חדר-טייטש ווערטער און זייער באדייט

[מיללער]

און 'חיה' וויאזוי טייטשט איר אויף אידיש, און 'עופות'?

'פיה' האב איך נאר געהערט אויף 'מקנה'.

הארקאווי טייטשט אן 'ענימעל' וואס איז ווארשיינליך די ענגלישע אפטייטש פון 'חיה' זאגט ער אויף אידיש 'טיעהר' און דאס איז אין איינקלאנג מיט אונזטער באקאנטער 'טיעהר-גארטן' וועלכע איז דער אידישע ווארט פארן ענגלישען 'זו'.

ביים נאכקוקען דאס ווארט 'בהמה' ווי ער טייטשט דאס אויף ענגליש 'ביעסט' און פון 'ביעסט' צוריק אויף אידיש טייטשט ער 'פיה' זעה איך אז איר זענט גערעכט.

ביי 'עופות' פון אידיש קיין ענגליש פירט ער מיך צו 'פאולטרי' און פון דארט קיין אידיש זאגט ער 'געפליגל' דאס קוקט מיר אויס אביסל היימיש.

עכ"פ בהמה, חיה ועוף אויף אידיש וועט איר קומענדיגען מאל פארטייטשן; פיה, טיעהר און געפליגל

[farshlufen]

געפליגל פאר אן עוף איז פשוט דויטש, כ'געדענק נישט אזא ווארט אין אונזער אידיש, לפ"ז איז א בהמה א געפיסל.

ענדערש וואלטן זיי געדארפט גערופן פליערס אדער פליענדע.

[מאנאגרעמס]

געפליגל פאר אן עוף איז פשוט דויטש, כ'געדענק נישט אזא ווארט אין אונזער אידיש, לפ"ז איז א בהמה א געפיסל.

ענדערש וואלטן זיי געדארפט גערופן פליערס אדער פליענדע.

געפליגל האט כאטש א שטיקל פשט. אזויווי 'פאולטרי' ווערט מער גענוצט פאר טויטע פון די פליענדע מין, פייגל קענסטו נישט טייטשן ווייל אין עוף גייט אויך אריין היישעריק, האסטו נישט קיין אנדערן ווארט פאר בעלי חיים וואס פליען.
אין געפיסל קענסטו אבער אויך אריינלייגן מענטשן און חיות מכל מינים.

[חרמש בקמה]

איך מיין אז כאטש היישעריק איז בכלל דער מין עוף, מכל מקום ווען די תורה זאגט עוף אדער צפור כל כנף מיינט עס נישט אויך היישעריק, ווייל דאס האט א באזונדער נאמען "שרץ העוף".

[אינטעליגענט]

אז מ'האט שוין אריינגעהאקט מיטן נושא פון אומפארשטענדליכע טייטש, וועל איך דערמאנען א טייטש וועלכע איך האב מיך געפלאגט אין חדר צו דערגיין דעם באדייט, אבער אן ערפאלג.
ובני ישראל פרו וישרצו
פרו – זיי האבן זיך געטוען פרוכטבארן...
רבונא דעלמא – פלעג איך קלערן צו מיר מיט תמימות, פאר דעם שיקט מיך מיין טאטע זיצן ביים מלמד, ר'זאל מיר פארציילן אז ס'דא א פרוכט מיטן נאמען בארן?...

