

דער נוסח המצבה האט דער סקולענער רבי זי"ע אליינס געשריבן.

איך האב היינט באזוכט אין דעם וויזניצער ביה"ח לכבוד די יארצייט פונעם ריבניצער רבי'ן זי"ע, און איך בין אויך צוגעגאנגען צום סקולענער רבי זי"ע. אפליינענדיג די מציבה האב איך זיך שטארק געוואונדערט אויף די ווערטער ""התחרט על חטאיו", איך האב געקלערט אז דאס האט ער אליין געשריבן, אבער די אנדערע ווערטער אויף די מציבה האט עפעס נישט אזוי אויסגעקוקט, דארט שטייט אז זיין זון האט ארויסגעגעבן זיינע ספרים ועוד.

המכוון שהוא רבי אליעזר זוסיא, הוציא לאור ספרי מר אביו רבי ישראל אברהם זצ"ל [יודה"ל ל"ג בעומר].

[סטרעטענער אייניקל]

בקשר עם המילים המיוחדים שכתוב על המציבה:" התחרט על חטאיו" ??

[שמעלקא טויב]

בקשר עם המילים המיוחדים שכתוב על המציבה:" התחרט על חטאיו" ??

צדיקים האבן געזאגט אויף דעם איד אז ער זאגט ליגענט יעדעס מאל ווען ער זאגט אשמנו בגדנו גזלנו, און ער האט געהייסן געשריבן התחרט על חטאיו, א פלא פון א צדיק געווען וואס אונזער דור האט נאך זוכה געווען צו זעהן.

[באגי מען]

ארויף לרגל די יומא דהילולא הבעל"ט

[קרעמער]

קענסט נאך לערנען אפאר מסכתות משניות ביז די יארצייט

[והוא פלאי]

פארדעם קאכט ער, ווייל ער האט שוין אנגעהויבן לערנען משניות

[msp]

איך בין אלעמאהל באנומען פון דעם וואס עס איז נאך געווען א איד וואס האט זיך מוסר נפש געווען אויף אידישקייט
און געזעצען אין קרימינאל פאר העלפען אידישע קינדער היטען אידישקייט
און באמת איז דאך אויך להבחל"ח בנו ומ"מ שליט"א געזעצען אין תפיסה
וועגען דעם ווען עס איז ארויסגעקומען א באשרייבונג פון דעם לעבען און שאפען פון סקולענער רבי'ן זי"ע האב איך שטארק געוואלט דאס באקומען
אבער איך קען דאס אין ערגענץ נישט באקומען
עס איז ארויס אויף א דינער לטובת חסד לאברהם....

[בן בוזי]

דער סקוליענער רב האט געוואוינט אין קרוין הייטס, האב איך געהערט אן אינטערעסאנטער אנעקדאט פון א חשובער משפיע אין ירושלים אז ער איז אנוועזנד געווען כמ"פ ווען דער סקוליענער רבי איז געקומען אנטייל נעמען אין די שבת נאכמיטאגדיגער פארברענגען ביים ליובאוויטשער רבי הרמ"ש נ"ע, איז ער געקומען אהנעם שטריימל נאר מיטן בלויזן קאפל כדי ס'זאל נישט זיין כאילו א פגם בכבודו פונעם רמ"ש.

[קרעפלקאפ]

דער סקוליענער רב האט געוואוינט אין קרוין הייטס, האב איך געהערט אן אינטערעסאנטער אנעקדאט פון א חשובער משפיע אין ירושלים אז ער איז אנוועזנד געווען כמ"פ ווען דער סקוליענער רבי איז געקומען אנטייל נעמען אין די שבת נאכמיטאגדיגער פארברענגען ביים ליובאוויטשער רבי הרמ"ש נ"ע, איז ער געקומען אהנעם שטריימל נאר מיטן בלויזן קאפל כדי ס'זאל נישט זיין כאילו א פגם בכבודו פונעם רמ"ש.

אם קבלה היא, נקבל.

אבל לע"ע לא זכיתי להבין, ואין זה מתקבל על הדעת.

איזה פגם יש כשבאים עם לבוש המקורי למקום שהלבוש שונה?

יש כמה חסידי ליובאוויטש שבבית הוריהם הולכים בלבוש הנהוג אצל הפוילישע חסידים וכאשר עקרו משם והגיעו לשבע-שבעים אמר הרמ"ש שלא ישנו את הלבוש. {כמדומה שר' מענדל וועכטער הולך עם שטריימל עד היום, האם אכן כשהגיע לפארברענגען הסיר אותו שלא יהי' פגם בכבוד רבו? אתמהה}

בנוסף לזה, מ'רעדט דא פון א איד וואס יעדע ריר איז אים געווען אויסגערעכנט. ער האט געקענט ארויסקומען פון ביה"כ (כמעט בלינד ל"ע), אפוואשן די הענט, צוריק אריין גיין "אויסלעשן די לעקטער", ארויסקומען און זיך נאכאמאל וואשן. ווייל כדי זיך צו פירן מיטן דרך התורה, שחסה על ממונם של ישראל, דארף מען זיך קודם וואשן די הענט...

שמעתי ממקור ראשון אז דער סקולענער רבי זצ"ל איז געווען אמאל אין שפיטאל בסוף ימיו ארומגענומען מיט אלערליי פייפס פון מאשינען. ערב שבת האט ער געבעטן מ'זאל אים טוישן די העמד לכבוד שבת. מ'האט פרובירט אים אפצורעדן דערפון ווייל ס'איז געווען כמעט אוממעגליך, אבער ער האט נישט אויפגעהערט צו בעטן און קרעכצן, "ווי קען מען צוגיין צום הייליגען שבת אהן א נייע העמד?!"

