לעווי האט געשריבן:badatz האט געשריבן:הרה''ח הצדיק המפורסם ר' יוסף יצחק זצ''ל פרנס וואס האט געוואינט אין בארא-פארק [וואס איז ווערט איין
אשכול פאר זעך]
אדרבא, קריינא דאיגרתא.
געווען די וואך אין די עמי א שיינע מסירת נפש מעשה פון הרב פרנס ז"ל.
אין די אנהויב פון די 1900 יארן, האט הרב יוסף יצחק און זיין ווייב פייגא פריידא פרנס ז"ל אימיגרירט קיין אמעריקא פון די שטאט דוקלא, גאליציע. זיי האבן זיך איינקווארטירט אין איינע פון די אפארטמענט געביידעס אין די לאוער איסט סייד, וואס איז אין יענע צייט געווען די צענטער פון די 'אידישע' ניו יארק. רענט האבן זיי געצאלט $5 א חודש, און ער האט געטראפן א דזשאב אין איינע פון די פעקטאריס אין מאנהעטען. זייענדיג אן ערליכער איד איז ער פרייטאג אריינגעגאנגען צו זיין בעל הבית, און שיינערהייט מסביר געווען אז אלץ איד איז אים אוממעגליך אריינצוקומען מארגן צו דער ארבעט, דער בעל הבית ענטפערט אים אויפגערעגטערהייט, דא האסטו דיין געהאלט פון די וואך, און זיי מוחל מאנטאג זוך דיר א צווייט מקום. אזוי איז ער געגאנגען מאנטאג זוכן א נייע שטעלע, און פרייטאג האט זיך איבערגעשפיעלט די זעלבע מעשה, מ'האט אים פארשיקט מיט בזיונות, וחוזר חלילה. נאך א שטיק צייט האט ער זיך שוין ערווארבן א רעפוטאציע אלץ טראבל מעיקער, און קיינער האט אים שוין נישט געוואלט אויפנעמן.
אז ס'איז נישטא קיין געלט איז נישטא קיין רענט, און דער לענדלארד האט אים עוויקטעד און ארויסגעווארפן אויפן שנייאיגן גאס אים מיט זיין ווייב און זייערע אכט קינדער!, זיי האבן נישט געהאט קיין קרובים, און קיין שטאטישע פראגראמען איז נאך דעמאלטס נישט געווען, זיי זענען געווען אזעלכע עניים אויף וועם די בריסקע וואלטן רואיגערהייט מקיים געווען מתנות לאביונים.
דער סופער פון די בילדינג האט צוגעזעהן דעם ספעקטעקאל און זיין הארץ איז צוגאנגען, איז ער צוגעגאנגען צו ר' יוסף יצחק און זאגט אים: איך בין נישט דער בעל הבית פון דעם בנין, און איך קען דיר נישט צוריק אריינלאזן אין די דירה, אבער דא אונטן איז דא א בוילער צימער ווי די בוילער האט אפערירט אויף קוילן מ'האט עס גערופן די coal room, אז דו ווילסט קען איך דיר עפענען, און דו קענסט דיך אויפהאלטן דארט ווילאנג וועסט טרעפן עפעס אן אלטערנאטיוו. נישט האבענדיג קיין 2 ברירות האט ער אקצעפטירט דעם אפפער, און ער האט זיך אריינגעצויגן אהין.
די אמאליגע קוילן בוילערס פלעגן ארויסגעבן א געדעכטע שווארצע שטויב וואס האט פארשווארצט דעם גאנצן ארום, די 8 לעכטיגע קינדערלעך זענען געווארן אינגאנצן שווארץ פון דעם שטויב, אבער קיין אנדערע אפציע איז נישט געווען. קיין וועלפעיר איז נאך דאן נישט געווען און ר' יוסף יצחק איז ארומגעגאנגען פעדלען פארדינענדיג אפאר צענט און מיט דעם האבן זיי געקענט קויפן עפעס צו עסן, אבער אויף רענט האט דאס נישט געקלעקט, זענען זיין בלית ברירה געבליבן וואוינען אין דעם דומפיגן שווארצן קעלער.