און אליבא דאמת, עד היום פארשטיי איך נישט דעם אויסדרוק "געטוען פרוכטבארן", אדער, "זיי האבן זיך געפרוכטבארט", ווי אנדערע מלמדים גלייכן צו טייטשן. ווייל אמער, דער זילבע "באר", באצייכנט דעם ענין פון "בכח". צב"ש, לעזבאר\זעהבאר\עסבאר\אנעמבאר – מ'קען עס זעהן\ליינען\עסן\אננעמען וכו'. אזוי אויך פרוכטבאר, דארף מגדיר זיין א בוים וואס איז בכח צו געבן פרוכט, אדער א מענטש [וועלכע באקומט אלץ מושאל אלע לשונות פון פלאנצונגען, וואס אנבאלאנגט קינדער האבן]. אויב אזוי, וואס א פשט האט צו זאגן "זיי האבן זיך געפרוכטבארט", אמער, דאס איז דאך נישט קיין אנגייענדע פעולה, נאר א זאך וואס איז בכח.
און באמת, דאס ווארט "פרו" זאגט טאקע דאס. "פרו" איז דאך פון שרש "פרי", דהיינו, זיי זענען געווען פרוכטבאר.
אבער אזוי אז מ'קוקט די לשון הפסוקים "פרו וישרצו", און "ויפרו" שיינט עס דאך יא צו זיין א לשון פעולה. נו, וואס וועלן מיר דאן טייטשן? "פרו - זיי האבן זיך געפרוכטעט"?
ווייסעך נישט.

[אינטעליגענט]

און איצט צום נושא האשכול:

די פאלגענדע טייטשן האבעך אויפגעכאפט פון מיין קליינעם.

בן בקר – א יונגע רינד.
איך האב אלץ געוויסט נאר פון "רינדער" סיי אויף יחיד סיי אויף רבים. רונד, איז מיוחד פאר א רינדיגע זאך. [רינדל, איז א קליין רונד].
אבער מעגליך האטער רעכט.

והקריב אהרן – און אהרן זאל גענענען.
הקריב איז א לשון הפעיל, ד.ה. מאכן גענענען דעם פר וכו'.
און בכלל, מעג מען שוין אויפהערן מיט די גענענעכצער, ווען דער מלמד אליין ווייסט נישט פונקטליך וואס דאס איז.. [וואס איז שלעכט מיט "אהרן זאל דערנענטערן, אדער נאנט ברענגען?]

בעד ביתו – וועגן זיין הויז געזונט [אזוי האט דער רבי צוגעשריבן אויף א צעטל פון שווערע טייטש].
דאס איז נישט קיין גרייז. אבער דאס ווארט קומט "געזונד", נישט "געזונט" וועלכע מיינט בריאות. [מיר קענען דעם פארקלענערונגס ווארט "געזינדל"].

ולא תחכשו – און עטץ זאלטס נישט פעלשן.
דאס איז דורכאויס פאלש...
דער באדייט פון הכחשה איז גאנץ קלאר: "לייקענען". דאס מיינט, ווען מ'האלט איינעם פאר וועגן א חוב וכדומה, און ער ענטפערט להד"ם. אזוי איז באמת בפי' אין פסוק "וכחש בעמיתו". און אזוי איז רש"י מפרש.

מפני שיבה – [פון] וועגן אן אלטן.
איך וואלט געטייטש "פאר אן אלטן".
הגם, מיר ווייסן פון אזא טייטש "פון וועגן אן אלטן", צב"ש: מפני שהתורה אמרה וכו', אבער דאס איז נאר א שם מושאל פון מפני – פון פאר. דהיינו, צב"ש מפני מה אמרה תורה וכו'. כלומר וואס איז געווען דער זאך וואס די תורה האט איינגעזעהן, וואס דאס האט גורם געווען אזוי צו זאגן. דהיינו, דער סיבה ליגט לפניו.
אבער דא ביי מפני שיבה תקום, איז עס נישט קיין מושאל, נאר מפני ממש, פארן פנים פון אן אלטן,ווען די ביסט פארנט פון אים.

_______________________
אגב, האבעך געטראפן נאך א טייטש וואס אן א הסבר ווייסן די קינדער נישט פון וואס מ'רעדט.
מלא חפניו – זיין פולע גויפן [וואס?]

