רבי אביגדור מיללער זצ"ל ענטפערט

[בערקא]

אז די ווילסט עפעס ברענגן זיי מעתיק אויף אידיש

[קעניגזאן]

כהנא

טו נישט דאס, א קעמערע האב איך אויך.

[לכאורה]

הערליך שיין ר' קעניגזאהן, א דאנק פאר אייער ארבעט.

[לכתחילה אריבער]

כהנא

טו נישט דאס.

[לכתחילה אריבער]

הערליך שיין ר' קעניגזאהן, א דאנק פאר אייער ארבעט.

געוואלדיג געוואלדיג!!!

ענטפער ט"ז איז - ווי איר האט ריכטיג צוגעצייכענט - זייער שטארק.

ענטפער ט"ו, פארשטיי איך נישט אינגאנצן. עס איז באמת נישט קיין ווייטאג ווען א מענשט לעבט אויס ביז 120 יאר, און איז מלא במצות ובמעשים. ער גייט אויף א בעסער פלאץ, געווענדליך איז שוין קיינע נישט אנגעוויזען אויף אים אין די יארן, סא איז עס נישט קיין טראגעדיע.

כ'פארשטיי נישט פונקטליך וואס ער מיינט.

ענטפער י"ד ,איז זייער זיין צולייגט די חכמה - וויסענשאפט, און דעה - פארשטאנד.

נאכאמאל ישר כח.

[ווארד]

וואס פארשטייסטו נישט מיט ענטפער ט"ו?
די הלכה איז אז מען דארף מתאבל זיין און פארלאזן טרערן און זיצן שבעה שלשים י"ב חודש נאך א נפטר, אפילו ער איז געווען א צדיק גמור (אדרבא דאן דארף מען נאכמער קלאגן), און אפילו ער האט געלעבט הונדערט און פערציג יאר.
די פראגע איז "פארוואס?"
די ענטפער איז, אז עס איז טאקע נישט קיין ווייטאג, נאר מיר קלאגן און וויינען אז "מיר" זאלן נישט פארלירן דעם "געפיל פון חשיבות" צו דאס לעבן פון א מענטש (כך הבנתי).

יעצט ביטע זיי מסביר בעסער וואס איז נישט פארשטענדליך מיט די פראגע אדער מיט די תשובה.

[derech eretz]

יעצט דורכגעליינט א שיינע פאר תשובות, א ריזן ייש"כ קעניגזאן, ס'איז גאר אינטערסאנט!

[קעניגזאן]

לכתחילה, ווארד האט דיר דאס מער ווייניגער מסביר געווען. אפילו די גרעסטער צדיק גייט אוועק פון די וועלט איז עס א ווייטאג. איי וואס איז די ווייטאג, ער איז נישט אנגעוויזן אויף אונזער וועלט, נאר דאס זאגט ער דו דארפסט וויינען. אפילו א מענטש לעבט 120 יאר איז עס אעפ״כ א ווייטאג אז ער גייט. ווייל מיר זאלן נישט ווערן פארהארטעט ווען מענטשן שטארבן. און בכלל ווי איז א מענטש ביכולת אפצושאצן אז ביי די דאזיגער מענטש דארף מען נישט וויינען.

[ידיד]

ריזיגן יישר כח רב קעניגזאן! הערליכע סחורה, מתוקים מדבש.

[derech eretz]

אפשר מאכט איינער א שטיקל PDF?

[לכתחילה אריבער]

לכתחילה, ווארד האט דיר דאס מער ווייניגער מסביר געווען. אפילו די גרעסטער צדיק גייט אוועק פון די וועלט איז עס א ווייטאג. איי וואס איז די ווייטאג, ער איז נישט אנגעוויזן אויף אונזער וועלט, נאר דאס זאגט ער דו דארפסט וויינען. אפילו א מענטש לעבט 120 יאר איז עס אעפ״כ א ווייטאג אז ער גייט. ווייל מיר זאלן נישט ווערן פארהארטעט ווען מענטשן שטארבן. און בכלל ווי איז א מענטש ביכולת אפצושאצן אז ביי די דאזיגער מענטש דארף מען נישט וויינען.

סא הייסט עס אז מען וויינט פאלטש? מען "מאכט זיך וויינען"? וויאזוי? איך קען נאר וויינען ווען איך בין צובראכן, אדער מורגש (און גראדע וויינעך זייער שנעל). צו וויינען "ווייל מען דארף יעצט וויינען", דאס קען איך נישט!