ענדליך, נאך א 15 מינוט מוטשען, האט מען זיך גענומען טוישן די העמד. ס'האט גענומען אהאלבע שעה צוליב זיין שוואכקייט און דער שווערער מצב, אבער ס'איז פארט געלונגען אויסצופירן רצון קדשו...

אצינד האט ער געבעטן, מ'זאל טוישן די הויזן לכבוד שבת. ווייטער געמוטשעט און ווייטער געבעטן. ס'האט גענומען נאך א לאנגע וויילע און ענדליך, מ'האט ממלא געווען רצון קדשו און געטוישט די הויזן לכבוד שבת.

מ'דארף נישט מאריך זיין און מסביר זיין ווי די משמשים זענען ערשעפט געווארן ווען דער צדיק האט זיי געבעטן אים צו ברענגען די בעקיטשע לכבוד שבת. אין אזא מצב? ארומגענומען מיט לעבנס וויכטיגע פייפס, שוואך, קוים וואס ער קען רירען א אבר, א בעקישע גאר?!

אבער דער קראנקער איינגעפאלענער איד האט געוואוסט וואס ער וויל, און ער האט לבסוף אויסגעפירט. ס'האט גענומען זייער לאנג, און מיט אסאך הארעוואניע האט מען אים אנגעטון די בעקיטשע. אט איז ער געליגען אויפן קראנקען בעט מיט די בגדי שבת...

אבער ער איז פארט נישט געווען רואיג. ער רופט זיך אהן, מ'האט שוין די העמד לכבוד שבת, די הויזן לכבוד שבת, די בעקישע לכבוד שבת, נו וואו איז דער שטריימל!?!.....

האט מען אים געברענגט דעם שטריימל און אזוי ליגענדיג על ערש דוי האט דער רב הדומה למלאך ה' געזאגט פני שבת נקבלה.

[בני יששכר]

איך האב געהערט פון ר' יוסף חיים גרינוואלד
אז ווען די אלטע סקולענ'ע רבי פלעגט שיקן זיין זין די היינטיגע רבי
מיט זיינע צדקות אויסציטיילן פאר אלמנות און יתומים פלעגט ער זאגן פאר אים געב דאס אפ פאר דעם איד
כאילו ער האט דאס געבארגט ער זאל דארפן דאס צוריק געבן
און דעם ליגט א געוואלדיגע זאך כדי אז יענער זאל נישט ווערן פארשעמט..

[הלשון]

לכבוד היארצייט הממשמש ובא...
פארנדיג אמאל אין א היטש, האט געארבעט די טעיפ פונעם סקולענער רבי'ס לוי', ער"ח אלול. הגה"ק מפאפא זי"ע האט בבכיות נוראות באוויינט די סילוקן של צדיקים. זאגענדיג אז די טאג פון ער"ח אלול, ווערט אנגערופן ביי טייל מקומות יום כיפור קטן, צוליב וואס מ'זאגט (בכמה מקומות) אין דעם טאג יום כיפור קטן... אבער בעוונותינו הרבים איז אצינד א יום כיפור "גדול"!

(געשריבן לפי הזכרון, ואתכם הסליחה אויב האב איך געמאכט א טעות)

[הלשון]

היינט ערב ראש חודש אלול איז דער יארצייט.
זכותו יגן עלינו ועל כל ישראל!

[רבבה]

דער סקוליענער רב האט געוואוינט אין קרוין הייטס, האב איך געהערט אן אינטערעסאנטער אנעקדאט פון א חשובער משפיע אין ירושלים אז ער איז אנוועזנד געווען כמ"פ ווען דער סקוליענער רבי איז געקומען אנטייל נעמען אין די שבת נאכמיטאגדיגער פארברענגען ביים ליובאוויטשער רבי הרמ"ש נ"ע, איז ער געקומען אהנעם שטריימל נאר מיטן בלויזן קאפל כדי ס'זאל נישט זיין כאילו א פגם בכבודו פונעם רמ"ש.

איך ווייס נישט וועהר דער משפיע איז ...אין מן הסתם איז עהר דארט פערזענליך נישט געווען .....נאר מפי השמועה . איך האב איהם געזען
מוצש''ק ביים פאברענג פין יו''ד שב''ט אין עהר איז שוין געקומען פין וויליאמסבורג . אין מיין ידיד הרב שלמה יצחק ווייס האט מיר יאהרען שפעטער
געזאגט . אז עהר איז דעמאלטס געקימען . ווייל עהר האט זיך געפילט שולדיג אז עהר האט זעך נישט געזעגענט פערזנלעך פאר עהר האט
אוועק געמופט . אין עהר איז געקומען מיט זיין קאפעליטש . נישט א שטריימעל . אין לפי רשי''וו איז וועהן עהר איז געגאנגען צים שבתדיקען
פאברענג איז עהר געגאנגען אין קאפיליטש .אגב ווען זיין רבי דער סאדיגערער רבי האט געוואינט אין קראנהייטס איז עהר יעדען שבת נאך
דעם דאווינין געגאנגען אויף קידוש צים רעבין . אין ארויס געגאנגען צוריק וועקס . אין עהר האט געוואינט אין קראנהייטס כדי ציא קענען גיין
יעדען שבת צים רעבין כידוע.