אסאך / א סך

[קרעמער]

פאר די מעלות געלונגט יעדן חודש מיר ארויסצונעמען פון די כלים, נישט אביסל, נאר טאקע א סך. פארוואס? ווייל זינט איך געדענק זיך, פלעג איך 'אסאך' ליינען אין ביכער און צייטונגען, און איבעראל איז געשטאנען 'אסאך' 'אסאך' מאל די ווארט 'אסאך' מיט אט דעם אויסלייג. ביז דער מעלות האט זיך דערקלערט אויסשליסליכער בעל-הבית אויפן אידישן שפראך, און אריינגעשטעלט אין זייער "ספעל-טשעק" אז וואו אימער איינער פון די געווענליכע געדינגענע שרייבער אדער בריוו-שרייבער האבן געשריבן 'אסאך' זאל דאס פארוואנדלט ווערן אין 'א סך'.

פרעג איך אייך: הלמאי? פארוואס זאל דאס ווארט נישט קיין מנוחה האבן? פארוואס מוז מען איר צוקאליטשן און צוהאקן און ארויסנעמען איינע פון די אלפי"ן? וועמען האט געשטערט אז אסאך איז אסאך?

אייער ליינער מיט ווייניג געדולד צו ליינען א סך.

[מיללער]

א סך קוקט מיר אויס ענדערש לשה"ק (אן קיין ווייאועלס בלע"ז) א סאך וואלט איך זיי נאכגעגעבן אויב זיי שרייבן אויך א ביסל און א בי מ'לעבט, אזוי ווי א גאנץ יאר פרייליך!

בד"וו איך קען אויך צומאל שרייבן א סך, איך בין אבער נישט אויסשליסליכער בעל-הבית אויפן אידישן שפראך, סאו מעג איך, קרעמער?
---------
"ווערייזאן, ווי נעווער סטאפ ווארקינג פאר יו"

[קרעמער]

מאכסט מיר לאכן פון דיינע כמו-חתימות.
---
אלל-סטעיט: איר זענט אין גוטע הענט

[מאשקע]

גייקא. פופצן מינוט קען דיר איינשפארן 15 פראצענט פון דיין אויטא אינשורענס.
דעיוויד לערנער. די אפוינטמענט איז אומזיסט. די ראט קען זיין אומשאצבאר.

[יאנאש]

עטס חברה דא רעדט אסאך א-סך שטותים.

עס וועט זיין אסאך א-סך באסעס צוריק צום נושא.

[דרך אגב]

וויפל קאסט א וועג?

ראנד טריפ, איז ביליגער?

[מיללער]

קרעמער, פ"וו איז עס נאר א כמו-חתימה? (עס מיז זיין דומה צום לאוו דחסימה?) וועגו דעם פארדרייסטו דעם נושא. היתכן?

איך וואונדער מיר גראדע אויף סאכ-דעס, יעצט איז דאך זיין שפיזא ס'קען זיין אז דער סאכאקעל פונעם אשכול העט אויסקומען אז ער מיז טויש'ן זיין ניק צו סכדעס. נאכדעם וועסטו וויינען פ"וו מ'האט דיר נישט געפרעגט, קומי נא התעוררו נא בעד ניקתך הישנה.

מאשקע, פאר חתימות איז עס גוט אבער פאר א בעיס האב איך עקספעקטעט בעסער


--------
גייקא דירעקט, דער שכל'דיגער אלטערנאטיווע!

[קרעמער]

עס איז א כמו-חתימה, ווייל דו שרייבסט דאס ביי יעדן תגובה באזונדער, אנדערש ווי א ריכטיגע חתימה וואס לויפט אויטאמאטיש אונטער אלע דיינע תגובות.
---
מעגא-מיליאן: העי, יו נעווער קנאו.

[בני היכלא]

קרעמער איי עם וויט יא
זיי אליינס האבן שוין אסאך זיך מתוכח געווען און אויסגעשמועסט, (אגב געפעלט מיר די חודש די מקור אויף די ווארט שמועס, איט מעיקס סענס, קיינמאל נישט געטראכט), אסאך צו א סך,

[מיללער]

שלש-סעודות, וואס ברענגען זיי ארויס וועגן דעם ווארט שמועס? פאר די וואס זענען נישט סובסקרייבערס.


----------
"געטרויעט 'סליפיס' פאר די רעשט פון אייער לעבן"

[סאכדעס]

איז אזוי, זאגסטעך גוט, סיז מיין שפיזע, העליך דיר זאגן, דאס וואס קרעמער בלוטיגט חודש איין חודש אויס, בלוטיג איך מיט איהם איניינעם.

א מין משיגאס אריין אין קאפ פון מרס מאלעס און ס'גייט נישט ארויס אפילו מיט שטעקענעס.

אלזא אסאך אסאך האביך שוין געווייטאגט, און אין ווייסט דאך מסתמא, סיז נישט לייכט צו ווערן אזוי שמירנישדירנישט אויס סאכדעס....

