איך האב נישט אויפגעכאפט פונקט וואס זיי טוען און צום ערשט מער אויסגעקוקט ווי עפעס א ארגעניזעישן וואס טרייט צו מאכן נויז און נאך אויך געגעבן די נאמען העולמי.. וואס עולמי ווען עולמי, קיינמאל געהערט פון זיי...
אבער רעכטס און לינקס און אלע קהילות רעדט מען דארט פון משכני משכני, וואס איז דאס? ווער איז דאס? וואס טוען זיי? און צום לעצט די שאלה: אויב איז ער עולמי, וואו איז ער דא ביי נונז?
סאיז מיר אינטערסאנט געווען אז דער עולם דארט גייט צעדרייט פאר די ארגעניזאציע, מ׳הערט נישט אויף צו רעדן דארט ווי שטארק ער קומט אריין און טוט אויף, און באקומט שטארקע סעפארט פון די רבנים און מנהיגים, און איבערהויפט פון דער המון עם הקטנים עם הגדולים.
נו שוין, אהיים געקומען און פארגעסן פון דעם, אבער איך האב מיר יעצט אנגעשטויסן אין א קונטרס וואס ברענגט ארויס זייערע פעולות און זייער אגענדע. איך מוז זאגן ס׳האט מיר געכאפט, אבער מצד שני במושכל ראשון געווען זייער סקעפטיש. לאמיר הערן וואס אנדערע האלטן איבער דעם..
*
ראיתי מעשה ונזכרתי בארטיקל וואס איך האב מיר אראפ געשריבן שוין 8 יאר צוריק, איך האב שוין געטראכט עטליכע מאל צו איבערארבעטן און ארויף לייגן און רעדן איבער די נקודה, למעשה אבער נישט אנגעקומען, מער ווייל איך האב געהאלטן אז וואס האט מען פון רעדן אזויפיל איבער דעם? ביותר אז די פראבלעם איז דאך יעדער מודה, און א סעלושן איז דאך נישטא, סאו וואס האט מען צודרייען אין דעם?
אבער יעצט אז די שמועות מציון קומען אז דארט האט מען געטראפן א סעלושן אדער עכ״פ פראבירט מען צו טרעפן.. וואלט איך געוואלט ארויף ברענגען די נושא, און איינוועגס פארשטייצעך זען צו ס׳איז טאקע דא א סעלושן.
*
דור דור ונסיונותיו
דאס אז מיר זענען אין א דור וואס נשירה איז א תופעה נפוצה, דאס איז שוין יעדער מודה, סיי די וואס גייען און סיי די וואס גייען נישט, אזוי אויך די וואס קענען איינער וואס איז געגאנגען אדער די וואס קענען איינער וואס איז נישט געגאנגען...
[אין אמת׳ן אריין די ווארט איז נישט נשירה, איך האב דאס געשריבן בשעתו מיט די קאנסעפט, היינט צו טאגס וואלט מען דאס מער מצמם געווען צו, ״די אינגערע טערפן זיך נישט זייער פלאץ דארט ווי די עלטערן זענען געווען באקוועם״, ביי געוויסע קלאפט דאס אויס אז זיי גייען אינגאנצן אראפ פון וועג, ביי אנדערע אז זיי זיכן זיך אנדערע פלעצער זיך צו דרייען - און איך רעד נישט אזא איינער וואס טרעפט דארט עפעס מער, נאר זייער אסאך בלייבן די זעלבע זיכן דארט אויך, נאר פון צעמישעניש און אנגעווייטיגטקייט איז די ערשטע זאך ארויס פון דא לאמיר גיין זיכן עפעס אנדערש. אין אנדערע ווערטער קען מען זאגן ס׳איז דא א שטארקע אנגעגעסנקייט און פארווייטאגטקייט.]
ווען עס קומט אבער צו מסביר זיין פארוואס איז דאס דא און פארוואס דאס געשעט, דעמאלטס וועט שוין יעדער זאגן עפעס אנדערש.
דער טאטע וועט טענה'ן אז זיין זון איז געגאנגען ווייל ער האט נישט גענוג מקיים געווען דעם חושך שבטו, דער זון וועט אבער זאגן אז ס'קומט ווייל זיין טאטע האט מקיים געווען דעם שונא בנו. אויב איז ער נישט געווען אין א ישיבה זענען די מנהלי הישיבה שולדיג פאר זיין גליטשן, אויב איז ער יא געווען אין ישיבה זענען שולדיג די שלעכטע חברים פון ישיבה, און שטייצעך אויך די מנהלים און אפילו דער רבי פון כתה ה׳ וואס האט אים אמאל פארשעמט פאר די גאנצע קלאס... אויב זיינע עלטערן זענען געווען ווייך צו אים איז דאס די סיבה פארן גיין נאך וואס זיי האבן אים נישט אויפגעבויעט א רוקן ביין, אויב זענען זיי געווען צו שטרענג איז שוין דא צוויי סיבות פארוואס צו גיין. אויב האט ער חתונה געהאט שפעט קען מען אים שוין נישט באשולדיגן פארן גיין, אויב האט ער חתונה געהאט פרי, איז דאס די סיבה וואס האט איהם געמאכט אומגליקליך אין זיין לעבן און אים געברענגט צו גיין. און אזוי קען מען גיין ווייטער און ווייטער, ווי יעדער וועט זיך טרעפן א זאק מיט תירוצים צו בארוהיגן זיין געוויסן עס זאל אים נישט אזוי בייסן.
אבער די אלע זאכן זענען נארישקייטן (ווען איך בין נישט אין איינע פון די מצבים...), די העכטע סיבה איז:
פארשטייט זיך... - ווענדט זיך צו וועמען מען רעדט,
די וואס זענען אנגעוויטאגט איז ווייל זיי האבן נישט געהאט א קיין חיות אין אידישקייט, און די "פון צווישן זיי האבן "יא" געהאט א טעם אידישקייט נאר זיי האבן פשוט געזוכט דעם "אמת"... און די עלטערן וועלן באשולדיגן דעם און יענעם און ביים סוף דעם... אינטרנעט.
"די אינטרנעט!, פארשטייט זיך" - וועט יעדער ראגירן, די חילוק איז אבער אז די וואס זענען ארויס געפאלן וועלן דאס זאגן מיט שפאס, בשעת די וואס זענען געבליבן וועלן דאס זאגן מיטן פילסטן מאס ערנסקייט און פארווייטאגטקייט.