[קעניגזאן]

פשט איז אזוי, קודם איך ווייס נישט אויב ער מיינט דוקא 'טרערן' אדער 'צובראכענקייט', לאמיר אנעמען אז עס מיינט טרערן. און וואס טוט זיך מיט 'לאכן' דאס קענסטו יא פאלטשע? איך גלייב נישט אז מען גייט מעסטן די מענטש וויפיל טרערן ער לאזט און ווי אמת'דיג, די עיקר איז די הארץ, רחמנא ליבא בעי. אויב איז אבער דא א חיוב אויף 'להוריד דמעות' דארף מען אזוי טון. זייער אסאך זאכן אין אידישקייט איז שווער.

יעצט זע איך דו שרייבסט אז דו קענסט נאר וויינען ווען דו ביסט צובראכן, סא דאס זאגט ער טאקע, זיי צובראכען וועסטו קענען וויינען. בינגא!

[גלייכגילטיג]

א ריזן יישר כח קעניגזאן. איך פרוביר אנצוקומען אהער פון צייט צו צייט בלויז צו קענען לייינען דיינע הערליכע איבערזעצונגען פון דעם צדיק וחכם.

די מעשה מיט ר' ישראל סאלאנטער (ט''ו) איז אביסל צריך ביאור. עסן אין יום כיפור? אפשר בשעת מגיפה איז פיקוח נפש?

[קעניגזאן]

אפשר בשעת מגיפה איז פיקוח נפש?

ריכטיג.

[ווארד]

די מעשה מיט ר' ישראל סאלאנטער (ט''ו) איז אביסל צריך ביאור. עסן אין יום כיפור? אפשר בשעת מגיפה איז פיקוח נפש?

די מעשה איז געווען אז די דאקטורים האבן געהייסן אז מען טאר נישט פאסטן צוליב די מגיפה.

לכתחילה, ווארד האט דיר דאס מער ווייניגער מסביר געווען. אפילו די גרעסטער צדיק גייט אוועק פון די וועלט איז עס א ווייטאג. איי וואס איז די ווייטאג, ער איז נישט אנגעוויזן אויף אונזער וועלט, נאר דאס זאגט ער דו דארפסט וויינען. אפילו א מענטש לעבט 120 יאר איז עס אעפ״כ א ווייטאג אז ער גייט. ווייל מיר זאלן נישט ווערן פארהארטעט ווען מענטשן שטארבן. און בכלל ווי איז א מענטש ביכולת אפצושאצן אז ביי די דאזיגער מענטש דארף מען נישט וויינען.

סא הייסט עס אז מען וויינט פאלטש? מען "מאכט זיך וויינען"? וויאזוי? איך קען נאר וויינען ווען איך בין צובראכן, אדער מורגש (און גראדע וויינעך זייער שנעל). צו וויינען "ווייל מען דארף יעצט וויינען", דאס קען איך נישט!

איך האב געהערט פון ר' אביגדור מיללער זצ"ל א גאנצע דרשה אויף אידיש וואו ער רעדט אז יעדער איד איז "א עקטער" מען דארף דעם גאנצן טאג "עקטן", ווען עס פעלט אויס פאר כבוד שמים צו זיין צובראכן דארף מען שפילן צובראכן, און אז עס פעלט אויס פאר כבוד שמים צו זיין פרייליך דארף מען שפילן פריילעך, עס האט נישט צוטון וויאזוי מען שפירט עכט, די טעיפ איז מועתק און עס ווערט פארקויפט אין ספרים געשעפטן אין א קונטרס'ל מיטן נאמען "כבוד שמים".
די תורה איז מחייב זיבן טעג אבילות, און נאכדעם א יאר, און נאכדעם י"ב חודש, צו איז דען יעדער אזוי טרויעריג? ניין, נאר דאס איז וואס די תורה איז מחייב, די גמרא האט א גאנצע משא ומתן אויב דאס איז יקרא דחיי אדער יקרא דמותא, בכל אופן איז דאס נישט בלויז קיין פשוט'ער גשמיות'דיגע געפילישע טרויער.

[בערקא]

יא, ס'דא א ענליכע מעשה מיט הגאון ר' עקיבא איגר זצ"ל ווען עס האט געבוזשעוועט א מגיפה אין די שטאט, ער האט נישט געלאזט דאווענען יום כיפור אין שול, כ'געדענק נישט די גאנצע מעשה.

[קעניגזאן]

ווארד עס איז זייער אינטערסאנט. שכוח פארן נאכברענגען די שטיקלעך.

[לכתחילה אריבער]

פארשטיי איך נאכאלס נישט!

עס איזדא אזעלעכע זאכן אין אידישקייט ווי מען דארף זיך מאכן. למשל פריילעך מאכן חתן כלה, איז א מצוה אפי' מען האלט נישט דערביי, מאך זיך פרייליך צו מאכן פרייליך אנדערע. אדער ווייז צובראכענקייט פאר איינעם וואס וויל אז איינער זאל מיטוויינען מיט זיין מצב אפי' מען האלט נישט דערביי.