[בני היכלא]

מילער

זיי טענה'ן אז די מקור איז "שמועות",
ס'איז געווען אין א פריען זונטאג טאג, כ"ו טבת שנת ה' אלפים קכ"ג לבריאת העולם, אין די שטאט וויטעמבורג, זרח וואס איז א שטיקל מקורב בבית השרים, קומט אריין אין פייטל מירל'ס שול, האסט געהערט די לעצטע "שמועות"? פרעגט ער פון זיין ידיד ר' זעליגמאן, ניין! וואס גייט פאר?, בקיצור, די גראף האט ארויסגעגעבן א נייע דעקרעט, ער וויל אז יעדע נפש פון געטא זאל צאלן א קאפצאל פון 3 גאלדענע רענדלעך, אז נישט סטראשעט ער צו טיילן וואנדער-שטעקנס,
ר' זעליגמאן דרייט זיך ארום אין אידישען קווארטאל זייער באזארגט, פלוצלינג באגעגנט ער זיך מיטן ראש הקהל ר' טרייטל, ער שרייט אויס אזוי האסטיג צו אים, טרייטל האסט געהערט וואס מ'שמועות'ט?,
און אזוי ווייטער האט זיך די ווארט געוואלגערט ארום די שפראך באנוצערס ביז עס איז פארוואגעלט געווארן ווייט פון שורש, און איז פארוואנדעלט געווארן אין א "כאפ א שמועס מיט אים"

[מיללער]

און וואס איז זייער בעקינג דערצו? ס'איז גראדע נישט קיין שלעכטע המצאה

ישר כחך בני היכלא.

[בני היכלא]

אה, דאס דארפסטו שוין זיי פרעגן, איינער שווערט דען דערויף, עס קוקט אויס גוט, אזוי ווי דו זאגסט, ס'איז נישט קיין שלעכטע המצאה,
און יישר

[קרעמער]

עס דערמאנט מיר פונעם גלגול פון קאטאוועס/כתבות שרייבער, עי' אלגעמיינער, הובא באלט-קרעטשמע.

[ערנסטער]

עניוועי ערענסטער דו ענדיגסט א סך, ביטע אריין אינ'ם אסאך אשכול, און זאגזשע ביטע דיין סיבה....

איך האב נישט קיין ספעציעלע סיבה - סך הכל: "סך" איז דאך א לשון-קודש'ע ווארט, איז פארוואס זשע זאל מען דאס נישט שרייבן ווי אין לשון קודש (לאטשען קוידעש )?

[סאכדעס]

סך איז לשון הקודש און אסאך איז אידיש, אלזא וואס פאר א קשר איז דאס???

[בני היכלא]

סאכדעס ביסטו זיכער אז מיט יארן צוריק האט מען געשריבן אסאך?, און אז דאס איז א ריין אידיש ווארט?
יכול להיות אז די מקור איז טאקע א סך, און די אידישסטען האבן עס פאראידישט אזוי ווי זיי האבן געטון מיט נאך הונדערטער לשה"ק, ווערטער,
ליינענדיג אסאך אלטע אידישע ליטעראטור, באגעגן איך מיך ליבערשט מיט פיעל אדער מערער, ווי מיט אסאך א סך, אלס אידיש אויס, איז דאס מער ריינער.

[סאכדעס]

זאג מיר ווען דו רעדסט פון אסאך און לשה"ק וואס זאגסטו? הי' לי הרבה, היה לי סך.

וועכע פון די צוויי???

וואו וואס ווען לשוה"ק דא פאר א גוט יאר?

[בני היכלא]

סאכדעס האסט נישט פארשטאנען
קיינער טענה'ט נישט אז דער אויסדריק סך וואס אונז באנוץ מיר זיך היינט, ווערט אזוי גענוצט אין לשון הקודש,
נאר וואס דען, די ווארט סך איז א לשון הקודש ווארט ריכטיג?, אקעי, נעקסט סטעפ, פון לשן הקודש איז דאס געבארגט געווארן צו נוצן אין אידיש, אזוי ווי נאך הונדערטער לשה"ק וואס מ'נוצט אין אידיש נישט אויפן זעלבן מכוון,
וויאזוי דאס איז געווארן איז זייער פשוט, מ'האט געשריבן למשל, אז דארט איז געווען א סך הכל פון טויזענט מענטשען, פון דעם איז געווארן אז דארט איז געווען א סך מענטשן.
צו למשל, איינער האט געשריבן/געזאגט, ער האט א סך געלט, מיינענדיג א סכום מיט געלט, דער אויסדרוק אבער איז געבליבן א סך געלט, און פון דארט אויף יעדע לשון פון פיעל,
ווייסטוך וויאזוי א שפראך לויפט, איך בין זיכער אז דו האסט אין דיין ידענ'ישן באזוץ נאך דוגמאות פון אזעלכע לשונות מושאלות פון לשון הקודש, בקיצור ס'איז מעגליך ס'קומט טאקע פון לשון הקודש,
אגב בין איך נייגעריק אויב ס'איז דא אזא ווארט אין דייטש, ווייסטו אפשר?

[בני היכלא]

כמענה אויף דיין מעין שאלה, איך וואלט געשריבן "היה לי רוב"

[סאכדעס]

אבער 'סך' נישט. איז וואס האט אסאך מיט סך פון לשוה"ק אפיר????

[סאכדעס]

און אגב, וואסעפעס היה לי רוב, רוב מיינט נישט קיין סאך, רוב טייטש מער...

[מיללער]

איך האלט אז ריגארדלעס אויף די מקור, א ווארט אויף אידיש דארף מען שרייבן לויט די אידישע כללים אין לדעתי איז סך נישט אויסגעהאלטן ווייל ס'פעלט די וואעל וואס באצייכנט דעם דירעקשאן פונעם סיליבעל, משא"כ אויף לשה"ק ודו"ק

[סאכדעס]

שרייבזשע נישט ודוק, ווייל איך קען נישט.

וואס איז וואעל און וואס איז סיליבעל.