די שאלה איז אבער אויב ווייסן מיר דעם פראבלעם און מ'שלאגט זיך קעגן דעם, פארוואס זען מיר אז למעשה ווערט דער תופעה מער און נישט ווייניגער, אויב האט מצליח געווען אריינצוברענגען דעם פילטער בתוך הקהל, דעמאלטס וואו זענען די רעזולטאטן?, פארוואס ווערן נאך אלס אפגעריסן שטיקער פון כלל ישראל אויף א שרעקליכער פארנעם? [און אפגעריסן מוז נישט מיינען אז מ׳איז אראפ אינגאנצן צום שאול תחתית, נאר פונקט געונוג די מציאות וואס היינט איז דאך שוין יעדער מודה אז די אינגע עולם זיכט און זיכט, מ׳איז נישט צופרידן מ׳האט נישט קיין סיפוק צו כל שם וחניכה דיליה,] דאס דארף אנצינדן א רויטן לעמפל ביי יעדן איינעם, אז אפשר איז דער פראבלעם (אויך) אין גאר א אנדער פלאץ.
*
רבי יענקעלע גאלינסקי האט אמאל געזאגט: היינטיגן דור איז מער נישטא קיין עלטערע יודן!
- איי מיר זעהן דאך יא?
- זיי זענען נאך פון פריערדיגן דור!
ס'איז טאקע א האלבע ווערטל אבער אין דעם שטעקט אונזער פראבלעם, ווייל הראה הקב"ה למשה דור דור ודורשיו דור דור וחומסיו דור דור וגזלניו. און טאקע אין יעדן דור איז צוגעשטעלט געווארן די פאסיגע דורשים פאר די פאסיגע גזלנים. יפתח בדורו כשמואל בדורו, ווייל פאר יפתח איז געווען צוגעשטעלט גזלנים און חמסנים פאר זיין מדריגה, בשעת פאר שמואל האט מען צוגעשטעלט גזלנים און חמסנים פאר זיין מדריגה. און ווען שמואל וואלט געווען אין יפתח'ס דור וואלט ער נישט געקענט פירן דעם דור, ער וואלט נישט פארשטאנען זייערע שוואכקייטן און וואלט זיי נישט געקענט העלפן. און דאס זעלבע מיט יפתח ווען מ׳זאל איהם שטעלן צופירן די גזלנים וחמסנים פון שמואל'ס דור.
כלפי מה הדברים אמורים, ווען מיר קוקן צוריק אויף אונזער היסטאריע וועלן מיר זען אז טאקע יעדן מאל וואס ס'איז געווען גזלנים און חמסנים איז געווען צוגעשטעלט די פאסיגע דורשים, און טאקע אזעלכע וואס זענען געווען אין זעלבן טאפ און זיך געדריידט אין זעלבן סארט לעבן. די מנהיגי העדה זענען אייביג געווען געקנאטן פון זעלבן טייג ווי די עדה אליין. און דערפאר אפילו ווען די נסיונות הדור האבן זיך געטוישט איז דאס נישט געווען קיין גרויסע פראבלעם, ווייל ס'איז דאך נישט געווען צו א גרויסן חילוק פון דעם טאטן'ס נסיונות ביז זיין זון'ס נסיונות. בדרך כלל האט דער זון געכאפט פון זיין טאטע אויף די זעלבע זאכן וואס דער טאטע האט געכאפט פון זיין טאטן, און אפילו אויב אין געוויסע אינזיכטן פאלט דער דור אביסל און דער זיידע האט נישט פארשטאנען דעם אייניקל׳ס נסיונות, איז נאך אלס געווען דער טאטע אינצווישן וואס ער האט יא פארשטאנען זיין זוהן'ס נסיונות.
וואס איז אבער געשען? היינטיגן דור איז נישט דא קיין אלטע אידן, זיי זענען נאך פון אלטן דור. און דאס איז גארנישט קיין ווערטל, מ'קען נעמען א מעסער און מאכן א ריזן שניט צווישן די עלטערע וואס זיי האבן נישט געהאט קיין צוטריט צום איטערנעט און די אינגערע וואס לעבן יא מיטן איטערנעט.
דער אמת איז אז דער טיילונג איז נישט אזוי ווייט צווישן עלטערע און אינגערע, נאר צווישן די וואס האבן צוטריט צום אינטערנעט און די וואס האבן נישט, אבער בדרך כלל זענען די עלטערע פון די וואס האבן נישט קיין אינטערנעט, און די וואס האבן יא אינטערנעט זענען בדרך כלל אינגערע.
בשעת אין "פריערדיגן" דור זענען דא דורשים פונקט ווי אזוי ס'איז דא דארט גזלנים וחמסנים, איז ביים אינגן דור דא נאר גזלנים וחמסנים, די דורשים זענען ערגעץ וואו סטאק געבליבן, מ'הערט נישט פון זיי און מ'זעהט זיי נישט, אויב זיי זענען בכלל דא. און די דורשים פון פריערדיגן דור זענען נישט אהער געשטעלט פאר די היינטיגע גזלנים, ווייל ווען ס'קומט צו די אינטערנעט פראבלעם זענען זיי בכלל נישט פון היינטיגן דור נאר גאר פון פריערדיגן דור, אויב נישט פון צוויי דורות צוריק, זיי וועלן קיינמאל נישט פארשטיין וואס דער פראבלעם פון דעם איינטיגן דור איז, און פארשטייט זיך אז ווען מ'ווייסט נישט וואס דער פראבלעם איז קען מען דאך נישט זיכן קיין עצה דערויף.
נישט נאר דער עלטערער איד וועט נישט פארשטיין דעם אינגערן, נאר אפילו די אינגערע וועלן נישט פארשטיין די גאר אינגע. איינער וואס האט באקומען צוטריט צום אינטערנעט ביי די דרייסיג וועט קיינמאל נישט פארשטיין וואס גייט דורך דער וואס האט באקומען צוטריט צום איטערנעט ביי די צוואנציג.
דא קען מען זיך אנהייבן דינגען און קיינמאל נישט ענדיגן צו ס'איז אמת אדער נישט, ווייל פארשטייט זיך אז די עלטערע וועלן קיינמאל נישט מסכים זיין דערויף, און ס'איז אויך פארשטענדליך, ווייל ס'איז נישט קיין חכמה צו זיך אויפשטעלן און זאגן דו ביסט פון אלטן דור דו ווייסט נישט וואס ס'גייט פאר היינט, און מצד שני וועט דער אינגער שרייען דו פארשטייסט נישט.
דאס וועלן אבער די עלטערע זיכער מוזן מודה זיין אז אזוי די אינגערע זענען די וואס גייען דורך די נסיונות, וועלן זיי בעסער ווי אזוי די נסיונות גייען צו און די אלע פאקטן ארום דעם. און דערפאר אנשטאדט צו זיך דינגען אויב די עלטערע פארשטייען יא אדער נישט די אינגערע, וואס עס איז א זאך וואס מען קען קיינמאל נישט אויפווייזן, לאמיר א קוק טון ווי אזוי און וואס גייט אדורך אויפן יונגערן דור.