אבער דאס איז אלס ווען דער תכלית איז א צווייטער, און אז יענער מיינט אז דו ביסט טאקע פריילעך\צובראכען האסט אויפגעטאן. אבער דא רעדט מען דאך אז מען זאל זיין וויינען - זיך מאכען - פאר זיך אליין! וואס וועסטו אויפטאן? ווילסט נישט ווערן "פארהארטעוועט" כ'פארשטיי, אבער וואס וועט דיין פאלטשע וויינען פוילן? מען קען זיך נישט אליין קיצלען, און מען קען זיך נישט אליין אויספאפן.

עס איז דא אזאך ווי "מתוך שלא לשמה, בא לשמה", אבער דאס איז ביי תורה, און דאס איז באופן סגולי - צו בטבעי - אבער דאס איז תורה, וואס האט די כוחות - און אפי' וועסט נישט גרייכן, האסטו אויך עטוואס א מצוה.

אבער וויינען, צובראכענקייט וכו', ווי וועט עס דיך ברענגען?

ווען ער זאגט ווען "זיך אויף אויף וואס צו זיין צובראכן" ווי למשל טראכט אריין אז כאטש ער איז שוין טאקע 120 יאר, און א מענטש קען נישט לעבן מער, און פונקט ווי עס איז נאריש צו וויינען אנהייב ווינטער אז די בלעטער פאלן אראפ, ווייל אזוי איז די טבע פון די וועלט, אזוי איז נאריש צו וויינען ווען א מענטש שטארבט ביי די 120 יאר, ווייל דאס איז די טבע, אבער מען קען עפעס אויסזיכען. ווי למשל אז פארן דור איז א שאד אזא מענטש גייט אוועק, מען רעדט אז עס איז געווען א אויגעארבייטע מענשט, נא איז א שאד אז מען וועט עס מער נישט האבן וכו' וכו'.

אבער ר' אביגדור זאגט נישט דאס - לויט ווי מען האט דא געברענגט -. ער זאגט אפי' האסט נישט גארנישט געטראפן אויף וואס צו וויינען, וויין נאכאלס - אדער זיי צובראכען - ווייל אז נישט וועסטו פארלירן דעם געפיל.

ווייסעך נישט ווי אזוי מען מאכט דאס.

[קעניגזאן]

ווען א צדיק גייט אוועק פון די וועלט דארפסטו זיך מאכן וויינען? ער איז לויטער, און ער האט גארנישט געזינדיגט, סא אויף וואס וויינסטו? אה פארשטייסטו אז די דור האט פארלוירן אזא איד און מדארף וויינען. דא איז די זעלבע זאך פאר די זעלבע סיבה.

[AHA]

פונען חינוך שטייט (אזוי מיין איך) אדם נפעל כפי פעלותיו.

מיט דעם קען מען פארשטיין די מימרא וואס ער זאגט וועגן עקטען

דאס הייסט אפו די האלטסט נישט יעצט דערביי טוה עס ווייל דיין שכר וועט זיין אז די וועסט עס צום סוף טוהן פונעם אייגענען ווילען

[ווארד]

עס איז מער פון דעם, מיר דארפן וויינען צו געדענקן די ווערט פון א מענטשליכע לעבן, צו געדענקן אז עס איז נישט די זעלבע זאך צו מען לעבט צו מען שטארבט, אויב מען לעבט קען מען נאך אויפטון און פאררעכטן און אריינכאפן אויב מען לעבט שוין נישט איז נעשה חפשי מן המצות, א מענטשליכע לעבן האט א גרויסע ווערט.

פארוואס זענען מיר מתפלל אויף די קראנקע זאלן געזונט ווערן, פארוואס זענען מיר מתפלל לקיים בנו חכמי ישראל, עס האט א סיבה, דאס לעבן פון א מענטש איז פיל מער ווערט פאר אים און פאר אלע ארומיגע ווי זיין טויט, און מיר טארן דאס נישט פארגעסן. אויב וועלן מיר נישט טרויערן נאך א טויטן וועלן מיר אנהייבן גרינצושעצן דאס ווערט פון דעם לעבן.
דארפן מיר זיך אפילו מאכן ווי מיר זענען צובראכן אפילו מיר זענען נישט, בלויז אויף צו חזר'ן אז דאס וואס א מענטש גייט פון די וועלט, דאס איז נישט קיין שמחה, דאס איז נישט קיין לכתחילה, מיר זוכן דאס נישט און מיר ווילן נישט אז דאס זאל געשען.
אודאי יענער איז נישט יעצט אין א מצב וואס איז ראוי צו ווערן באוויינט, וויבאלד יענער געפונט זיך אויפן עולם שכולו טוב. אבער .... איך הייב אן ווערן צומישט....