[farshlufen]

רינד איז ריכטיג, צו נוצן דעם רבים איז א טעות גענוי ווי תבלין פאר איין געווירץ - ספייס

[קרעמער]

מלא חפניו = זיין פולע "הויפן"

מלא קומצו = זיין פולע "גויפן"

אזוי האבן מיינע מלמדים געטייטשט

[שיך]

און איצט צום נושא האשכול:


מפני שיבה – [פון] וועגן אן אלטן.
איך וואלט געטייטש "פאר אן אלטן".
הגם, מיר ווייסן פון אזא טייטש "פון וועגן אן אלטן", צב"ש: מפני שהתורה אמרה וכו', אבער דאס איז נאר א שם מושאל פון מפני – פון פאר. דהיינו, צב"ש מפני מה אמרה תורה וכו'. כלומר וואס איז געווען דער זאך וואס די תורה האט איינגעזעהן, וואס דאס האט גורם געווען אזוי צו זאגן. דהיינו, דער סיבה ליגט לפניו.
אבער דא ביי מפני שיבה תקום, איז עס נישט קיין מושאל, נאר מפני ממש, פארן פנים פון אן אלטן,ווען די ביסט פארנט פון אים.

_______________________
אגב, האבעך געטראפן נאך א טייטש וואס אן א הסבר ווייסן די קינדער נישט פון וואס מ'רעדט.
מלא חפניו – זיין פולע גויפן [וואס?]

ווען איך וואלט געווען דער מלמד וואלט איך געזאגט "מפני שיבה תקום, דו זאלסט דיך אויפשטעלן פאר אן עלטערן מענטש". נישט אייביג קען מען פונקטליך טראנסלירן פון איין שפראך צום אנדערן און עס איז קיין שום עולה צו ארומדרייען. ווי למשל דא, מען מוז נישט אנהייבן מיט'ן מפני שיבה און דערנאך תקום ביים איבערטייטשן. אפשר דא גראדע איז ננישט אזוי געפערליך אויב נישט, אבער אסאך מאל טרייט מען נאר צו אריינקוועטשן און עס העלפט גארנישט, עס איז פשוט שלעכט טרענסלעיטעד.

פסח ביים סדר איז מיר געפאלן ווען מיין נעפיו האט געזאגט "מה נשתנה", "פארוואס איז אנדערש?" אנשטאט "פארוואס איז פארענדערט געווארן?" וואס ווייניג פארשטייען וואס דאס טייטש געהעריג? וואס איז שלעכט מיט פארענדערן צו "אנדערש" און זיי פארשטייען? און "אנגעלאנט" אנשטאט "אנגעלענט" איז אויך גארנישט שלעכט? מ'מוז נישט בלייבן מיט יענעם אקצענט ווייל אמאל האבן רוב דאס ארויסגעליינט אזוי ווייל 'מהאט אזוי גערעדט. און איך גלייב נישט אז די זאכן גייען אריין אין כלל פון גארנישט וועלן משנה זיין אום פסח...

[farshlufen]

מה שונה איז טייטש וואס איז אנדערש, מה נשתנה - וואס איז פעראנדערשט - פערענדערט געווארן.

[מאנאגרעמס]

עס איז דא א מעשה, דוכט זיך אז ס'איז געווען ביים בעלזער רב זי"ע, לגבי די נושא אויב מ'זאל ארומטוישן די אידיש ביי מה נשתנה. איך געדענק נישט פונקטליך די מעשה. אויב איינער ווייסט פון וואס איך רעדט, זאל ער זיך ביטע אנרופן.