מ'קען דאס צוטיילן אזוי:
1) די צייט ביז מ'באקומט צוטריט צום אינטערנט.
2) די ערשטע תקופה וואס מ'האט אינטערנעט.
3) די תקופה וואס מ'ווערט געוואר פון: קשיות און אנגעווייטאגקייטן אויף די לעבנס סטייל און אלעס ארום דעם.
4) די תקופה וואס מ'ווערט דעפרעסט אויפן לעבן וכדומה.
5) די צייט וואס מ׳מאכט החלטות.
די ערשטע תקופה איז זייער פשוט און סימפל, ס'איז מער ווייניגער די זעלבע לעבן וואס מיין טאטע האט געהאט, אין די וועלט וואס מיין טאטע און זיידע און עלטער זיידע האבן געלעבט, די ווייטאג וואס איך האב אלס קינד איז מער ווייניגער די זעלבע וואס מיין טאטע האט געהאט אלטס קינד, די שאלות וואס איך האב געהאט אלס קינד איז מער ווייניגער די זעלבע שאלות וואס מיין זיידע האט געפרעגט זיין טאטע, און אזוי מיט די נסיונות כשלונות וכו' וכו'.
פארדעם איז אין דעם תקופה דא א טאטע א זיידע א באבע און ווער נישט צו העלפן, מחנך זיין און שטיין צו די זייט צו אויפוואקסן ריכטיג. און טאקע די עלטערן זענען די די בעסטע פאר דעם, ווייל זיי האבן די עקספיריענס פארן לעבן מער פון די יונגע קינדער וואס האבן דאס נאר וואס אנגעהויבן. די עלטערן וואס זענען אריבער די זעלבע וועג מער ווייניגער פירן אונז אויפן וועג וואס זייערע עלטערן האבן זיי געפירט און וואס מיר וועלן פירן אונזערע קינדער.
צו זאגן אז ס'איז דא הונדערט פראצענט הצלחה, ניין, און יעדער איז מודה איז אין יעדע אינזיכט איז אלעמאל שייך בעסער, אבער דער באן פארט דור הולך ודור בא והארץ לעולם עומדת, דער לעבן שטעלט זיך נישט אפ אפילו ווען ס'איז דא דארכפעלער, און בדרך הטבע וועט מען קיינמאל נישט צוקומען צו הונדערט פראצענט סוקסעס.
ווען ס'קומט אבער די חלק ביי א אינגערמאן ווען ער ווערט אפן צום אינטערנעט, דא קומט א זאך וואס זיין טאטע איז נישט אריבער, לא מיניה ולא מקצתיה, און וועגן דעם וועט ער קיינמאל נישט פארשטיין אז ער פארשייט דאס נישט, פון זיין קוק ווינקל זעהט ער נישט און וועט קיינמאל נישט זען וואס דא איז דא צו פארשטיין אדער נישט פארשטיין, ער זעהט דאך די פאקטן די שאלות די קווענקלערייען, סא וואט׳ס די ביג דיל.
וואס גייט אבער אריבער אויפן אינגערמאן, בשעת מ'באקומט די ערשטע מאל צוטריט צום אינטערנעט פארשטייט מען נאך נישט וואס דארט ליגט, מ'קען רעדן און רעדן און נישט אויפהערן צו רידערן ווי שעדליך די אינטערנעט איז, למעשה ווען מ'זעצט זיך אוועק קעגן א ליידיגן סקרין וואס עס האט אויף זיך נישט מער ווי א קליינע באקס וואס העכער דעם שטייט "גוגל", וועט יעדער לאכן פון די גאנצע מערכה קעגן אינטערנעט, וואס איז דאס אנדערש פון יעדע קאמפיוטער דעסקטאפ סקרין? די ווארט גוגל איז דען א שמוציגע ווארט?.
וואס געשעט אבער אז בדרך לא דרך, אדער בדרך דרך... ווערט מען געוואר אז טאקע דארט דורך די קליינע אומשעדליכע באקס קען מען באקומען אינפארמאציע אויף וואס דו ווילסט נאר וויסן, פשוטו כמשמעו, וואס מ'וויל. אבער דאס איז נאך נישט קיין שעדליכע זאך, ווייל נישט ווי מ'פארקויפט אונז (אדער ריכטיגער ענק) אז די אינטערנעט האט איין ציל און גלייך סערטשט מען שמוץ, קען יעדער וואס איז דארט געווען מעיד זיין אז אין אנהייב האט מען ניטאמאל א השגה צו די זאכן און מ'כאפט ניטאמאל אז ס'איז דארט דא בכלל. און די הסבר איז זייער פשוט אויפן סקרין שטייט נישט: "דא קען מען זען שמוץ", און נארמאל א מענטש ווען ער האט די מעגליכקייט צו סערטשן סערטש ער וואס ס'לויפט איהם אין קאפ, און רוב אידן איז נישט דער נושא 'די נושא' וואס לויפט זיי פיר און צוואנציג שעה אין קאפ. אויב איז דא איינער וואס זיין דיפאלט טראכטן איז יא ארום די זאכן, דעמאלטס איז ער א פראבלעם נאך פארן אינטערנעט און אויך נאכן פילטער.
וואס יא? טאקע אין אנהייב סערטשט מען נאר אונזערע קליינע השגות, וואס ביי יעדעם איז דאס אנדערע זאכן, ביי איינעם איז דאס סאטמאר וויזניץ באבוב פאפא, ביי א צווייטן ספרים, און ביי די אויפגעקלערטע וועט דאס שוין זיין גאר גאר א שריקליכע ווארט: ווידיאו.