ויהי היום, די קינדערלעך שפילן זיך אויפן גאס, שפאצירט אריבער א פרייער איד, אבער נישט סתם איינער, דאס איז געווען מר. ביסטאן! א גרויסער עושר, און ער באמערקט וויאזוי די אידיש רעדענדע קינדערלעך שפילן זיך אזוי זיס, און ער גיבט זיך א רוף אן אזוי שמייכעלדיג, קוק אן! אין ניו יארק רעדן אפי' די שחורים אידיש!, ווען איינע פון די קינדער האט דאס געהערט, דרייט ער זיך אויס און גיבט ער א זאג פאר מר. ביסטאן, אונז זעמיר נישט קיין שווארצע, אונז זעמיר אידן!
מר. ביסטאן ווערט געכאפט אין א קענטיגע שאק, און דאס קינד איז אים מסביר דעם גאנצן השתלשלות וויאזוי זיי האבן זיך געמוזט אריינציען אין דעם שווארצן קעלער צוליב זייער טאטעס קאמפראמיסלאזע שמירת שבת אא"וו. מר. ביסטאן בעט דאס אינגעלע זאל אים צופירן צו זיין טאטן, ער גייט אראפ די טרעפ צום בעיסמענט ביז ער טרעפ זיך מיט ר' יוסף יצחק און ער כאפט א התפעלות פון דעם איד'ס מסירת נפש, ער זאגט אים דא האסטו, איך גיב דיר די סומע פון פ-י-נ-ע-ף ה-ו-נ-ד-ע-ר-ט טאלער (א סכום מיט וואס מ'וואלט דעמאלטס געקענט קויפן א גאנצן בנין), גיי און קויף דיר א הויז. ר' יוסף יצחק זאגט איין מינוט, ער גייט אריין צו זיין ווייב, און פארציילט איר אז דא שטייט א איד וואס איז זיי גרייט צו געבן $500 וואס קען זיי ארויסנעמן מאפילה לאור גדול, ער וואלט עס נישט גענומען, ווייל ער וויל נישט נעמן קיין טריפה'נע געלט, אבער ער קען נישט זיין קיין פרומער אויף איר חשבון, און אויב זי וויל, וועט ער אקצעפטירן זיין נדבה. זי פארטראכט זיך פאר א מינוט, און רופט זיך אן אז זי וויל אויך נישט נעמן דאס געלט!. ר' יוסף יצחק רופט זיך אן צו מר. ביסטאן, טענק יו ווערי מאטש, אבער אזוי ווי דו ביזט נישט קיין שומר שבת ווילן מיר נישט נעמן דיין געלט. מר. ביסטאן גייט ער ארויס פון דארט אינגאנצן צוקאכט.
ער קומט אהיים צו זיין ווייב און פארציילט איר פון די crazy greenhorns, ווי דער איד האט נישט קיין אחריות אויף זיין ווייב און קינדער, א איד איז אים גרייט רייך צו מאכן איבערנאכט, און ער בלייבט אזוי הארצלאז אין דעם דומפיגן קעלער. אינמיטן פארציילן, זעהט ער ווי זיין ווייב וויינט, איז עווריטינג אללרייט? פרעגט ער. נאכן זיך בארואיגן רופט זיך אן זיין ווייב צו אים: דו געדענקסט נאך ווען אונז זעמיר געווען פונקט אזוינע crazy greenhorns ? אונז פלעגן היטן שבת און כשרות, נאכן אהערקומען דא אין די טריפה'נע מדינה, פרנסה איז געווען שווער, און מיט שמירת שבת כמעט אוממעגליך, מיר האבן מחליט געווען אויפצוהערן היטן שבת ביז די מצב וועט זיך פארבעסערן, מיט די צייט זענען מיר באגליקט געווארן מיט עשירות, אבער מיר זענען קיינמאל נישט צוריקגעגאנגען צו שמירת שבת, און דאס באדערט מיך!.