[סאדע_באטל]

און אליבא דאמת, עד היום פארשטיי איך נישט דעם אויסדרוק "געטוען פרוכטבארן", אדער, "זיי האבן זיך געפרוכטבארט", ווי אנדערע מלמדים גלייכן צו טייטשן. ווייל אמער, דער זילבע "באר", באצייכנט דעם ענין פון "בכח". צב"ש, לעזבאר\זעהבאר\עסבאר\אנעמבאר – מ'קען עס זעהן\ליינען\עסן\אננעמען וכו'. אזוי אויך פרוכטבאר, דארף מגדיר זיין א בוים וואס איז בכח צו געבן פרוכט, אדער א מענטש [וועלכע באקומט אלץ מושאל אלע לשונות פון פלאנצונגען, וואס אנבאלאנגט קינדער האבן]. אויב אזוי, וואס א פשט האט צו זאגן "זיי האבן זיך געפרוכטבארט", אמער, דאס איז דאך נישט קיין אנגייענדע פעולה, נאר א זאך וואס איז בכח.
און באמת, דאס ווארט "פרו" זאגט טאקע דאס. "פרו" איז דאך פון שרש "פרי", דהיינו, זיי זענען געווען פרוכטבאר.
אבער אזוי אז מ'קוקט די לשון הפסוקים "פרו וישרצו", און "ויפרו" שיינט עס דאך יא צו זיין א לשון פעולה. נו, וואס וועלן מיר דאן טייטשן? "פרו - זיי האבן זיך געפרוכטעט"?
ווייסעך נישט.

וואס איז די פראבלעם מיט גע'פרוכטבאר'ט, ווען מען ברענגט ארויס מכח אל הפועל, די כח איז פרוכטבאר, און ווען מען ברענגט ארויס די כח בפועל, טוט מען עפעס, קומט צו דער לשון פועל דהיינו די גע' ברישא און די ט' בסיפא

[פייטל]

לשיטתך הער סאדע באטל
פארמערן איז די כח, ווען מ'גייט עס ארויסברענגען אל הפועל גייט מען זאגן, נו שרייטס אלע אינאיינעם, גע'פארמער'ט די גע' ברישא און די ט' בסיפא.

[חרמש בקמה]

והקריב אהרן – און אהרן זאל גענענען.
הקריב איז א לשון הפעיל, ד.ה. מאכן גענענען דעם פר וכו'.

דאס איז נישט אזוי געפערליך, ווייל ביי מקריב זיין קרבנות איז לשון הקודש אויך נישט מקפיד צווישן הפעיל און פעל. מען געפינט נישט אז דער קרבן איז "הָקְרַב" "יָקְרַב", נאר "קָרְבָה" "תִּקְרַב" "יִקְרַב", בנין הקל.

[אינטעליגענט]

רינד איז ריכטיג, צו נוצן דעם רבים איז א טעות גענוי ווי תבלין פאר איין געווירץ - ספייס

דאס איז מיר א חידוש.
נו וויאזוי זאגט מען טאקע תבלין בלשון יחיד? תבל?
די וועלט זאגט היינט אויף יחיד תבלין, און אויף רבים תבלינים.

[אינטעליגענט]

מלא חפניו = זיין פולע "הויפן"

מלא קומצו = זיין פולע "גויפן"

אזוי האבן מיינע מלמדים געטייטשט

מיר ליגט אויך עפעס אזוי אין קאפ, אבער כ'פארשטיי נישט דעם חילוק. ווייל לכאורה האבן זיי ביידע איין באדייט, דהיינו, אן אנגעפילטע האנט, אנעם לעצטן פינגער.
נאר דארט וואו עס שטייט וקמץ, וועלכע מיינט צוזאם נעמען אין א קליינע הויפן, שטייט שוין אגב מלא קומצו, וועלכע זאל מיינען וויפיל ער קען מקמץ זיין אין זיין האנט. אויב אזוי דארפן זיי האבן איין טייטש.
נישט אזוי?

[אינטעליגענט]

און איצט צום נושא האשכול:


מפני שיבה – [פון] וועגן אן אלטן.
איך וואלט געטייטש "פאר אן אלטן".
הגם, מיר ווייסן פון אזא טייטש "פון וועגן אן אלטן", צב"ש: מפני שהתורה אמרה וכו', אבער דאס איז נאר א שם מושאל פון מפני – פון פאר. דהיינו, צב"ש מפני מה אמרה תורה וכו'. כלומר וואס איז געווען דער זאך וואס די תורה האט איינגעזעהן, וואס דאס האט גורם געווען אזוי צו זאגן. דהיינו, דער סיבה ליגט לפניו.
אבער דא ביי מפני שיבה תקום, איז עס נישט קיין מושאל, נאר מפני ממש, פארן פנים פון אן אלטן,ווען די ביסט פארנט פון אים.