אבער וויבאלד די אינטערנעט פארמאגט אין זיך א ים פון אינפארמאציע, און ווען מ'זאגט ים איז דאס נישט די ריכטיגע ווארט, ס'רעדט זיך פון אינפארמאציע עד אין סוף, און ס'איז כמעיין המתגבר נאך און נאך, און במילא מיט יעדע דריק אויף וועלכע לינק ס'זאל נאר נישט זיין ווערט מען געוואר פון נאך און נאך אינפארמאציע. זאכן וואס איז נישט איינגעפאלן אז ס'איז דא בכלל א רעדע דערפון, ווערט מען געוואר אז ס'איז א ריזיג ברייטע נושא. נושאים וואס מ'האט קיינמאל נישט געוואסט אז זיי עקזעסטירן ווערט מען געוואר אז ס'איז א ברייט באקאנטע נושא. אויב האב איך געזיכט א ספר ווער איך געוואר אז ס'איז דא גאנצע לייבעריס פון ספרים, אידישע פארשטייט זיך, און וועלכע ספר איך וויל נאר קען איך באקומען צוטריט דערצו, אה דאס איז מיר נישט איינגעפאלן ביים אנהייבן סערטשן, סא יעצט האב איך שוין וואס צו טון פאר נעקסטע פאר יאר, אלע אלטע ספרים וכו' וכו'. און דער אמת איז אז ער וואלט געקענט בלייבן שטיין ביי דעם, נאר ווען ער האט געזיכט די צווייטע ספר האט ער באמערקט אין די זייט אז אין א צווייטן סייט קען מען דאס דאונלאודן, און צומארגנס קומט צו מיוזיק, פיקטשערס, ווידיאוס, ארטיקלען, און דא קען מען פארן און פארן.
מ'קען באזוכן אין די גאנצע וועלט כמעט, פשוטו כמשמעו, מ׳פארט ארום מיט גוגל מעפס איבער וואו מ'וויל מיט לעבעדיגע פיקטשערס, מ'קען מיינען אז מ'געפינט זיך דארט. וועלכע זו, לייבערי, מעזועם אדער וועלכע פלאץ דו ווילסט, אלעס איז אפן פאר באזוכער, אמאל פאר געלט אבער רוב מאל פאר פרי.
פארשטייט זיך אז די נושא פון שמוץ און אלעס ארום ווערט נישט אויסגעלאזט, און על פי הכלל אז אין אפיטרופוס לעריות, און נפשו של אדם חומדתן, וועט פארשטייט זיך יעדער אויך אנקומען צו דעם. פארדעם האט מען טאקע אוועק געשטעלט דעם פילטער, וואס נישט ווי מ'פארקויפט אז מ'קען נישט פילטערן דעם אינטערנעט, איז דער מציאות אז א גוטער פילטער וועט אויסמיידן אלעס ארום שמוץ פון באקומען צוטריט דערצו. פארשטייט זיך נישט הונדערט פראצענט פונקט ווי אונזערע גאסן זענען נישט הונדערט פראצענט וואס מיר וואלטן געוואלט, און אזוי אויך יעדע זאך וואס מיר זענען ארום גענומען.
אבער אויפן ערגסטן פאל דארף ווען נישט שמוץ ברענגען קיין נשירה מיט אזעלכע נומבערס, ווייל א איד ווייסט אז אפשי בדבר זה אבל מה אעשה שהתורה אסרה עלי, און דאס איז שוין די שוואכע זייט פון דאס אנקוקן. עריות איז טאקע א דבר שנפשו של אדם חומדתן, אבער מצד שני פארשטייט יעדער איינער אז מ'דארף זיין נארמאל, און קיינער באקומט נישט קיין בליק אויף דעם אז מ'מעג פאטשקענען. וואס יא, אין אפיטרופוס לעריות און פארדעם לייגט מען א פילטער. איי מיטן פילטער קען אמאל געשען, אמת און כדרכם של נסיונות אין אלע אינזיכטן איז דא מענטשטן וואס פאלן מער דורך אדער ווייניגער. און די וואס שפילן אויס דעם סיסטעם זיי זענען פון די מיני וואס קראסן אייביג אויס דעם סיסטעם און אויך נאכן אוועקשטעלן טויזנטער גדרים וועלן זיי טרעפן זייער וועג.
נישט אז דער חלק איז נישט קיין פראבלעם און נישט אז ס'איז אזוי ווי אנדערע נסיונות, אמת ס'איז מער גרעסער שטערקע און שווערער פון אנדערע נסיונות, ווייל יעדער פארשטייט אז חאטש מ'קען פארן מיט א קאר צו זינדיגן, אדער קאלן מיטן פאון, גיין מיט די פיס און וואס נישט, פארשטייט יעדער אז ס'איז דאך אנדערש ווי דעם איטערנעט און דאס דארף מען נישט מסביר זיין. אבער נישט דאס איז 'דער פראבלעם' און נישט דאס ברענגט אז אזוי פיל זאלן אפפארן, און דער וואס זיכט א סעלושן אויף דעם און ער וועט טרעפן א סעלושן, וועט דאס גארנישט העלפן, ווייל ווען מ'זאל ווען קענען ארויסשניידן די גאנצע שמוץ פון דעם אינטערנעט אז מ'זאל ווען נישט קענען זען קיין איין קליפ בילד אדער אומריינע ווארט דארט, וואלט דאס ווייניג אויסגעמאכט אויף די תופעה פון פוסטקייט און ליידיגקייט וואס באהערשט אונז. ס'וואלט אפשר (און די אפשר ווענדט זיך אין ווי אינג מ'איז, ווייל ווי אינגער דו ביסט וועט דאס זיין א גרעסערער אפשר) אפשר שטאטער מאכן דעם פראצעדור אז ס'זאל נעמען לענגער, אבער אפהאלטן, ניין ס'וואלט נישט אפגעהאלטן. און אויב פארשטייסטו דאס נישט איז דאס אדער ווייל איר זענט אווער פיפטי, אדער ווייל איר האט נאך קיינמאל נישט געזען דעם ווארט גוגל אויף א סקרין.
מ'דארף טאקע לוחם זיין אפילו פאר שטאטער מאכן אבער מ'דארף אויך און בעסער וועלט געווען ווען מ'זאל אפיר זיכן דעם עיקר פראבלעם און איהם עוקר זיין מן השורש.
אויב אזוי וואס ברענגט יא דעם קלות - וויאזוי די עלטערע רופן דאס - אדער בלשון די אינגערע די זיכעניש פאר סיפוק, אויב נישט דער אינטערנעט וואס יא?
איר קענט זיך אלע בארוהיגן, קיינער קומט דא נישט זאגן אז ס'איז נישט דער אינטערנעט, א וודאי איז דאס אינטערנעט, אבער גאר אין א צווייטע פלאץ.
אין דעם גאנצן דזשאגל פון די אינפארמעישן איז לא ימלט נישט געוואר צו ווערן פון א נושא וואס רופט זיך אמונה (אדער אויב איר ווילט אפיקורסות), צו אויף א וועג וואס בטעות איז ארויף געקומען א לינק, ווייל מ'האט געזוכט איין זאך און דער גוגל הדור האט פארשטאנען עפעס אנדערש, כדרך האינטערנעט, צו אויף וועלכע וועג ס'זאל נאר נישט זיין.