אקעי, לאמיר סטאפן דא
(איך וועל אייך מגלה סוד זיין, באמת פארשטיי איך נישט פארוואס ר' אביגדור מיללער דארף גיין אזוי ווייט און אזוי הויך, לויט מיין ארימע פארשטאנד איז דא גאר פשוט'ע סיבות פארוואס צו וויינען, איך האב אבער פרובירט מסביר צו זיין זיינע ווערטער, און אט בין איך שטעקן געבליבן....)

[שוועמל]

קודם א דאנק קעניגזון.

לגבי וויינען אויף א מת. איך מיין ר' אביגדור וויל ארויסברענגען אז טראץ וואס מיר דארפן זיין שכל העכער רגש (מח שליט על הלב), און וויינען איז דאך איין שטיק רגש ווייל מצד השכל איז אים יעצט שוין אלעס גוט. אבער איה"נ די תורה וויל צומאל אונזער רגש, אונזער הארץ מכמה טעמים, ווי מיר זעהן לע"ל וועט דער רבש"ע אונז געבן א פולשטענדיגער לב בשר דורך אראפשניידן די ערלה (די גוף, חומר) וואס נעמט ארום די לב, ונתתי לכם לב בשר וגו' ומלתי את ערלת לבבכם.

אבער אפילו שוין יא רגש דארף עס אויך זיין מיט א גבול, נישט יותר מדאי און נישט מיט קרחה אדער שרטת וואס דאן איז די רגש שוין צו ווייט פארקראכן. וכמובן דארף די וויינען גופא זיין כהלכה, דהיינו נאר זיבן טאג, דערנאך א ענין פון שלושים, י"ב חודש וכדומה. כפי מה שתקנו לנו רז"ל, דאס הייסט גענוצט די רגש על פי תורה!


אגב נישט זיכער סקומט דא אריין.
עס איז דא ערגעץ א חתם סופר (דרשות מיינעך) איבער וויינען, מוריד דמעות על אדם כשר, ברענגט ער דארט א מעשה אז א איד איז אים אוועק א קינד אינג און זיך נישט געקענט בארואיגן, ביז ער האט געחלומט ווי דאס קינד לעבט און ווערט עלטער און גייט ארויס לתרבות רעה, הערשט דאן האט ער זיך בארואיגט שבכה עליו בכשרותו ולא בהמרותו רח"ל.
טייטשט ער אריין המוריד דמעות על אדם כשהוא כשר וכו'. עכ"פ איז די וויינען נישט סתם כפשוטו עס האט עפעס א כח באופן סגולי למעלה מהשגתינו.

כדענק שוין נישט וואו דער שטיקל איז, ער זאגט נאך שיינע זאכן דארט וואס איז מעגליך נוגע דא.

[שוועמל]

וואס איך פארשטיי נאכאלץ נישט איז, פארוואס מענטשן האבן נישט קיין הערנער (שאלה יד).
ווייל מוואלט זיך צעפליקט? און חיות צעפליקען זיך דען נישט?!
און מעסערס מיט גאנס וואס נאר די אומפארהערנערטע 'מענטשן' פארמאגן איז סאך ערגער פון הערנער.

[קעניגזאן]

דאס זאגט ער טאקע אז מענטשן האבן עפעס בעסערס ווי הערנער, און ער פירט אויס אז א מענטש קען טאקע מער שאדן מאכן ווי הערנער (אפשר טאקע כלי משחית) עס איז גענוג וואס מיר האבן. וואלטן מיר געהאט הערנער וואלט נאך ערגער געווען.

[קעניגזאן]

איינער פון די גדולי אחרונים האט ארויס געגעבן א ספר חידושים אויף מס׳ יבמות, כדענק נישט די נאמען, און צום סוף האט געשריבן מוסר. שרייבט ער דארט: אז א מענטש האט באקומען די נאטורן פון אלע באשעפענישן, פונעם לייב, פונעם טיגער, פונעם וואלף א.א.וו. זאגט ער מאדאך א חיה רעה דארף מען פארשפארן אין א שטייג, כל שכן א מענטש וואס האט אלע נאטורן פון אלע חיות, קענסטו דאך פארשטעלן מיט וואספארא שלשלת ברזל מען דארף אים פארבינדען. ער איז נאך אסאך ארגער ווי די חיות. זאגט ער די שלשלת ברזל איז די ״תורה״, דאס בינד דעם מענטש ע״כ. אונז האמיר עפס ערגער פון הערנער, און מיר קענען דאס היטן. די גוים האבן נישט קיין תורה, האסטו סיי געוואלט געבן הערנער אויך?..