_______________________
אגב, האבעך געטראפן נאך א טייטש וואס אן א הסבר ווייסן די קינדער נישט פון וואס מ'רעדט.
מלא חפניו – זיין פולע גויפן [וואס?]

ווען איך וואלט געווען דער מלמד וואלט איך געזאגט "מפני שיבה תקום, דו זאלסט דיך אויפשטעלן פאר אן עלטערן מענטש". נישט אייביג קען מען פונקטליך טראנסלירן פון איין שפראך צום אנדערן און עס איז קיין שום עולה צו ארומדרייען. ווי למשל דא, מען מוז נישט אנהייבן מיט'ן מפני שיבה און דערנאך תקום ביים איבערטייטשן. אפשר דא גראדע איז ננישט אזוי געפערליך אויב נישט, אבער אסאך מאל טרייט מען נאר צו אריינקוועטשן און עס העלפט גארנישט, עס איז פשוט שלעכט טרענסלעיטעד.

איך מיין האסט בכלל נישט באנומען וואס איך שרייב, און וואס שטערט מיך.
וואס כ'האב געזאגט איז, אז כאטש וואס מיר געפינען די טייטש אויף "מפני" איז "וועגן".
אבער דאס איז נאר א שם מושאל. משא"כ דא ביי מפני שיבה, דארף מען טייטשן "פאר", און נישט וועגן.

פסח ביים סדר איז מיר געפאלן ווען מיין נעפיו האט געזאגט "מה נשתנה", "פארוואס איז אנדערש?" אנשטאט "פארוואס איז פארענדערט געווארן?" וואס ווייניג פארשטייען וואס דאס טייטש געהעריג? וואס איז שלעכט מיט פארענדערן צו "אנדערש" און זיי פארשטייען? און "אנגעלאנט" אנשטאט "אנגעלענט" איז אויך גארנישט שלעכט? מ'מוז נישט בלייבן מיט יענעם אקצענט ווייל אמאל האבן רוב דאס ארויסגעליינט אזוי ווייל 'מהאט אזוי גערעדט. און איך גלייב נישט אז די זאכן גייען אריין אין כלל פון גארנישט וועלן משנה זיין אום פסח...

האט שוין פארשלאפן גוט געענטפערט.
מה נשתנה טייטשט נישט וואס איז אנדערש. נאר דער פעולה פון פארענדערט ווערן.

[חרמש בקמה]

תבל - געמיש ווערט געפינטעלט תֶּבֶל אדער תְּבָל (משניות מדות). תבלין (געווירצן) במשמעות "געמיש" פינטעלט מען "תְּבָלִין" און נישט "תַּבְלִין", עס איז א נאמען צו רבים, און עס איז נישט פארהאן קיין צורת יחיד דערפון, פונקט ווי מים. כאטש מיר טרעפן יא איין מאל "תבלין אחד יש ושבת שמו", דאס איז נישט כדרך הלשון, און דארט איז קיין אנדער ברירה נישט געווען ווייל מען וויל דארט אויסדריקן דאס איינציגקייט.
תבלינים איז איינס פון די באוואוסטע גרייזן פון די בעלי העברית החדשה.