[דערצו קומט צו די נושא פון אוועקמאכן כל הקדוש והיקר לנו, דירעק און אומדירעקט. יתכן ס׳איז אייביג געווען אין די מקוואות און קאווע שטיבלעך, אבער ס׳איז איינמאל זיכער אז מיט די טעכנעלאגיע איז דאס אינגאנצן א אנדער מעשה].
וואס טוט א איד פון פריערדיגן דור? זייער פשוט ער געבט א מאך מיט די הענט, ער טראכט נעבעך א צעמישטע נשמה ער טרעפט זיך נישט זיין פלאץ, און די גאר רוהיגע וועלן זיך מחזק זיין אין אמונה פשוטה. נישט חלילה חוזק צו מאכן פון זיי, אבער גיי זיי זיי מסביר אז דער אינגערמאן גריבלט אים די שאלות אין קאפ, און מיט זאגן אמונה פשוטה ווערט נישט פארווישט הונדערטער פיילס פון אינפארמאציע וואס ער האט דורכגענישטערט די לעצטע תקופה, צו שמועסן דירעקטע און אומדירעקטע וואס צעפראסקען איהם און לאזן אים נישט צורוה.
און איינמאל מ'לערנט זיך אויס די מלאכת הטעכנעלאגיע דארף מען ניטאמאל וויסן אזוי קלאר וואס צו זיכן און וואו צו טרעפן, ווייל בשעת'ן זיכן ווערט מען שוין קלאר. און די נושא ווערט נאר און טיפער און ברייטער, און איינמאל מ'איז אינעווייניג איז נישט דא קיין וועג צוריק, איינמאל ס'קומט ארויף די שאלות איז זייער שווער צו זיי אוועק נעמען אן קיין תשובות, פארשטייט זיך אז אין אנהייב איז דאס גרינגער אבער ווי שפעטער ס'גייט אריבער מיטשעט דאס מער און מער, טאקע נישט גלייך ביי יעדן אבער ביי יעדן.
דא וועט אפשר יא אויסמאכן אויב מ'ליגט אין שמוץ אדער נישט, ווייל איינער וואס האט שוין געזעהן און ער זאגט אפשי אבל מה אעשה והתורה אסרה עלי, אין די סעקנד וואס ער זעט אז מ'קען זאגן אפשי ואעשה גם אם התורה אסרה, און ער זעט אז נישט נאר מ'קען ס'איז דא מענטשן וואס טוען דאס, גלייך טראכט ער פארוואס בין איך סטאק. דער אבער וואס איז נאך צופרידן מיט זיין לעבן וועט נישט לויפן פורק עול זיין ווייל ער האט געזען אז איינער האט פורק עול געווען.
און דא קומט א פוינט וואס חאטש די עלטערע וועלן נישט ליב האבן צו דאס הערן איז דאס דער פאקט.
ס'איז דא א געוויסע מינוט וואס מ'פרעגט זיך: "גיי איך אויפן ריכטיגן וועג אדער פארפאס איך מיין לעבן?" ביי איינעם נאך א וואך ביי איינעם נאך צוויי ביי איינעם נאך א יאר, און ס'איז אויך דא די וואס וועלן זיך נישט וויסנדיג מאכן נאר אוועק קוקן, אבער מ'דארף געדענקען ס'איז נאר "אויך" דא אזעלכע.
"...שייגעץ, אמונה, וואס איז מיט דיר? אונזערע עלטערן האבן זיך מוסר נפש געווען.. אונזער רבי׳ס.. אונזערע באבעס.. וכו׳ וכו׳ …"
בארוהיגט אייך, איך ווייס דאס אליין, איך האב זיך דאס אליין געשריגן, אבער דאס אלעס האט מיר נישט גענטפערט די שאלה: "ווער בין איך? וואס טוה איך דא? וואס וויל מען פון מיר און וואס וויל איך פון מיר?".
און דאס איז א זאך וואס די עלטערע וועלן נישט פארשטיין, ווייל נישט ווי זיי וואס זיי האבן זיך אויך געפרעגט די שאלה ערגעץ וואו אינמיטן זייער לעבן, און פאר זיי איז גענוג געווען אז מ'האט זיך מחזק געווען מיט אמונה פשוטה, מיט לימוד התורה און מיט א שלש סעודות תורה וואס האט אויפגעפלאקערט דעם נפש היהודי וואס ליגט ביי יעדן, ביים היינטיגן דור קומט נישט די שאלה פון א געוויסע שוואכע מינוט וואס איך האב נישט כח צו דאווענען אדער סתם א דעפרעסטע מינוט, דעמאלטס הייבט זיך דאס נאר אן, די שאלות און אנגעווייטאגטקייט קומט ווייל נאכדעם הייבט זיך אן דירעקט און אומדירעקט פרעגן און נישטערן זען און הערן, און מ'הערט ליצנות און חוזק פון יעדע זייט אויפן צווייטן, דאס וואס מיר מאכן ליצנותא דעבודה זרה האלט נישט אפ דעם עבודה זרה צו מאכן ליצנות פון אונזער זייט, און קווענקלערייען טעג ארויף טעג אראפ, דעמאלטס ווען איך וואג זיך שוין צו פרעגן מיר אליין היש השם בקרבנו און מה חובתי בעולמי, קען נישט די זאכן וואס בארוהיגט דעם אלטן דור בארוהגן דעם אינגן דור. פארוואס? א גוטע קשיא , דאס איז אבער די מציאות.
וואס געשעט איז, דריידט זיך א אינגערמאן מיט ערנסטע שאלות וואס פייניגט אים ביזן נשמה, ער פראבירט אראפ נעמען וויפל מ'קען און אוועק שטיפן די איבריגע, אבער זיין נשמה דארשט אויף תשובות און לאו דוקא תירוצים. נישט יעדער וואס פרעגט מיינט אז ער וועט נאר אנעמען די תשובה אז ער גייט נישט אויפן ריכטיגן וועג, רוב וואס פרעגן דאס וועלן אויך אנעמען די תשובה אז יא, חאטש וואס רוב וועלן קענען באשטיין אז די תשובה זאל זיין ניין, אבער דאס מאכט נאך קיינעם נישט קיין שייגעץ און אויסגעלאשענע נשמה, אפשי בבשר חזיר ווערט געברענגט אין גמרא נישט אין די ספרי האפיקורסים, נאר מ'דארף צו זען אז ער זאל איינזען אין דעם אסרה תורה, ווייל אויב נישט וועט ער זאגן דעם מה אעשה.