מר. איז געווארן סורפרייזד, פאלט אריין אין דעם פאטעל, און לאזט זיינע מחשבות לויפן, אזוי גייט אריבער 20 מינוט, ער שטעלט זיך אויף און רופט זיך אן צו זיין ווייב. איך בין מיך מקבל צו מהיום והלאה צו היטן שבת!! ביזטו גרייט אויף דעם זעלבן קבלה ? פרייליכערהייט שטימט זי מיט, יא!.
ער טוט אן דעם אויבערראק, שפאצירט ארויס פונדערהיים אויף זיין וועג צוריק צו ר' יוסף יצחק, ווען אין זיין טאש האלט ער 5 הונדערטער באנקנאטן, ער גייט אראפ צו ר' יוסף יצחק אין קעלער, און ער רופט זיך אן צו אים, דא האסטו, איך האב מיר מקבל געווען צו היטן שבת, און דו קענסט שוין רואיגערהייט נוצן דאס געלט, גיי קויף דיר א הויז און הייב אן צו לעבן ווי א מענטש!, ר' יוסף יצחק רופט זיך אן צו אים, א גרויסן דאנק אייך, אבער דאס געלט האסטו געמאכט אלץ מחלל שבת, דאס איז טריפה'נע געלט! איך קען דאס נישט נעמן. מר. ביסטאן לאזט אים איבער אינגאצן איבערראשט, אויף דעם האט ער זיך נישט גערישט. געציילטע וואכן שפעטער, און מר. ביסטאן שטאט אפ א באזוך ביי ר' יוסף יצחק מיט 5 גלאטע הונדערטערס, דא האט איר! דאס איז שוין גלאט כשר!
ר' יוסף יצחק האט מיט דאס געלט געקויפט אן אפט. געביידע אויף 16TH עוו. צווישן 55 און 56 און אויפן צווייטן שטאק האט ער געעפנט א שוהל מ'האט עס גערופן די פרנס שוהל.
********************
צענדליגער יארן שפעטער, ר' יוסף יצחק'ס אייניקל ר' ברוך משה (?) פרנס, איז געווארן אויפגענומען אלץ רב אין אטלאנטע דזשארדזשיע. די אידישע קהלה איז זייער איזיאלירט פון אנדערע אידישע קהלות, די נאנטסטע געפונט זיך 250 מיל אוועק אין סעווענע דזשארדזשיע, אבער אין אטלאנטע איז דא א גרויסע אינטערנאצינאלע עירפארט, און זייער אפט פארן דורך אידישע סוחרים וואס מאכן א סטאפ דארט, אזוי מאכט זיך זייער אפט געסט אין זיין ביהמ"ד.
איין פרייטאג צונאכטס, באמערקט ער 3 חסידישע אינגעלייט אין ביהמ"ד, ער גייט צו נאכן דאווענען און גיבט זיי שלום, און פרעגט צו זיי האבן ווי צו עסן, אז נישט קענען זיי קומען צו אים, נאך 3 מענטשען איז נישט קיין פראבלעם, ס'איז דא גענוג עסן, זאגן זיי, אז זיי שטייען איין אין א האטעל, און זיי האבן א פערטע חבר אין זייער גרופע, וואס האט נישט געוואלט קומען אין ביהמ"ד אויס מורא אז די שוהל האט נישט קיין כשרע מחיצה, און איז ענדערש געבליבן דאווענען ביחידות ווי איידער צו דאווענען אין אזא שוהל מיט מנין, פרעגט ער וויאזוי הייסט דער חבר ? זאגן זיי אים --- ביסטאן....
ער האט זיי בארואיגט אז די שוהל איז אן ערליכע ארטדאקסישע שוהל און יענער קען רואיג קומען דאווענען דא.
די נעקסטע צופרי האבן זיך באגעגענט 'צוויי' פרומע אידן, אייניקלעך פון צוויי אידן וואס האבן זיך געטראפן עטליכע צענדליג יאר בעפאר.