[אינטעליגענט]

און אליבא דאמת, עד היום פארשטיי איך נישט דעם אויסדרוק "געטוען פרוכטבארן", אדער, "זיי האבן זיך געפרוכטבארט", ווי אנדערע מלמדים גלייכן צו טייטשן. ווייל אמער, דער זילבע "באר", באצייכנט דעם ענין פון "בכח". צב"ש, לעזבאר\זעהבאר\עסבאר\אנעמבאר – מ'קען עס זעהן\ליינען\עסן\אננעמען וכו'. אזוי אויך פרוכטבאר, דארף מגדיר זיין א בוים וואס איז בכח צו געבן פרוכט, אדער א מענטש [וועלכע באקומט אלץ מושאל אלע לשונות פון פלאנצונגען, וואס אנבאלאנגט קינדער האבן]. אויב אזוי, וואס א פשט האט צו זאגן "זיי האבן זיך געפרוכטבארט", אמער, דאס איז דאך נישט קיין אנגייענדע פעולה, נאר א זאך וואס איז בכח.
און באמת, דאס ווארט "פרו" זאגט טאקע דאס. "פרו" איז דאך פון שרש "פרי", דהיינו, זיי זענען געווען פרוכטבאר.
אבער אזוי אז מ'קוקט די לשון הפסוקים "פרו וישרצו", און "ויפרו" שיינט עס דאך יא צו זיין א לשון פעולה. נו, וואס וועלן מיר דאן טייטשן? "פרו - זיי האבן זיך געפרוכטעט"?
ווייסעך נישט.

וואס איז די פראבלעם מיט גע'פרוכטבאר'ט, ווען מען ברענגט ארויס מכח אל הפועל, די כח איז פרוכטבאר, און ווען מען ברענגט ארויס די כח בפועל, טוט מען עפעס, קומט צו דער לשון פועל דהיינו די גע' ברישא און די ט' בסיפא

כ'פארשטיי נישט, דער כח איז "פרוכטבאר", קומט אויס ווען מ'פרוכטבארט, כח'ט מען, נישט מען פועל'ט.
נו, זאלן מיר פועל'ן אלס גוטס..

לדוגמא אויף א זאך וואס איז "אויספירבאר", און דו האסט עס טאקע אויסגעפירט, וואלטסטו דען געזאגט "כ'האב עס אויסגעפירבארט"?.. [פארשטייצעך ס'איז נישט אזא גוטע משל, ווייל דארט האבן מיר אן אנדער אויסדרוק "כ'האב עס אויסגעפירט". מיין פראגע איז אבער, צו עס פאסט זיך אזא אויסדרוק. והבן].

[אינטעליגענט]

תבל - געמיש ווערט געפינטעלט תֶּבֶל אדער תְּבָל (משניות מדות). תבלין (געווירצן) במשמעות "געמיש" פינטעלט מען "תְּבָלִין" און נישט "תַּבְלִין", עס איז א נאמען צו רבים, און עס איז נישט פארהאן קיין צורת יחיד דערפון, פונקט ווי מים. כאטש מיר טרעפן יא איין מאל "תבלין אחד יש ושבת שמו", דאס איז נישט כדרך הלשון, און דארט איז קיין אנדער ברירה נישט געווען ווייל מען וויל דארט אויסדריקן דאס איינציגקייט.
תבלינים איז איינס פון די באוואוסטע גרייזן פון די בעלי העברית החדשה.

אבער דער סיבה פארוואס מים איז נאר לשון רבים, ווייל מ'קען נישט צעטיילן קיין וואסער אן דעם וואס ס'זאל זיין א גאנצע גרופע צוזאמען. אנדערש ווי ביי גוש [כאטש וואס יעדע שטיק איז צוזאמגעשטעלט פון מערערע אטאמען, זענען זיי אבער ווי איין שטיק] ווען מ'וויל צעטיילן וואסער אויפן קלענסטן חלק, וועט עס אלץ בלייבן צעטיילבאר ביז מ'וועט עס צעטיילן ביי די אטאמען.

ביי תבלין איז עס נישט שייך.
אבער מעגליך וויבאלד תבלין איז געווענליך צעמאלן אויף קליינע שטיקער, איז דער נאמען על שם דעם רבים.