העכט וואס דער וואלט געדארפט צו טוען איז נישט אנדערש ווי ווען ער לערנט א סוגיא אין גמרא און ס'קומט אויס אז דאס וואס ער פירט זיך ביז היינט אין א געוויסע נושא שטומט עפעס נישט, האט איר שוין געטראפן דער וואס וועט פארדעם וועט ער אויפהערן טון די ספעציפישע זאך?, אדער וועט ער גיין פרעגן זיינע חברים זיינע ידידים, און אויב וועלן זיי נישט האבן א תשובה וועט גיין צו זיין רב און אזוי ווייטער. דאס איז זיכער אז די גאנצע צייט ביז ער באקומט זיין תשובה וועט ער נאכאלס זיך ווייטער פירן ווי אזוי ער האט באקומען פון זיין עלטערן, ווייל ער ווייסט אז מסתמא פעלט אים אינפארמעישן און זיין מסקנא פון די קשיא איז נישט אז מסתמא איז דאס נישט ריכטיג.
א נענעטערע דוגמא איז, ווען איינער לערנט א שטיקל תוס', און די גמרא ווערט אים שווער, ער הייבט אן זיכן א תירוץ אבער דער זייגער איז שפעט געווארן, מאכט ער צו זיין גמרא און גייט אהיים. האט איר שוין געטראפן דער וואס אויב האט ער נישט געטראפן א תירוץ וועט ער זיך לייגן שלאפן מיט די הנחה אז דברי הגמרא זענען נישט אמת?, אדער זיין מסקנא איז אים קלאר אז מסתמא פעלט אים אינפארמעישן, חאטש ס'קען אמאל זיין אז ער וועט ביים סוף געוואר ווערן אז ס'איז דא טעות סופר און ס'איז יא געווען א טעות, וועט נאכאלס די ערשטע מחשבה זיין אז ס'איז שווער ווייל איך ווייס נישט אלע אינפארמאציע ארום דעם.
די זעלבע איז מיט די איד וואס קומט צום פוינט וואס ער פרעגט זיך וועלכע שאלה ס'זאל נאר זיין אין אמונה, יהדות און אין זיין לעבנסשטייגער וואס ער גייט, ער ווייסט אז ס׳פעלט אים אינפארמאציע. וואס געשעט אבער אז ער קען מיט קיינעם נישט רעדן וועגן דעם.
פארוואס ס'איז אזוי, דאס וועל איך לאזן פאר די (עלטערע) פסיכאלאגן, ווייל ס'מאכט נישט אויס פארוואס, דער פאקט איז פאקט: איינער וואס האט שאלות און קעווענקלערייען ווייסט נישט וואס דארף ער טון יעצט, מעג ער יא? טאר ער נישט?
די שאלה איז נישט ווי אנדערע שאלות וואס ס'מאכט ווייניג אויס אין לעבנס שטייגער, ווייל אויב א אינגערמאן ווייסט נישט צו קאלירן זענען העכט אדער ס'איז נאר דעם מח'ס שווינדל, צו ער ווייסט נישט ווי אזוי די-ענ-איי ארבעט פונקטליך, מאכט דאס נישט אויס פאר זיין לעבנס סטייל, ער דארף נאך אלס היטן תורה ומצוות. אבער ווען איינעם בודזשעוועט אין קאפ די אלע שאלות בעניני יסודות היהדות און די אלע פראגעס אויף זיין לעבנס שטייגער מאכט דאס שוין איינמאל אויס אויף זיין לעבן.
די ריעקשן פון דער מבקש ואובד וועט זיך טוישן לויט זיינע נאטורן, איינער וועט אריינגיין אין א דעפרעסיע, א צווייטער וועט ווערן קאאל און זיך אפלאזן פון די אלע שאלות אבער ס'וועט אויסקלאפן אויף זיין חיות און לעבעדיגקייט, ער וועט זיין א זאק פלייש וואס טוט וואס ער ווייסט, ווייל אזוי... א דריטער וועט ווערן א חבד׳סקער אדער ברסלב׳ער.... און א פערדער אזוי אזוי און א פיפטער אהין, און ס'וועט אויך זיין אזעלכע וואס די שאלות וועלן אים ברענגען נענטער צו אמונה פשוטה, ס'וועט "אויך" זיין אזעלכע.
די לעצט סטעפ וועט זיין מקבל צו זיין החלטות, קיינער גייט נישט אן צו לאנג אין דעפרעסיע אדער קווענקלערייען, א מענטש צילט צו וויסן צו ער טוט וואס ער דארף אדער ער איז סתם א ראבאט מיט/אן געפילן.
און דא וועט זיך דאס צוטליין אויף עקסטרעם אפגערוקטע ליניעס:
ס'איז דא די מענטשן וואס וועלן מחליט זיין ביי זיך אז ער מעג יא פרעגן די שאלות, און ער וועט גיין צו זיין טאטע רב זיידע פרעגן, און רוב מאל באקומען תשובות אדער באקומען אן אדרעסס צו באקומען תשובות, און חאטש נישט אלעס וועט אים פארענטפערט ווערן אויפן ערשטן מינוט וועט ער זיך נישט דערשרעקן, אזוי ווי ער וועט נישט האלטן אז א פסוק איז נישט אמת אויב פארשטייט ער דאס נישט אויפן ערשטן מינוט, כל זמן ער פארשט נאך איז ער רוהיג מיט די שאלות.
דא דארף ארויס געברענגט ווערן א נקודה, נישט ווי די עלטערע מיינען אז נושא היהדות איז א מורא׳דיגע שווערע נושא, קענען די וואס האבן דאס געטון מעיד זיין אז ס'איז אסאך אסאך גרינגער ווי זיי מיינען. נאר די טאטעס וואס האבן נישט באקומען קיין מהלך פון די זיידעס אין דעם נושא זענען דערשראקן צו דאס אנרירן.
די זעלבע וועט זיין מיט די וואס וועלן זיך טרעפן א חבר אויסצושמועסן די ענינים, און וועט ווערן פארווינדערט אז יענער האט די זעלבע אישוס ווי אים, און צוזאמען וועלן זיי זיך טרעפן דעם ענטפער.
און ס'איז אויך דא וואס וועלן באשליסן צו פאלאזן דעם וועג נאכן זיך עסן חדשים מיט די שאלות און מורא האבן צו פרעגן.
ביי די וועט זיין די וואס האבן געהאט א שווערן לעבן און ווען זיי האבן באקומען אביסל שטאף צו בארוהיגן דעם געוויסן וועלן זיי גיין, אמאל וועט דאס קומען פון פשוט אנגעגעסנקייט פון די שאלות, און אמאל וועט זיין א דריטע סיבה וואס האט געשטופט. אבער הצד השוה שבהם אז קיינער פון זיי וואלט נישט געגאנגען ווען נישט די צעפארנקייט, און נאך מער אפילו די וואס זענען געגאנגען איז דאס נישט נאכן ערשטן טאג וואס זיי האבן די שאלה, ס'דארף אריבער גיין א לאנגע תקופה פון מ'פרעגט זיך די שאלות ביז מ'מאכט אפ צו גיין.
און דאס איז דער ווייטאג ווייל ווען מיר זאלן ווען האבן שיעורים אין יסודי האמונה, פונקט ווי ס'איז דא שיעורים אין הלכות שבת ויו"ט און הלכות צדקה ומעשר כספים, וואלטן אסאך באקומען זייער ענטפערס אויף זייערע שאלות. און לאמיר נישט פארגעסן אז אפילו די וואס זענען יא געבליבן ביים סוף, וואספארא שווערע און שרעקעדיגע וועג זיי זענען אריבער, און ווען ס'וואלט נישט געווען אזא פחד צו רעדן פון די ענינים וויפל גרינגער וואלט זיי געווען.
אונטערשטע שורה ווען מיר וועלן נעמען דעם תופעה על כל אגפיה איז דאס צוזאמגעשטעלט פון אפאר זאכן, קודם האבן מיר דעם אינטערנעט וואס ס'איז קלאר אז סאיז א גרויסער גורם און ווען נישט דעם וואלט דער פראבלעם זיכער נישט אזוי גרויס געווען.
צווייטענס איז דא די צומעשעניש און דעפרעסיע און אלע געפילן ארום.
די לעצט זאך איז איין ווארט: "קלארקייט אין אמונה".
אויב דער פראבלעם איז א צוזאמגעשטעלט פון עטליכע זאכן, וואלט דער סעלושן געדארפט זיין א גרינגער, ווייל ס'וועט זיין גענוג צו אונטערהאקן איינע פון די חוליות און די גאנצע זאך וועט במילא צוזמאפאלן.
ווען מ'זאל קענען פייטן מיט געפילן, וואלט מען געקענט ארויס גיין מיט א קאמפיין צו אוועק הרג׳ענען די געפילן און אזוי ארום אפילו די וואס וועלן זיצן אויפן אינטערנעט און אנקומען צו די שאלות וועט גארנישט געשען ווייל די געפילן זענען נישט דא. אבער ווי יעדער פארשטייט איז דאס נישט מעגליך, און אדרבה מותר האדם מן הבהמה איז די כח הבחירה און די געפילן.
למעשה האט מען זיך גענומען צום אינטערנעט און טעכנעלאגיע, א מערכה אין פילן קראפט צו אויסרייסן דעם אינטערנעט.
אבער וואס זיי ווייסן נישט איז אז די מערכה קעגן אינטערנעט איז נאר קעגן די שמוץ, ס'רירט נישט אן קיין כהוא זה דעם נושא האמונה והיהדות. ערשטנס ווייל מ'קען נישט פילטערן דעם נושא, און במילא די אלע וואס האבן אינטערנעט בהיתר זענען נאך אלטס אפן צו דעם פראבלעם.
צווייטנס ווען איינער האט נישט קיין פילטער און זיין רב פאדערט אים צו ארויף לייגן א פילטער, די קינדער נעמט מען נישט אן אויב לייגט ער נישט א פילטער, ווי ער גייט און שטייט איז דא פראפעגאנדע, און צו ער וויל צו נישט איז שוין היינט צוטאגס אראפ געקוקט איינער וואס דריידט זיך אן א פילטער, והעולה על כולנה ער אליין פארשטייט אויך אז ס'איז געמיין און נישט איידל צו פאטשקענען אין די ענינים, במילא פראפעגאנדע, געפיל, רעליגיע און וואס נישט וועט אים העלפן קומען צו די החלטה און זיך מתגבר זיין אויף דעם אפשי
ווען עס קומט אבער די נושא פון אמונה ויהדות, אין די מינוט וואס ער האט א ספק צו ער גייט גוט, קען זיין רב רעדן און שרייען וויפל ער וויל, רוב מענטשן האבן מורא פון זייער רבי'ן ווייל ער דערציילט פאר גאט זייערע עבירות, און נישט אז גאט דערציילט זייערע עבירות פארן רבי'ן, במילא זיינע שאלות איז אויך צו דער רבי רעדט בכלל צום זאך, ווען מ'סטראשעט אזא איינעם אז מ'וועט ארויס ווארפן זיינע קינדער פון די מוסדות ווייסט ער נישט צו ס'איז שלעכט אדער גאר גוט פאר אים, די פראפעגאנדע אויפן וואנט איז דאך ווייטער די זעלבע. אין איין ווארט איז דאס וואס די ראשונים שרייבן אז אמונה איז נישט קיין מצוה ווייל מ'קען נישט זאגן פאר א מענטש דו מוזט מקיים זיין די מצוה אויב גלייבט ער נישט פארדעם, ער מוז קודם גלייבן און נאכדעם קען מען אים זאגן אז ער מוז מקיים זיין די מצוה.
לבד כל זאת איז א שאד צו זיך דינגען מיטן פאקט אז חאטש וואס ס'גייט אן א מערכה קעגן דעם אינטערנעט איז נאך אלס דא אפגעפארענע און וואס פאלן אוועק, און די תופעה צווואקסט זיך מיט שרעקליכע נאמבערס. און אויב האלט איר נישט אזוי מיינט דאס אז איר זענט אווער פיפטי, און דאס איז נאך א ראיה אז די עלטערע זענען פון פריערדיגן דור...
במילא וואלט מען געדארפט זיך נעמען צום דריטן חלק, פשוט ענטפערן אויף די שאלות. וואס באמת אן דעם גאנצן פראבלעם וואלט אויך געדארפט זיין א פלאץ ווי איינער זאל קענען קלאר מאכן זיין שאלות און קווענלערייען.
נאר וואס?
דא קומען מיר צוריק צום אנהייב היינטיגן דור איז נישטא קיין עלטערע אידן, איי מיר זעהן דאך יא? זיי זענען נאך פון פריערדיגן דור!
און במילא די סעלושן וועט זיין ווען טאקע דער אינגער דור וועט זיך אויפוועקן און ארויסרייסן דעם מורא און בושה פון דוך טון עניני יהדות פונקט ווי מען טוט דורך אלע אנדערע ענינים אין יהדות, אין ס'זאל זיין דער דור דור ודורשיו ביים אינגן דור פון אזעלכע וואס האבן זיך געמיטשעט און דורכגעגיינגען דעם נסיון.