[חרמש בקמה]

אף אם נודה אז מען קען צוטיילן געווירצן, בלייבט תבלין איז צורת רבים, ווי מיר זעהען אין פיל מקורות, לדוגמא: ערלה פ"ב משנה ט"ו תבלין שנפלו. תבלינים איז א גרייז, עס איז ווי מען וואלט געזאגט השמים ושמי השמימים.

[אינטעליגענט]

ר' חרמש
כ'האב נישט פראבירט צו קריגן. נאר פראבירט מברר זיין דעם סיבה.

ביסט זיכער גערעכט מיט דעם. מיר געפונען נישט קיין יחיד אויף תבלין. און תבלינים איז נישט קיין לשון חז"ל.

כ'האב איצט נאכגעקוקט אין רד"ק שרשים, זאגט ער אז "מים" איז מעגליך דער שרש "מיה", נאר מען ניצט עס שטענדיג בלשון רבים, ווייל די מים העליונים זענען אפגעטיילט געווארן פון די מים התחתונים.
דא איז דער רד"ק

דער סברא אז מים איז אלץ צוזאמגעשטעלט פון רבים, איז מיר געווען אזוי פשוט, אז כ'בין געווען זיכער איז דאס איז דער סיבה. אבער מעגליך האט דאס כלל נישט קיין מקור.

[שיך]

מה שונה איז טייטש וואס איז אנדערש, מה נשתנה - וואס איז פעראנדערשט - פערענדערט געווארן.

איך האב זיך באצויגן בעיקר צו דעם וואס דו האסט געזאגט אז:
"אגב, האבעך געטראפן נאך א טייטש וואס אן א הסבר ווייסן די קינדער נישט פון וואס מ'רעדט.
מלא חפניו – זיין פולע גויפן [וואס?]"


נאכאמאל, דער ציל ביים סדר איז אז די קינדער זאלן פארשטיין. והגדת לבנך און אים דערציילן, אים מאכן וואונדערן איבער די שינויים ביים סדר. יעצט אויב ווייסט נישט דער פיר יעריגער וואס עס מיינט "פארוואס איז פארענדערט געווארן די נאכט פון פסח" אבער "פארוואס איז אנדערש די נאכט פון פסח" פארשטייט ער יא, איז דאס די בעסערע וועג לפענ"ד.
ווילסט אריין אין דקדוק פון די ווערטער מה נשתנה, הארצן גערן, כ'בין גרייט אויך צו הערן פארוואס מ'זאגט הא לחמא עניא און נישט "האי", וואס לחם איז דאך א לשון זכר און "הא" איז נקיבה, פיין. אבער דער קינד דארף נאר פשוט פארשטיין וואס ער רעדט און רעדן "זיין שפראך", איבערהויפט פסח ביינאכט ווען דאס איז ציל.

[שיך]

און איצט צום נושא האשכול:


מפני שיבה – [פון] וועגן אן אלטן.
איך וואלט געטייטש "פאר אן אלטן".
הגם, מיר ווייסן פון אזא טייטש "פון וועגן אן אלטן", צב"ש: מפני שהתורה אמרה וכו', אבער דאס איז נאר א שם מושאל פון מפני – פון פאר. דהיינו, צב"ש מפני מה אמרה תורה וכו'. כלומר וואס איז געווען דער זאך וואס די תורה האט איינגעזעהן, וואס דאס האט גורם געווען אזוי צו זאגן. דהיינו, דער סיבה ליגט לפניו.
אבער דא ביי מפני שיבה תקום, איז עס נישט קיין מושאל, נאר מפני ממש, פארן פנים פון אן אלטן,ווען די ביסט פארנט פון אים.

_______________________
אגב, האבעך געטראפן נאך א טייטש וואס אן א הסבר ווייסן די קינדער נישט פון וואס מ'רעדט.
מלא חפניו – זיין פולע גויפן [וואס?]