און כל זמן ס'וועט נאך זיין א פראבלעם, וועט גאר די ארטיקלעך אויפן אינטערנעט ווערן געליינט דורכן דורשטיגן דור וואס לעכצט צו טרעפן און וויסן ווער זייער גרויסער באשעפער איז, כל גודל ותוקף תורה שבכתב ושבעל פה, און וויסן פארוואס גלייב איך אין דברי חכמינו ז''ל הראשונים והאחרונים ודרך החסידות, און אזוי ווייטער און ווייטער.
יעידין יגידין די אלע וואס זענען אדורך דעם וועג און אנגעקומען יעדער צום פלאץ ווי ער איז אנגעקומען, אז ווען ס'זאל ווען זיין שיעורים אין יסודי היהדות והאמונה ווי בעסער וואלטן זיי ווען געשטאנען. און ווען מ'זאל ווען דאס טון וואלט דער גאנצער אינטערנעט געווען גאר א גרינגערע פעלד, נישט אז ס'וואלט נישט געווען קיין נסיונות בעריות ובעבודה זרה, אבער ס'וואלט צוגעגיינגען אונגאצן אנדערש ווי יעצט ווען דער אינגערמאן קען זיך אליין נישט ענטפערן אויף די שאלה היש השם און בלייבט נאר שטעקן אז איך מוז אזוי גלייבן ווייל מיין טאטע האט מיר אזוי געזאגט, דערווייל ווערט ער געוואר אז מליאנען גוים לעבן זיך א פרייער ליידיגער לעבן אויך ווייל זייער טאטע האט זיי אזוי געזאגט, און הונדערטער טויזנטער אידן לעבן א פיסטע לעבן ריק מכל תוכן כאטש זיין טאטע האט אים געלערנט אנדערש, און ער בלייבט בין פטיש לסדן פאר שווערע נפשיות'דיגע החלטות.
וידעת את ה' והשבת אל לבבך, די איינציגסטע זאך וואס וועט ברענגען א סעלושן פאר אזויפיל פון די וואס גייען, און אזוי אויך פאר אזויפיל וואס גייען נישט.
*****
דער אמת איז אז יעצט ווען איך ליין דאס איבער קען מען זאגן אז די חלק האט מען היבש געטוישט מהלך, אבער איך לייג דאס ארויס מער צו צוקמען צו די שאלה:
וואס איז די פראבלעם פון אונזער דור?
איז אין די קונטרס פון משכני נעמט ער דאס צוזאם צו 10 נקודות:
1.חיצוניות
2.אומוויסנקייט אין חינוך
בעצם איז דאס די נקודה וואס איך האב געשריבן אויבן, די חלק אז די עלטערן האבן נישט די ריכטיגע צוגאנג צו די קינדער.
3. עניני קודשה
וואס ווי געשריבן איך האלט נישט אז דאס איז א שורש פראבלעם נאר א נאכוויי.
פארשטייט זיך אז מ׳דארף טון אין דעם אויך, און טאקע דא צוויי ארגעניזאציעס וואס ארבעטן אריין אויף דעם. זעה דא
4. די גרויסע ציבור
5. דרך הלימוד
6 רייצנדע גאס
7. משפחות מיט שוועריקייטן
8 פארהאקטע געפילן
9. עמאציאנעאל און גייסטשע פראבלעמען
די דריי מיין איך אויך, ווי געשריבן אין די ארטיקל, אז ס׳איז נאר באשטיינדלעך אז ביי דיזע ווערט דאס שנעלער עפעקטעט.
10. באקוועמע לעבן
(ֿזיי האבן דאס צעטיילט און באשריבן, איך וועל אפשר אריינסקענען די קונטרס און ארויף לייגן אויב איינער וויל דאס ליינען) .
די אמת איז זיי האבן דאס צוטיילט אין די 10 ווייל זיי פוקוסן אויף די 10 און דארט זענען זיי מרבה פעולות און טרייען צו טון.
דהיינו צושטעלן העלפ אינפארמאציע און פערפסיאנעלע הילף פאר די וואס האבן זייטיגע פראלבעמען, און אזוי אויך אין די אנדערע חלקים.
אבער די הויפט נקודה וואס זיי טוען איז אז מ׳בויעט אויף אז יעדע קהלה, אדער ריכטיגע געזאגט יעדע שול, ווערט אויפגעשטעלט א קבוצה פון אינגעלייט וואס נעמען אונטער זיך די קינדער און בחורים פון די קהלה. מ׳קען דאס אנקוקן די וועג: ווען איינער פאלט ארויס איז די טענות קעגן זיי. דאס הייסט אז זיי דארפן טון און זיין אחראי אז ס׳זאל נישט געשען.
און דערפאר מאכן זיי זיכער אז בחורים זענען געסעטלט, זענען איינגעשריבן אין א ישיבה (נישט חשון נאר אין אב מאכט מען שוין זיכער), א זאך וואס אמאל וואלט קיינער נישט געוויסט אבער יעצט אז יעדע שול האט א ספציעלע אפטיילונג האלט מען חשבון צו יעדער איז מסודר.
אזוי אויך בין הזמנים, און בעצם א גאנץ יאר די זמננים וואס די בחורים און קינדער זענען נישט אונטער קיינעמס אחריות, נעמען זיי אחריות. וכו׳.
די חידוש איז אבער אז ס׳קומט נישט מצד אז מ׳גייט קעיר נעמען און האלטן קאנטראל די בחורים... נאר פארקערט מער אז דער בחור האט צו וועם צו רעדן, די עלטערן האבן צו וועם צו רעדן.
און נאך א נקודה וואס איך פארשטיי איז, אז ס׳איז נישט קיין ארגעניזאציע וואס טיילט איין וואס צו טון, נאר יעדער קהלה שטעלט דאס אוועק אויף זיין אייגענעם וועג און זיין מהלך.
בקיצור, איך האב נישט ארויס פונקטליך זייער מהלך (סאו וואס ווילסטו?..), אבער אין ארץ ישראל שווערט מען זיך אז זיי טוען אויף א געוואלד.
**
אינטערשטע שורה
אויב איינער ווייסט מער איבער משכני איז מכובד צו ארויס לייגן זייערע פעולות און וואס זיי טוען.
און אינאיינוועגס וואלט איך געפרעגט נאכאמאל די שאלה: וואס איז די פראבלעם מיט אונזער דור?
איך בין נישט זיכער צו ס׳איז דא איין תשובה, אבער איך גלייב מ׳קען דאס קאנצעטרירן און אפאר שורות.
און צום סוף, אויב ארבעט טאקע זייער מהלך און ארץ ישראל: למה נגרע?! וואו זענט עטס משכני דא ביי אונז אין אמעריקע?!