ווען איך וואלט געווען דער מלמד וואלט איך געזאגט "מפני שיבה תקום, דו זאלסט דיך אויפשטעלן פאר אן עלטערן מענטש". נישט אייביג קען מען פונקטליך טראנסלירן פון איין שפראך צום אנדערן און עס איז קיין שום עולה צו ארומדרייען. ווי למשל דא, מען מוז נישט אנהייבן מיט'ן מפני שיבה און דערנאך תקום ביים איבערטייטשן. אפשר דא גראדע איז ננישט אזוי געפערליך אויב נישט, אבער אסאך מאל טרייט מען נאר צו אריינקוועטשן און עס העלפט גארנישט, עס איז פשוט שלעכט טרענסלעיטעד.

איך מיין האסט בכלל נישט באנומען וואס איך שרייב, און וואס שטערט מיך.
וואס כ'האב געזאגט איז, אז כאטש וואס מיר געפינען די טייטש אויף "מפני" איז "וועגן".
אבער דאס איז נאר א שם מושאל. משא"כ דא ביי מפני שיבה, דארף מען טייטשן "פאר", און נישט וועגן.

אמת, כ'האב טאקע נישט אריינגעטראכט אין עצם ענין, נאר זיך באצויגן לגבי דעם אז אנשטאט דער מלמד זאל זאגן "פון וועגן אן אלטן" וואלט ער ענדערש געדארפט רעדן קלאר אז די קינדער זאלן דאס גרינג פארשטיין "זאלסט דיך אויפהייבן פאר אן אלטן מענטש".
לגבי צי "מפני" מיינט טאקע דא "פאר'ן פנים", ווי דו ווילסט זאגן, קען זיין ביסט טעכנישט גערעדט אז דא קען מען אזוי זאגן אבער עס קען זיין אז וויבאלד דאס ווארט מפני איז שוין אריין אין באניץ אלס "פאר" און "ווייל", דעריבער איז עס שוין דא אויך אזוי. ווען מען זאגט "מצוה לירא מפני אב ואם", מיינט עס אויך אז מ'זאל מורא האבן "פונעם פנים" פון די עלטערן? מ'קען אזוי זאגן, אבער עס פעלט נישט אויס. די זעלבע מיט "מפני ה"' אדער "מפני הים", וואס טעכניש מיינט עס ווי דו זאגסט, אבער ס'פעלט נישט אויס ווייל ס'איז אין איין קאטעגאריע מיט "מפני הכבוד" , מפני היראה, און "מפני שהתורה אמרה".
אגב, דער תרגום זאגט אויף מפני שיבה "מן קדם", איז אפשר א ראיה אז ער האט עס אויך נישט אפגעטייטשט ליטערעלי אלס "פנים".
ווידער א שטיקל ראיה יא צו דיר איז אפשר דאס וואס דער פסוק זאגט גלייך נאכדעם "והדרת פני זקן", וואס קען אויסקוקן אז ער רעדט ווייטער פון דעם זעלבן פני אין דעם "מפני שיבה תקום".

[קרעמער]

מלא חפניו = זיין פולע "הויפן"

מלא קומצו = זיין פולע "גויפן"

אזוי האבן מיינע מלמדים געטייטשט

מיר ליגט אויך עפעס אזוי אין קאפ, אבער כ'פארשטיי נישט דעם חילוק. ווייל לכאורה האבן זיי ביידע איין באדייט, דהיינו, אן אנגעפילטע האנט, אנעם לעצטן פינגער.
נאר דארט וואו עס שטייט וקמץ, וועלכע מיינט צוזאם נעמען אין א קליינע הויפן, שטייט שוין אגב מלא קומצו, וועלכע זאל מיינען וויפיל ער קען מקמץ זיין אין זיין האנט. אויב אזוי דארפן זיי האבן איין טייטש.
נישט אזוי?

חפניו באדייט צוויי אפענע הענט בינעזאם, און האט קיין שייכות מיטן קומץ וואס מען טייטשט איבער גויפן (איני יודע מאיזה שפה נובע מלה זו).